Саиджаҳон Равоний.
Бугун 19 апрель, буюк инглиз шоири, адолат ва эрк учун тоймас курашчи, Грециянинг миллий қахрамони, лорд Байрон вафот этган кун. Унинг қатор назмий асарларини, устоз шоирлариз Муҳаммад Али, Жуманиёз Жабборов, Рауф Парфи, Мақсуд Шайхзода, Шукрулло ва Ҳамид Олимжонлар ўзбек тилига таржима қилганлар. Байроннинг хотира куни муносабати билан, унинг шеъриятидан ўзим қилган бир нечта таржималаримни хукмингизга хавола этмоқдаман.
***
Жорж Гордон Ноэл Байрон
(1788 – 1824)
1. Шилйон сонети
2. Келур санам (қайта ишланган)
3. Прометей (- // -)
***
ШИЛЙОН СОНЕТИ
Абадий, аё Руҳ – махлас фатонат,
Яна ҳам нурлисан зиндон ичра, Эрк!
Яна ҳам ўғлонлар нур-зиёдан берк,
Нафас олгай бунда Сен бирла фақат!
Абно лек зулматда ушбу, бешафқат,
Қийноқларга турли гирифтор чоғи,
Таралиб ҳар тараф донги, ардоғи,
Золимларга баттар ортади нафрат.
Шилйон! Зодагонлар оромгоҳ қасри,
Табаррук жойинг лек энг тубинг асли –
Тубинг тошларида бор бақо ҳислат:
Бониварнинг қаро қонлари қотган,
Ул кишан судраган, ул яхлаб ётган –
Бу тошлар Худога зулм ҳақда хат!
***
КЕЛУР САНАМ
Жилваланиб, таратиб шуъла,
Келур санам, этиб махлиё.
Кўзларида, тийра фом ила
Юлдузли тун акс этиб, гўё,
Бўлур-ки бир зиё хосила,
Кунда ёруғ йўқ бундай зиё.
Йўқотарди файзини бисёр,
Ушбу чирой нафис, дилнавоз,
Шабрангда бу сал ошса меъёр,
Ёки нурсиз бўлсайди бироз,
Бу кўрку хис ифода рухсор,
Қаро зулфи остинда файёз.
Ки ундаги иффатли шарор,
Юзидаги майин табассум,
Сўзсиз, ифшо айлайди изхор,
Мисраларда мисоли манзум –
Кўнглини пок, ройиш, беозор,
Севгисини бокира, маъсум.
***
ПРОМЕТЕЙ
1.
Пахлавон! Сен, нигоҳ бо мангу,
Қудратли ул тангриларга зид,
Қилмай хазар, боқдинг мултафит,
Биз – хору зор, бандаларга бу:
Бундан кўрдинг қандай оқибат?
Қоя, занжир, жигархўр калхат,
То нафасни бўғивчи азоб,
Шундай абад яшашни хароб.
Илло фўлод ирода-бардош,
Сендан бирор чиқартирмас ун,
Ки ахволинг қилмаслик учун
Самодаги тангриларга фош!
2.
Пахлавон! Сен туйдинг танангда,
Не сабот ва қийноқ аро жанг…
Сен кучлисан, азоб қилмас танг,
Лек занжирбанд этилдинг сангда.
Мутлақ хокон – тағофул Қисмат,
Ўз қўнглини қилмоқ учун шод,
Гоҳ яратур, гоҳ қилур барбод,
Унда жамдир жами хусумат;
Эгдирмоққа бўйнингни, хато,
Қилди мангу қийноқни ато.
Инъомни бу олдинг мардона,
Бош эгмадинг яшинфизога,
Қозонмади ул асло зафар,
Топди фақат ул сендан хатар;
Сен ўзини тортдинг жазога,
Азобларга қилиб шукрона.
Қилмадинг сен унга башорат,
Нигоҳингда кўрди жасорат,
Сукутингдан англади хукминг,
Ғазабдан ул яшин отди минг!
3.
Сен рауфсан – гуноҳинг шудир;
Истагинг чек қўймоқ зулмга,
Одамзодни зеҳну илмга
Ўйқаш этмоқ – сенга орзудир!
Синишингни истади ғаним,
Жонбозлигинг олишин тиним –
Тушганда ҳам ларзага борлиқ,
Турди воло ҳамиша руҳинг;
Юракларга, машъала янглиғ,
Бўлди ибрат ўтли шукуҳинг!
Сен – куч рамзи ва сен – авлиё,
Бандаларнинг йўлида зиё!
Инсон умри, мисоли, жилға,
Соф чашмадан олиб валодат,
Жўшиб, тошиб оқса-да олға,
Билур, қисман, кас қачон рихлат.
Яшаш мумкин мақсадсиз, забун,
Бўлиб гоҳ-гоҳ норози, дилхун.
Бунга илло ҳеч Руҳ қониқмас,
Олур боқий ул қатъий нафас,
Ки яшолмас ройиш Диловар,
Зулм бирлан курашгай абад,
Хоҳ солинсин қийноққа-ки ҳар,
Хоҳ қилинсин нафрат ила рад,
Ўлимин ҳам айлайди зафар!
***
Андижон
19 04 2011
***
Луғат:
* … абно – ўғлонлар
* … бо – билан.
* … валодат – туғилиш, бошланиш.
* … диловар – довюрак.
* … ифшо – очиқ, равшан.
* … манзум – назмий, шеърий.
* … маҳлас – озод.
* … маъсум – пок, тоза.
* … мултафит – илтифотли.
* … рихлат – ўлиш.
* … фатонат – зеҳн, идрок.
* … шарор – аланга, ёниш.
* … яшинфизо – яшин сочувчи.
***
Изоҳлар:
* … Шилйон – Швейцарияда, кўл бўйида ўрта асрларда қурилган қаср. Амалдаги хукмдорларнинг резиденцияси, ертўлалари қамоқхона бўлган.
* … Бонивар Франсуа (1494-1570) – Сайвойскийлар сулоласига қарши, Женева герцоглигининг мустақиллиги учун кураш олиб борган. 1530-1536 йиллари Шилйон қамоқхонасида тутқунлик кечирган. Маълумотларга кўра, Бониварнинг отаси гулханда ёқилган. Ўзи билан қамоққа ташланган икки ака-укаси, қийноқлар остида ўлганлар.
* … Прометей – қадим Юнон афсоналарига кўра, тангрилардан яширинча инсонларга оловни бергани учун, Зевс Прометейни абадий қийнаш учун, қояга занжирбанд эттирган. Прометей Зевсни ким нобуд қилажагини билган, лекин Зевсга айтишдан бош тортади. Бундан ғазабланган Зевс, аввал Прометейни қоя билан ер қаърига киритиб ташлайди, кўп асрлардан сўнг, яна чиқариб, қийноқларни янада кучайтиради. Ҳар куни улкан бургут (таржимада калхат) учиб келиб, Прометейнинг жигарини титкилаб, чўқиб, еб кетади. Лекин эртасигача жигар тузалиб, асл холатига келиб колаверади, ва яна бургут учиб келиб уни титкилаб, еб кетовради.
* … “Прометей”нинг 2-чи қисмида, Қисмат деб, (Рок), Зевс назарда тутилган.
– – – – – –
P/S:
* … “Шилйон сонети” таржимаси – Инглиз таржион шоири Ричард МакКейнга бағишлов.
* … “Келур санам” таржимаси – Би-Би-Си мухбири Моника Уитлокка бағишлов.
* … “Прометей” таржимаси – Шотландиялик дўстим, Амнести Интернейшл фаоли Ангус Жон МакКюенга бағишлов.
***