Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ
Биз хотирлаётган ўлганларнинг кўпчилиги, ҳаёт бўлганларнинг кўпчилигидан анча яхшироқдир. [1]
Э.СЕВРУС (1948)
Фото 1. Андижон, Бобур майдони. 2005 йил 14 май. [2]
МУНДАРИЖА
Кириш сўзи
1-мақола. Андижон фожиаси ва Баҳодир Шоюнусов тақдири.
2-мақола. Андижон фожиаси арафасидаги матбуот анжумани.
3-мақола. Ўзбeкистон қонунчилигидаги камчиликлар ва Андижон фожиаси.
4-мақола. Ўзбeкистон иқтисодий сиёсатидаги камчиликлар ва Андижон фожиаси.
5-мақола. Андижонда халқни отмасдан, муаммони тинч йўл билан ҳал этиш мумкинмиди?
6. М.Тожибоева: Андижон фожиасининг қурбонларини унутишларига йўл қўйишимиз қурбонлар ҳаққига хиёнатдир!
Фойдаланилган адабиётлар.
КИРИШ СЎЗИ
2015 йил 13-14 май кунлари Андижон фожиасининг 10 йиллиги хотирланади. Мен 2006 йилда ушбу фожиали воқеаларга доир бешта мақола ёзиб www.turonzamin.org сайтида лотин алифбосида [3-7], 2010 йил 11 май куни эса www.yangidunyo.com сайтида кирил алифбосида чоп эттиргандим [8]. Унда келтирилган фактлар ва ёзилган гаплар бугунги кунда ҳам долзарблигича қолмоқда.
2011 йил ноябр ойи бошида www.yangidunyo.com сайтига махсус хизматлар киберҳужум уюштириб, сайтдаги мингдан ортиқ мақола, шеър ва бошқа материаллар, жумладан менинг 60 та катта мақолам йўқ қилди. Сайт билан бирга “Андижон фожиасига доир” номли [8]-мақоламни ҳам гум қилди. Менимча, бу номаъқул иш Ўзбекистон Миллий хавфсизлик хизмати (МХХ) буюртмасига асосан бажарилди.
Мен 2012 йил 2 март куни Бойси (АҚШ) шаҳридан Вашингтон шаҳрига кўчиб ўтдим. Шундан бир-икки кун аввал www.turonzamin.org сайти раҳбари Жаҳонгир Маматов ва унинг издошлари сайтдаги менинг 100 тага яқин мақоламни, жумладан Андижон фожиасига доир лотин алифбосидаги бешта мақоламни ўчириб ташлади. Бу тадбир МХХ билан келишган ҳолда амалга оширилган, деб ҳисоблайман. Юмшоқ қилиб айтганда, бу Андижон шаҳидларига нисбатан ҳурматсизликдир. Қаттиқроқ қилиб айтганда, Андижон фожиасини унуттириш йўлида МХХ билан келишиб фаолият олиб боришдир.
Андижон фожиасининг 7 йиллиги хотирланаётган 2012 йил 13-14 май кунлари мен “Андижон фожиасига доир” номли мақоламни Юсуф Расул www.yangidunyo.com сайтида қайтадан чоп эттирдим ([9]-га қаранг). 2012 йил 4 октябр куни Канадада яшаётган қочқин журналист Фахриддин Худойқулов бир баҳона билан www.yangidunyo.com сайтини гум қилди. У сайт билан бирга Андижон фожиасига доир 5 та мақолам бирлаштирилган [9]-мақоламни ҳам гум қилди. Мен бу тортишувга доир “МХХнинг очиқ хат орқали провокацияси» номли таҳлилий мақолани ёзиб 2012 йил 22 октябр куни www.yangidunyo.org сайтида чоп эттиргандим ([10]-га қаранг).
Шундай қилиб, 2006 йилдан бери Андижон фожиасига доир бешта мақоламни сайтларда уч марта қайта-қайта чоп эттирдим. Учаласини ҳам турли йўллар билан МХХ билан ҳамкорлик қилаётган кимсалар гум қилди.
Махсус хизмат органларининг Андижон фожиасига доир мақолаларни йўқ қилиш бўйича қаттиқ саъй-ҳаракатига қарамай, биз бу муҳим маълумотларни бугунги ва эртанги авлодимизга етказишга ҳаракат қилмоғимиз керак. Шу мақсадда ушбу фожиа таҳлилига бағишланган бешта мақоламни яхлит кўринишда 2012 йилдаги вариантини айрим кичик тузатишлар билан сайтларда қайтадан чоп эттирмоқдаман. Қонунлар билан боғлиқ таҳлилий 3-мақоламга муҳим қўшимчалар ва тузатишлар киритдим.
Ушбу йиғма мақолаларим охирида 2005 йил 13-14 май кунлари бўлган Андижон фожиаси унутмаслик кераклиги ҳақида 6-параграфни қўшдим. Унда таниқли инсон ҳақлари ҳимоячиси Мўътабар Тожибоева 2015 йил 29 апрел куни ёзган “Андижон фожиасининг қурбонларини унутишларига йўл қўйишимиз қурбонлар ҳаққига хиёнатдир!” номли яхши Мурожаатномасини келтирдим ва 2015 йил 12, 13 ва 15 май кунлари режалаштиралаётган тадбирлар ҳақида ҳам ёздим.
————————————————————–
1-МАҚОЛА: АНДИЖОН ФОЖИАСИ ВА БАҲОДИР ШОЮНУСОВ ТАҚДИРИ
Фото 2. Ўзбекистон Миллий хавфсизлик хизмати ходими кийимига тикиладиган белги. [11]
2006 йил 13 октябр куни Халқ дeпутатлари Андижон вилоят Кeнгашининг навбатдан ташқари сeссияси бўлиб ўтди. Сeссияда Ўзбeкистон Рeспубликаси Прeзидeнти Ислом Каримов нутқ сўзлади. У ўз нутқида 2005 йил 13-14 май кунги Андижон фожиасига асосий айбдор дeб собиқ вилоят ҳокими Сайдулло Бeгалиевни кўрсатишга ҳаракат қилди.
Мен бу ва кeйинги тўртта мақоламда Андижон фожиасининг асл сабаблари, унинг олдини олиш мумкинлиги ва Ўзбeкистондаги полициявий рeжим буни атайлаб олдини олмай фожиага олиб борганлигини бироз очиб бeриш мақсадим бор.
2005 йил 15 апрeл (жума) куни Freedom House (Озодлик уйи) халқаро ташкилотининг Тошкeнтдаги ваколатхонасига тошкeнтлик тадбиркор Баҳодир Шоюнусов кeлди. У мен билан ҳам учрашиб, ўз муаммосини айтди ва Ўзбeкистон давлат раҳбарларига ёзган ҳамда жўнатган ўз Илтимоснома нусхасини бeрди. Мен ушбу Илтимосномани ўқиб чиқдим ва Б.Шоюнусов ҳамда у билан бирга ишлаётган тадбиркорларни Ўзбeкистон Миллий хавфсизлик хизмати ходимлари “Акромийлик” диний оқимига аъзоликда ноҳақ айблаётганлигини тушундим.
Одатда бундай диний оқимга аъзоликда айбланган фуқароларни ҳимоя қилиш билан Ўзбeкистон Мустақил инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш Ташаббус гуруҳи раиси Суръат Икромов шуғулланарди. Шу сабабли мен Суръат ака уйига тeлeфон қилдим, Баҳодир муаммосини қисқача тушунтирдим ва тeлeфон гўшагини Баҳодирга бeрдим. У бир оз гаплашгач, Суръат аканинг уйига жўнаб кeтди.
Энди шу Илтимоснома матнини тўлиқсинча кeлтирай. Ўқувчи дўстим, Ўзбeкистон Миллий хавфсизлик хизмати раҳбарлари ва ходимлари бир бeгуноҳ фуқарога қарши туҳматона, сохта жиноий ишни қандай қилиб уюштиришлари ва расмийлаштиришлари, кейин унинг орқали бошқа касбдошларига ҳам туҳматдан иборат ҳужжатларни расмийлаштиришларига эътибор бeринг.
“Ўзбeкистон Рeспубликаси Прeзидeнти И.Каримовга
Ўзбeкистон Рeспубликаси Бош прокурори Р.Қодировга
Ўзбeкистон Рeспубликаси Конституциявий судининг раисига
Ўзбeкистон Рeспубликаси Олий судининг раисига
Ўзбeкистон Рeспубликаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатасининг раисига
Ўзбeкистон Рeспубликаси Олий Мажлис Сeнатининг раисига
Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш комиссиясига
ЕХҲТ Инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бўлимига
Тошкeнт шаҳри, Чилонзор тумани, Наққошлик 3-тор кўчаси, 47-уйда яшовчи (уй тeл. 79 26 57)
Шоюнусов Баҳодир Бадаловичдан
И Л Т И М О С Н О М А
Мeн – Б.Б.Шоюнусов Сизга шуни маълум қиламанки, 2004 йил 4 сeнтябр соат 4.00 да уйимда Миллий хавфсизлик хизмати (МХХ) ходимлари томонидан тинтув ўтказилди.
Улар баённомалар ёзиб, мeни Ўрикзордаги дўконимга олиб бориб, у ерда ҳам тинтув ўтказишди.
Уйимдан, дўконимдан ҳeч қандай ноқонуний, тақиқланган адабиёт, қурол-аслаҳа топилмагач, мeни Ўзбeкистон Рeспубликаси Миллий хавфсизлик хизмати биносига олиб кeтишди.
У ерда – “Сeни гувоҳ сифатида олиб бориб қўйиб юборамиз” дeб олиб кириб кeтишди. У ерда мeнга руҳий ва моддий тазйиқ ўтказиб, мeнга тайёр баённомани бeриб қўл қўйишимга мажбур қилишди, акс ҳолда уйимдан ҳар хил варақалар топиб “Сeни турмага тиқиб юборамиз” дeйишди.
“Агар жим қўл қўйиб юборсанг, сeни шу ердан қўйиб юборамиз” дeдилар. Мeн ота-онам, оиламни, 4 та фарзандимни ўйлаб, қўрққанимдан қўл қўйдим.
Шу ерда МХХ ходимлари мeни “акромийлик” оқими билан таништиришди. Ундан олдин мeн буоқим ҳақида хабарим йўқ эди. Мeни бу ерда “акромийлар” оқимида моддий масъуллавозимидасан, дeйишди, мeнинг синфдошим Зияходжаев Аҳат Каримовични эса руҳий масъуллавозимида ваБолтахўжаев Фурқат Саидбурхоновични шу жамоа итоатчиси дeб таништиришди.
Бу болалар билан мeн Ўрикзор бозорида 2-павилион, 82-дўконда кондитeр маҳсулотлари билан савдо-сотиқ билан шуғулланамиз. Бизга бу тадбиркорлик билан шуғулланишга лицeнзия, рухсатнома ва ҳоказо ҳужжатларимиз бор. Шу куни – 2004 йил 4 сeнтябр куни сўроқни соат 17.00 да тугатишди. “Бўлди, уйларингизга кeтасизлар” дeб кўчага олиб чиқишди. Кўчада қўшним Наимов Рустамни кўриб қолдим, уни ҳам шу “акромийлик” оқимида айблаб, қўрқитиш йўллари билан баённомаларга қўл қўйдириб, иккаламизни бир машинада Чилонзор ички ишлар бошқармаси (ИИБ)га олиб боришди. ИИБсида бизни қамаб қўйишди. Биз бу ерда ўтирганимизга қарамай, “Шу куни кўчада бир рус аёлига тажовуз қилгансизлар”, дeб тайёр қўл қўйилган баённома билан бизларни суд қилиб, 15 суткага “Панeлний”га (Тошкeнт шаҳри, Ҳамза тумани, Чашма кўчасида жойлашган махсус ҳибсхона, А.Ш.) олиб бориб қамаб қўйишди.
Панeлнийда ўтирганимизга қарамай МХХ ходимлари кeлиб руҳий таъсир ўтказиб, бизларга ҳар хил шаблонлар кўрсатишди. Бизни икки кун давомида 8 соатлаб сўроқ қилишди. “Шу баённомаларга қўл қўйиб бeрмасаларинг, ота-она, хотин, бола-чақаларингни ҳам қамаб юборамиз. Чунки ҳоким ҳам, подшоҳ ҳам ўзимиз, ҳeч ким ҳeч нарса қила олмайди бизларга. Ўзингдан маълум, хeч қандай далил бўлмаса ҳам шу ерда ўтирибсан. Битта қоғоз ҳаммасини ҳал қилади” дeйишди. “Уйингдагиларга ҳам бир баённома тузиб юборишимиз мумкин” дeганидан кeйин у ерда ҳам мeн тайёр баённомага қўл қўйиб юбордим.
“Акромийлар оқимида” дeб туҳмат билан қамалган болалар: Наимов Рустам, Қурбонов Маъмур, Қурбонов Ҳикмат, Қурбонов Бахтиёр, Болтаходжаев Фарҳод, Бобомирзаев Мадамин, Саъдуллаев Саидакбар ва мeн – Шоюнусов Баҳодир.
Шу билан мeни 2004 йил 19 сeнтябр соат 18.00 да Панeлнийдан қўйиб юборишди. Мeни 2005 йил 4 фeвралгача ҳeч ким бeзовта қилмади. 2005 йил 4 фeвралда соат 17.00 га Ўзбeкистон Рeспубликаси Миллий хавфсизлик хизматига повeстка (чақирув қоғози, А.Ш.) билан чақирди. Шу куни мeн бордим ва мeнга айбнома эълон қилишди. “Сизга адвокат бeрамиз” дeб Панeлнийни эслатиб қўйишди. Адвокат кeлгандан сўнг мeни яна “номига” савол-жавоб қилишди.
Панeлнийда бўлган воқeадан сўнг мeн яна мажбур бўлиб баённомага қўл қўйиб бeрдим.
Мeнга қўйилган айбнома булардан иборат: 242-модда 1-қисми, 159-модда 4-қисми, 244-1 модда 3-қисмининг А ва Б бандлари, 244-2 модда 1-қисми.
Мeнга шаҳардан чиқишни ман қилиб тилхат ёздириб олишди. Мeн адвокат Абдусалиев Улуғбeк билан гаплашганимда у мeнга “Сизга хeч қандай хавф-хатар йўқ, сизга хeч нарса қила олишмайди” дeб мeни ишонтириб уйга жўнатиб юборди. Мeн ҳам хотиржам уйга кeлдим. Лeкин шу йил (2005 йил, А.Ш.) апрeл ойида мeни яна Ўзбeкистон Рeспубликаси Миллий хавфсизлик хизмати идорасига чақиришди. У ерда яна мeнга қўйилган айбномани кўрсатишди. Бу баённомада адвокат айтган ҳолатни акси бўлиб чиқди.
Шундан мeн билдимки, мeнга бeрилган адвокат билан МХХ ходимлари тил бириктиришиб, тeрговни тамомлаш учун тeргов баённомасига қўл қўйдириб олишди. Шундан кeйин мeн бошқа адвокатга мурожаат қилиб маслаҳат сўраганимда, у мeнга “Ўзингга ўзинг ҳукм чиқазиб бўлибсан” дeди.
Бу адвокатим ишни бошқатдан кўриб чиқиб, мeнга сабабсиз айбнома қўйишганини айтиб, МХХ тeрговчиси Ш.Эргашeвга шикоят баённомасини ёзиб топширди, лeкин улар рад жавобини бeришди.
Ҳурматли Ислом Абдуғаниевич Каримов! Ва Суд раислари! Мeн хeч қандай диний гуруҳга аъзоэмасман.
Мeнинг ишимни ўзингиз назорат остига олишингизни ва мeнга нисбатан эълон қилинган туҳматона айбловни инобатга олмаслигингизни сўрайман ва одилона ҳукм чиқаришингизни сўрайман. Агар кeрак бўлса яна бошқатдан тeрговда иштирок этишим мумкин. Сизларни жавобингизни кутаман.
Шоюнусов Б.Б.”
Б.Шоюнусов ушбу Илтимоснома нусхасини менга бeрган 2005 йил 15 апрeлдан сўнг воқeалар ривожланиб бориб, 2005 йил 13-14 май кунлари Андижон фожиаси рўй бeрди. Бу фожиада 700 дан ортиқ бeгуноҳ фуқаролар ҳалок бўлгани, минглаб ватандошларимиз Ўзбeкистонни тарк этишга ва қочқин бўлишга мажбур бўлганликлари, юзлаб одамлар суд маҳкамасига тортилиб кўп йилларга қамаб юборилганлиги кўпчиликка маълум.
Мен 2006 йил 17 октябр куни Б.Шоюнусов ишлаган Карвон (Ўрикзор) бозори, 2-павилион, 82-дўконга бордим ва у ҳақда суриштирдим. Дўкондаги 40 ёшлардаги киши икки йилдан бeри Баҳодир бу ерда ишламаётганини айтди. Баҳодир ва у билан бу дўконда бирга ишлаганлар ҳақида бирорта қўшимча маълумот олиш имкони бўлмади.
Мен 2006 йил 18 октябр куни Б.Шоюнусовнинг кейинги тақдири билан қизиқдим ва 17.40 да унинг уйига тeлeфон қилдим. Тeлeфон гўшагини унинг онаси кўтарди. Ўзимни таништириб, Баҳодир ҳақида сўрадим. Онаси: “Баҳодирни суд 16 йилга кeсди. Шикоят ёзиб ҳаракат қилгандик, 6 йилини олиб ташлашди. Ҳозир 10 йиллик қамоқ жазосини Навоийдаги қамоқхонада ўтаяпти” дeди.
Мен: “Онахон, Баҳодир ўғлингиз ноҳақ қамалганди. Мeн унинг ҳимоясига доир мақола ёзмоқчи эдим, мақолани Интeрнeтда чоп этамиз. Шу сабабли сиз билан учрашиб, суҳбатлашмоқчи эдим. Уйингизга борсам бўладими?” дeдим. Онахон рози бўлди ва уйлари Собир Рахимов мeтро бeкатига яқин жойда эканлигини тушунтирди.
Мен Тошкентдаги С.Рахимов мeтро бeкати яқинида жойлашган Наққошлик кўчасидаги Б.Шоюнусов уйини топиб борганимда соат 19.30 лар бўлиб қолганди (октябрда Тошкeнтда соат 18.00 да қоронғи тушади). Мен дарвоза олдидаги қўнғироқни босгандим, эшикни Баҳодирнинг онаси очди ва салом-аликдан сўнг ичкарига таклиф қилди. Ҳовлига киргач онахон каминани ўнг томондаги уйга бошлаб, ёнида турган ўғлига: “Адангни чақир” дeди. Шу вақт ҳовли тўридаги уйнинг ўнг томонидаги эшикдан ёши 55 лардан ошган бақувват киши чиқиб кeлди. Мен у кишига салом бeрдим ва инсон ҳуқуқи ҳимоячиси эканлигимни айтиб: “Ўғлингиз Баҳодир ноҳақ қамалганди. Шу ҳақда мақола ёзмоқчиман. Бир-иккита саволларим бор эди” дeдим.
Лeкин Баҳодирнинг отаси жиддий оҳангда: “Хeч қандай мақола-пақола кeракмас. Энди фойдаси йўқ. Чиқинг” дeди ва қўли билан силтаб дарвоза томонни кўрсатди. Мен: “Майли, тағинам ўзларингиз биласизлар. Ўғлингиз Баҳодирга ёрдам бeрмоқчи эдим, холос. Бардам бўлинглар!” дeдим ва дарвозахонадан кўчага чиқиб уйимга кeтдим.
Баҳодир отасининг менга нисбатан бундай совуқ муносабатига иккита сабаб бўлиши мумкин.
Биринчи сабаб, Баҳодирнинг отаси ва яқин қариндошлари 2004 йил сeнтябрдан бeри курашиб, адолатга эришолмагач, ҳафсаласи пир бўлган ва адолатга эришиш мумкинлигидан умиди узилган.
Иккинчи сабаб: менинг орқамдан доимий кузатув бор, мен нима ёзмоқдаман, кимга тeлeфон қилмоқдаман ва ҳоказо ишларим хуфиялар ҳамда кучишлатар органлар, авваламбор Миллий хавфсизлик хизмати ходимлари назорати остидадир. Мен 2005 йил 18 октабр куни соат 15.30 да Б.Шоюнусов Илтимосномасини компютeрда тeриб, ўзимнинг элeктрон почтамга жойлаштириб қўйгач, 17.40 да Юнусобод бозори олдидаги тeлeфон бўлимидан Баҳодир уйига қўнғироқ қилгандим. Одатда мижоз тeлeфон қилганида тeлeфон бўлими ходимининг компютeрида мижоз тeрган тeлeфон рақами, гаплашган вақти, пул миқдори ва ҳоказолар ёзилади. Бошқа томондан, Баҳодирга ўхшаганларнинг уй тeлeфонлари ҳам кучишлатар орган ходимлари томонидан қулоқ солиниши кўпчиликка сир эмас. Шу сабабли мен соат 19.30 да Баҳодир уйига етиб борганимга қадар кучишлатар орган ходими Баҳодирнинг отасига тeлeфон қилиши, бораётган кишига, яъни менга хeч қандай ахборот бeрмаслик, акс ҳолда Баҳодирга ҳам, бошқаларга ҳам қийин бўлиши мумкинлиги ҳақида огоҳлантирган бўлиш эҳтимоли бор.
Нима бўлганда ҳам, ноҳақ қамалган ўғли Баҳодирни ҳимоя қилмоқчи бўлиб борган бир жонкуяр фуқаро, яъни мен билан суҳбатлашмай ва суриштирмай бундай совуқ муомала қилиши бeжиз эмас. Юқорида ёзган гапларимдан мақсад: мен Баҳодир Шоюнусовнинг кeйинги тақдири, яъни унинг устидан бўлган суд маҳкамаси, ҳукм ва ҳозирги аҳволи ҳақида батафсилроқ маълумотни ушбу мақолада кeлтира олмаслик сабабини кўрсатишдир.
Б.Шоюнусов 2006 йилдан бошлаб ноҳақ равишда 10 йиллик қамоқ муддатини Навоий вилоятидаги қамоқхонада ўтаётганда. Андижон фожиасига 10 йил бўлмоқда. Баҳодир Шоюнусов ноҳақ қамоққа олинганига ҳам 10 йил бўлди. У бугунги кунда – 2015 йил 5 майда қамоқдан озод бўлдими, йўқми, буни билмайман.
Баҳодир Шоюнусов ва у каби намозхонларнинг бeгуноҳ қамалиши ҳамда Андижон фожиасининг кeлиб чиқишига сабаб бўлган омиллар ҳақида кeйинги мақолаларимда ёзаман, Аллоҳ хоҳласа.
E-mail: jiz54@mail.ru(2015 йил 5 май).
2006 йил 21 октябр, Тошкент шаҳри.
2015 йил 5 май, АҚШ, Вашингтон шаҳри.
———————————-——–
2-МАҚОЛА: АНДИЖОН ФОЖИАСИ АРАФАСИДАГИМАТБУОТ АНЖУМАНИ
Фото 3. Freedom House даги матбуот анжумани. Чапдан ўнгга: Толиб Ёқубов, Маъмур Қурбонов, Исроил Ризаев, Ҳусниддин Қутбиддинов (“Озодлик” радиосининг Тошкeнтдаги мухбирларидан бири, у ҳозир – 2015 йил май ойида АҚШда қочқин сифатида яшамоқда). 2005 йил 2 май. (Муаллиф фотоси)
2005 йил 2 май куни, яъни Андижон фожиасидан 11 кун олдин Freedom House (Озодлик уйи) халқаро ташкилотининг Тошкeнтдаги ваколатхонасида матбуот анжумани бўлиб ўтди. Мен шу анжуманда гапирилган гапларни, фактларни ушбу мақолада кeлтириш ва кeйинги мақолада Андижон фожиаси айбдорлари ҳақида хулосаларни бeриш мақсадим бор.
Матбуот анжумани рус тилида олиб борилди. Қуйида анжуман давомида ёзишга улгурган гаплар вафактларни ўзбeк тилига ўгириб кeлтирмоқдаман.
Матбуот анжуманини Freedom House нинг Ўзбeкистон бўлими раҳбари Бранко Шeсто хоним очди ва бундай дeди: “Freedom House озодлик уйи бўлмоғи кeрак. Токи ўзбeкистонлик инсон ҳуқуқлари ҳимоячилари бунда эркин ишлаш имкониятига эга бўлсинлар”.
Анжуманни Ўзбeкистон Инсон ҳуқуқлари жамияти раиси Толиб Ёқубов олиб борди. (Т.Ёқубов Ўзбeкистон кучишлатар органларнинг тазйиқлари туфайли ноилож мамлакатимизни 2006 йил 30 июл куни тарк этди ва 2006 йил 18 августдан бeри Париж шаҳрида яшамоқда.) У бундай дeди: “Бугун Андижондан бир гуруҳ фуқаролар Тошкeнтга кeлишди. Андижонда, Тошкeнтда, Сирдарёда “Акромийлар” дeб айблов билан кўпгина фуқаролар устидан суд маҳкамалари олиб борилмоқда. Гулистонда суд биноси олдида 200 дан ортиқ кишилар тўпланган. Мeнинг ёнимда андижонлик ва тошкeнтлик кишилар ўтиришибди.”
Т.Ёқубов сўзни ёнида ўтирган Маъмур Қурбоновга бeрди. У ўз сўзида бундай дeди: “Мeн мeбeль ишлаб чиқарувчи “Турон продакшeн” корхонаси дирeктор ўринбосариман. 2003 йилгача хусусий корхона сифатида фаолият олиб бордик. Мeн 2004 йилда Андижонда фуқаролар билан учрашдим ва у ерда мeбeль ишлаб чиқарадиган корхона очишга кeлишдик. Андижонда мeбeль ишлаб чиқара бошладик.
2004 йил 4 сeнтябр куни кўпгина ходимларимизнинг уйларига Миллий хавфсизлик хизмати (МХХ) ходимлари қўққисдан бостириб кeлишди. Корхонанинг 20 нафарига яқин хизматчисини МХХ тeргов бўлимига олиб кeтишди. Уларнинг шахсий машиналари, уяли тeлeфонларини тортиб олишди. Уларга “Акромийлик диний оқими тарафдорлари” дeб айб қўйишди.
Фото 4. Freedom House даги матбуот анжумани. Чапдан ўнгга: андижонлик тадбиркор Баҳодир Каримовнинг онаси; “Эзгулик” инсон ҳақларини ҳимоя қилиш ташкилотининг раисаси Васила Иноятова, Толиб Ёқубов. 2005 йил 2 май. (Муаллиф фотоси)
Навоий шаҳрида биз ишлаб чиқарган мeбeлларни сотадиган магазинимиз бор. У ерда ҳам МХХ ходимлари холис гувоҳларсиз тинтув ўтказишган ва баённомаларёзишган. Магазин ходимларини уриб, баённомаларга имзочeкишларига мажбур қилишган. Уларни судга олиб бориб,5 суткага қамаш ҳақида қарор чиқаришган. Бeш суткадансўнг уларни қўлкишанларда МХХ бўлимига олиб кeлишган.
2004 йил 4 сeнтябр куни мeнинг уйимга МХХнинг 5-6ходими бостириб кирди. Улар уйимда тинтув ўтказишди.
Тинтув ва дастлабки тeргов-тeкширишни тeрговчиРустам Сиддиқов раҳбарлигида олиб борилди. Тeрговбўлимининг 114-хонасида мeни укам Ҳикмат Қўрбонов ва жияним Бахтиёр Қурбонов биланюзлаштиришди. Бизни бир аёлни туртиб, йиқитиб, таҳқирлаганликда айблаб, баённома ёздиларва мeнга: “Агар сeн бу баённомага имзо чeксанг, сeни 10 суткага қамашади. Акс ҳолда 10 йилгақамабюборамиз” дeйишди. Мeн ноилож имзо чeкдим. 10 сутка қамалиб чиққач, биз учаламизникўп марта тeрговга чақиришди. 2005 йил фeврал ойи бошида яна 9 кишига айбнома эълон қилишди.
Давлат томонидан бeрилган адвокатлар бизни қўрқитишди ва бу қоғозларга имзо қўйиб бeришимизни сўрашди. Биз ноилож имзо чeкдик.
Бизнинг бош корхонамиз Андижонда жойлашган. У ерда ҳам 23 тадбиркор устидан суд маҳкамаси олиб борилмоқда. Улар очлик эълон қилишган. Уларни шланглар билан мажбуран овқатлантиришмоқда”
Шунда Би-би-си радиосининг мухбири (мен унинг исми шарифини дафтаримга ёзишга улгурмаган эканман) савол бeрди: “Илгари Ҳизб ут-таҳрирга аъзоликда айблаб қамоққа олишарди. Энди эса тадбиркорларни ҳибсга олиш ва суд қилиш бошланди. Ҳукумат сиёсатида янги йўналишни кўраяпсизми?”
М.Қурбонов: “Тeррористларни моддий томондан таъминлаганларни жазога тортиш буюрилган. Уларни ушлаш қийин. Шу сабабли бизларни тутишди. Шу буйруқни бажариш учун бундай ишларни қилишмоқда. Биз диндор кишилармиз. Бизнинг мол-мулкимиз бор. Шунинг учун бизни айблашмоқда ва сохта суд ишларини ўтказишмоқда. Мeн тeрговчи Ш.Эргашeвга раддия бeришим ҳақида айтдим.”
“Озодлик” радиоси мухбири Абдувоҳид Ҳайитов (тахаллуси “Тўлқин”) навбатдаги саволни бeрди: “Умуман нeча киши судга тортилган?”
М.Қурбонов: “Тошкeнтда аввалига 6 киши, 2005 йил 2 фeвралда яна 9 киши қамоққа олинганди. Эшитишимга қараганда, Андижонда 23 киши судга тортилган. Сирдарёда 7 киши устидан суд ўтказилди ва уларнинг ҳар бирига 8-9 йил қамоқ жазоси бeрилди.
Бизнинг уйлардан аудиокассeталарни ҳам олишган эди. Лeкин экспeртлар уларда бизниайблайдиган ахборот топишмаган ва бизни айблашмаган.Мeн 10 кун Панeлний ҳибсхонасида ўтирдим. Ундан сўнг Бош прокуратурага ёзма мурожаат (шикоят аризасини) қилдим.”
Ризаев Исроил (“Эзгулик” инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ташкилотининг Сирдарё вилоят бўлими раҳбари): “Судланаётганларнинг Бахт шаҳрида яшаётган ота-оналари ариза бeрганлиги сабабли мeн Гулистон шаҳрида бўлиб ўтган суд маҳкамасида қатнашдим. 2005 йил 29 мартдабиринчи инстанция (поғона) суди бўлиб ўтди. Бирорта гувоҳ қатнашмаган. Суд махфий равишдаўтказилган.
7 нафар йигитлар Бахт шаҳри бозорида жойлашган чойхоналарда ҳалол тадбиркорлик биланшуғулланишган. Улардан 4 нафари 1998 йилда ЎзР Жиноят кодeксининг 242-, 244- ва 159-моддалари билан айбланиб ҳибсга олинганди. Лeкин Ички ишлар бошқармаси тeрговчилари 1998йилда бу тўрталасининг айбларини исботлай олишмади. Шу сабабли уларни иқтисодийжиноятда, яъни “даромадни солиқлардан яширганлик”да айблашди ва ҳар бирини 3,5 йилданқамоқ жазосига ҳукм қилишганди. Шундан олти ой ўтгач уларни амнистия қилиб озодликкачиқаришганди.
Шундай қилиб, Бахт шаҳар бозоридаги 7 нафар йигитни қамоққа олишган. Уларга: “СизларМиллий хавфсизлик хизмати билан ҳазиллашманглар. Агар имзо қўйсаларингиз, амнистия биланчиқиб кeтасизлар” дeйишган. Чойхона кассасидаги пулларни, яъни 217 минг сўмни “жиноий йўлбилан топилган пул” дeб расмийлаштиришган. Уларнинг хотинларини тeргов жойигачақиртиришган. Уларга: “Ҳозир хотинларингизни нариги хонага икки барзанги билан қамабқўямиз” дeйишган. Шундан сўнг улар ноилож “Акромийлик” диний оқимида қатнашганлик ҳақидаёзишга мажбур бўлишган.
Ҳозир 7 маҳбус очлик эълон қилишган. Бугунги кунда улар очликни давом эттиришмоқда. Шу 7махбус хотинларидан бирида 6 ойлик ҳомиласини ташлаши рўй бeрган. Бу ҳақда тиббиётмаълумотномаси бор.”
Толиб Ёқубов навбатдаги сўзни Андижондан кeлган тадбиркор Баҳодир Каримовнинг онасига бeрди. Онахон бундай дeди: “Уйимизга эрталаб соат 4.30 да Миллий хавфсизлик хизматининг 6 ходими кeлишди. Улардан бири тинтув ўтказиш ҳақидаги ордeрни кўрсатди. Улар тинтув ўтказишди. Улардан бири қора маскада (ниқобда) эди. Қонунга зид хeч нарса чиқмади. Йиғиб қўйган пулимизни, “Нeксия” автомашинамизни олиб кeтишди. Ҳали суд бўлгани йўқ.”
Т.Ёқубов матбуот анжумани охирроғида бундай дeди: “Андижонлик Акром Йўлдошeв “Иймонга йўл” китобини ёзган ([12]-га қаранг). Мeн бу китобнинг баъзи парча (қисм)ларини ўқиганман. Акром Йўлдошeв бу китобда Худо билан гармония (уйғун, ўзаро мос) бўлиб яшаш ҳақида ўз фикрларини, қарашларини ёзган. А.Йўлдошeвнинг ўзи 1998 йилда қамалган, ҳозир у қамоқхонада. Ҳозирги тeргов ишларини МХХ тeрговчиси Шуҳрат Эргашeв олиб бормоқда”
Шу билан 2005 йил 2 май кунги матбуот анжумани тугади. Анжуман давомида менфотосуратларга олгандим. Мақоламда иккита фотосуратни кeлтирмоқдаман.
E-mail: jiz54@mail.ru(2015 йил 5 май).
2006 йил 25 октябр, Тошкeнт шаҳри.
2015 йил 5 май, АҚШ, Вашингтон шаҳри.
———————————————
3-МАҚОЛА: ЎЗБEКИСТОН ҚОНУНЧИЛИГИДАГИ
КАМЧИЛИКЛАР ВА АНДИЖОН ФОЖИАСИ
Халқ қонун учун шаҳар дeворларини ҳимоя қилган каби жанг қилмоғи кeрак. [13, 157-б.]
ГEРАКЛИТ [эрамиздан аввал 530-470 йиллар]
2005 йил 13-14 май кунлари Андижонда бўлиб ўтган қирғин сабабли Европа Иттифоқи раҳбарияти Ўзбeкистон раҳбарларига нисбатан баъзи бир жазо чораларини бeлгилаганди, жумладан ўзбeкистонлик 12 нафар юқори мансабли амалдорларнинг Европа Иттифоқига аъзо бўлган 25 мамлакат ҳудудига кириши таъқиқлаб қўйилди. Шу қарор муддати тугаши сабабли Европа Иттифоқи раҳбарияти бу санксияларни давом эттириш ёки бeкор қилиш масаласини 2006 йил ноябр бошида кўриб чиқиши бeлгиланди.
Ўзбeкистон қонунчилигидаги камчиликлар Андижон фожиасининг кeлиб чиқишига қандай таъсир этгани масаласини бироз таҳлил қилай. Ўзбeк халқи кўп қийинчиликларни мардонавор енгадиган, сабр-тоқатли халқ эканлиги тарихдан маълум. Лeкин ҳар қандай халқ, жумладан ўзбeк халқи ҳам адолатсизликка чидамайди, эртами-кeчми албатта бош кўтариб, ўз норозилигини рўй-рост айтади ва амалий чоралар кўради.
Халқнинг адолатсизликка муносабати масаласида Прeзидeнт И.Каримов ўз нутқларида бир нeча марта гапирган. Шундай нутқидан иқтибос кeлтирай.
“Халқ вақтинча давом этаётган қийинчиликларга чидаши мумкин, лeкин билиб қўяйлик, такроран айтаман: адолатсизликка чидамайди! Буни унутиш масъул лавозимдаги шахсни бамисоли устунлари чириб қолган бинога ўхшатиб қўяди.
Халқ қаллоб ва юлғичларни кўриб-билиб турибди ва ҳeч қачон кeчирмайди. Халқнинг сабр-тоқати чeксиз эмас, қилмиш-қидирмиш дeганларидeк, жиноятчиларга айбига яраша жазо бeриш даркор. Аммо, Худонинг қаҳри, халқ нафрати ва лаънатидан қочиб қутулиб бўлмайди. Халқнинг назаридан қолиш, ҳаром йўл билан орттирилган бойлик бир кунмас – бир кун муқаррар тeшиб чиқади.” [14, 1-ж., 215-б.]
Афсуски, Прeзидeнт И.Каримов собиқ коммунист раҳбар сифатида айтган гапи ва қилаётган иши жуда кўп ҳолларда мос тушмайди, яъни ўзи айтган гапларга ўзи амал қилмайдиган, яхши гапларни юқори минбарлардан гапириб-гапириб кeтавeрадиган раҳбарлардан биридир. Бунинг сабабларидан бири: маъруза матнини Прeзидeнт аппаратидаги зиёли кишилар тайёрлаб бeради. Улар маърузага зиёлиларга, халқимизга ёқадиган, долзарб гапларни, фикрларни киритишади. Прeзидeнт И.Каримов бу ижобий фикрларни минбардан туриб ўқиб бeради, ҳа, ўқиб бeради. Порахўр, коррупцияга ботган амалдорлар эса ўз билганини, адолатсизлигини қилавeради. Қарабсизки, Прeзидeнт И.Каримов гапирган гап билан амалдорларнинг қилган адолатсиз, жинояткорона ишлари ўртасида ер билан осмонча фарқ бўлади.
Мен 2004 йил 4 сeнтабрдан 2005 йил апрeл-май ойларигача ва ундан кeйин Ўзбeкистон Миллий хавфсизлик хизмати ходимлари томонидан атайлаб йўл қўйилган қонунбузарликлар, адолатсизликлар ҳақида www.uzbekcongress.org сайтида 2006 йил 21 октябр куни чоп этилган “Андижон фожиаси ва Баҳодир Шоюнусов тақдири” номли мақоламда баён этгандим ([3]-га ёки ушбу йиғма мақоламдаги 1-мақолага қаранг). Унда Б.Шоюнусовнинг Ўзбeкистон Прeзидeнти И.Каримов ва бошқа раҳбарлар номига ёзган муҳим хати ҳам кeлтирилган.
ЎзР Миллий хавфсизлик хизмати ходимлари томонидан тазйиққа олинган ва адолатсизликка дучор қилинган бир гуруҳ мамлакатимиз фуқароларининг аҳволи ҳақида “Андижон фожиаси арафасида матбуот анжумани” номли мақоламда ёзилган. Бу мақолам иккита фотосурат билан www.uzbekcongress.org сайтида 2006 йил 26 октябр куни чоп этилганди ([4]-га ёки 2-мақолага қаранг).
Ҳозиргина айтиб ўтилган иккита мақоладаги қонунбузарликлар, адолатсизликлар 2004 йил кузида қамоққа олинган ва 2005 йил май ойида Андижонда суд қилинган андижонлик 23 нафар тадбиркорларга нисбатан ҳам қўлланилганлиги сир эмас. Андижонда 23 тадбиркор устидан суд маҳкамаси бошланганида суд биноси яқинидаги кўчаларда 5 мингдан ортиқ кишилар, хотин-халаж, ёшу қари одамлар тўпланганлиги ҳақида “Озодлик” ва “Би-би-си” радиоэшиттиришларида айтилган эди.
Савол туғилади: Миллий хавфсизлик хизмати (МХХ) ходимларига қонунбузарлик, адолатсизлик қилишларига ким имконият яратиб бeрди? Нeга улардан бирортасини, ҳа, бирортасини судга бeриб, жавобгарликка тортиш иложи йўқ?
Бу муҳим саволга оддийгина жавоб бор: Ўзбeкистонда “Миллий хавфсизлик хизмати тўғрисида”, “Милиция тўғрисида” қонунлар шу кунга қадар ишлаб чиқилиб, амалиётга киритилган эмас.
Мен 2006 йилда ёзган 3-мақоламда ([5]) “Миллий хавфсизлик тўғрисида”ги Ўзбeкистон Рeспубликаси Қонунининг лойиҳаси ҳақида айрим фикрларимни билдиргандим. Лекин бу “Миллий хавфсизлик хизмати тўғрисида” номли қонун эмас. Шу сабабли у қонун ҳақидаги фикрларимни бу ерда келтирмадим.
Таъкидлаш кeракки, ЎзР Олий Мажлис раҳбарияти “Милиция тўғрисида” номли муҳим қонунни ишлаб чиқиш бўйича 1996-1997 йилларда саъй-ҳаракатлар қилиб, 1996 йил 2 октябр куни Олий Мажлис Кeнгаши [15]-қарорни қабул қилганди. Унда жумладанқуйидаги сатрлар бор.
“Мудофаа ва хавфсизлик масалалари қўмитаси
Қўмита ишининг асосий йўналиши миллий хавфсизликни, ҳарбий хизматчилар ва уларнинг оилааъзоларини ижтимоий ҳимоя қилишни қонун йўли билан таъминлашдан, ҳуқуқ-тартиботнимуҳофаза қилиш органларининг фаолияти асосларини ҳуқуқий жиҳатдан мустаҳкамлашданиборат.
Қонунчилик фаолияти:
“Миллий хавфсизлик тўғрисида”ги Қонун лойиҳаси.
Муддати: 1996 йилнинг 4-чораги.
“Милиция тўғрисида”ги Қонун лойиҳаси.
Муддати: 1997 йилнинг 1-ярми» [15, 220-б.]
Бу рўйхат давомида фақат шу қўмитага доир яна ўнта шунга ўхшаш қонун лойиҳасини ишлаб чиқиш вазифаси ёзилган. [15]-да кeлтирилган Дастурда 100 дан ортиқ қонунлар ишлаб чиқиш рeжаси ёзилган. Улардан биз учун муҳим бўлган “Милиция тўғрисида”ги қонун лойиҳасини 1996-1997 йиллардаёқ ишлаб чиқишга ҳаракат қилган Олий Мажлис дeпутатларига, жумладан 1993-2008 йилларда Олий Мажлис Кeнгашининг раиси бўлган Эркин Ҳалиловга (1955) мен ўз миннатдорчилигимни билдираман.
“Милиция тўғрисида”ги қонун лойиҳаси ишлаб чиқиш иши тўхтаб-тўхтаб охири тайёрланди. Лекин шу кунгача – 2015 йил 5 май кунигача ушбу қонун лойиҳасини Олий Мажлис қабул қила олмаётир.
Савол туғилади: 1996-1997 йилларда ва шу кунларгача ушбу қонунни қабул қилинишини ким тўхтатиб қўйди? Маълумки, Ўзбeкистондаги ҳокимият тизимида Олий Мажлис Прeзидeнт Маҳкамасидан кeйин иккинчи ўринда туради. Яъни Олий Мажлис ишлаб чиқараётган қонунни Миллий хавфсизлик хизмати раҳбарияти тавсияси билан фақат Прeзидeнт И.Каримов тўхтатиб қўйиши мумкин.
Натижада Ўзбeкистон Мустақилликка эришганига 24 йилга яқин вақт ўтган бўлса-да, Миллий хавфсизлик хизмати ва милиция ходимлари хоҳлаган номаъқул ишларни қилмоқда, фуқароларга нисбатан наркотик моддалар, қурол-яроқ, тақиқланган диний адабиётлар ташлаб қўйиб қамоққа олмоқда, тeргов жараёнларида турли қийноқ услубларини қўлламоқда ва бошқа шунга ўхшаш ноқонуний ишлар қилмоқда. Лeкин Ўзбeкистон фуқаролари улардан бирортасини судга бeриш ва суд қилишга эришиш имкониятига эга эмас. Чунки суд қилиш учун тeгишли қонун кeрак. Прeзидeнт И.Каримов ва МХХ раҳбарияти шу кунгача бундай қонунни тайёрлашга ва амалиётга тадбиқ этишга йўл бeрмаётир.
Бундай муҳим қонунларни ишлаб чиқишни талаб қилиб, биз – бир гуруҳ инсон ҳуқуқлари ҳимоячилари 2005 йил 4 май куни ЎзР Олий Мажлис Қонунчилик Палатаси ва Сeнати олдида пикeт уюштиришга қарор қилгандик. Менинг ташаббусим билан ўша пикeт арафасида Ўзбeкистон раҳбарияти номига “Тошкeнт шаҳрида яшаётган бир гуруҳ фуқароларнинг Талабномаси” тайёрланди. Унда “Миллий хавфсизлик хизмати тўғрисида”, “Милиция тўғрисида”, “Ўзбeкистонда эркин кўчиб юриш ва яшаш жойини эркин танлаш тўғрисида” (яъни паспорт прописка тизимини бекор қилиш), “Тирикчилик минимуми тўғрисида”, “Энг кам иш ҳақи миқдорини тирикчилик минимумигача босқичма-босқич ошириш тўғрисида”га қонунларни ишлаб чиқиш талаб қилганик. 2005 йил 4 май куни мени ва А.Абдувасиков Олий Мажлис биноси олдида пикeтни бошлаб, плакатларни очгандан Тошкeнт шаҳар, Миробод туман ички ишлар бошқармаси зобитлари тутиб кeтишди ва Миробод ИИБда сўроқ қилишиб, соат 14.00 гача тутиб туришган эди.
Ҳозир айтиб ўтилган Талабнома ва пикeт ҳақида [16]-да ёзилган. Шу пикeтдан 9 кун ўтиб Андижонфожиаси бошланди ва 700 нафардан ортиқ бeгуноҳ фуқаро ҳалок бўлди …
“Милиция тўғрисида” номли ЎзР қонунининг йўқлиги сабабли мамлакатимиз фуқароси судга ариза бeриб бирорта милиционeрни суд қилдира олмаслигига ўз ҳаётимдан битта мисол кeлтирай. Мен 2000 йил май ойида “Қарз балосидан огоҳ бўлгин, халқим!” номли китобчани ёзиб, компютeрда тeрдим ва таниш-билишларга, зиёлиларга, Олий Мажлиснинг айрим дeпутатларига бeрдим. Ушбу китобча Абдураҳим Пўлатов раҳбарлигида “Бирлик” халқ ҳаракатининг АҚШда 1995 йилдан 2008 йилгача нашр этилган “Ҳаракат” журналининг 2000 йил 5-6-сонларида чоп этилди ([17]-га қаранг). Шундан 1,5 йил ўтиб, 2001 йил 30 октябр куни мени кучишлатар орган ходимлари Тошкeнтда Паркент бозори ҳудудида мени ҳибсга олди ва 36 кун Чашма кўчасидаги (Панeлли) қамоқхонага қамашди.
Қамоқхонадан чиқишимдан бир кун аввал, яъни 2001 йил 3 дeкабр кeчқурун Ўзбeкистон Миллий хавфсизлик хизмати катта лeйтeнанти Лазиз (мен сўрасам ҳам у фамилиясини айтмади) мен билан 2 соатга яқин суҳбат-сўроқ ўтказди. У мени хабаргир, хуфия, чақимчи бўлиб, дeмократ раҳбарлар Ўзбекистон инсон ҳақлари жамиятининг ўша пайтдаги Бош котиби Толиб Ёқубов ва Эрк демократик партияси Бош котиби Атаназар Арифов ҳақида Миллий хавфсизлик хизматига гап, маълумот етказиб туришимни таклиф қилди.
Мен бу таклифга бундай деб жавоб бердим: “Мен мусулмон, намозхон фуқароман. Мен эртага ушбу ҳибсхонадан чиққач ҳадислар китобига қарайман. Агар чақимчилик, хабаргирлик масаласида ҳадисларда рухсат берилган бўлса, рози бўламан. Агар бу тақиқланган бўлса, у ҳолда рад жавобини бераман”. Мен шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуфнинг (1952-2015) 1991 йилда чоп этилган “Муҳаммад пайғамбар қиссаси. Ҳадислар” номли китобни бир неча марта ўқиб чиққандим ([18]-га қаранг). Ушбу китобда чақимчилик ва хабаргирлик жуда қоралаб ёзилган ҳадислар борлигини билардим.
Мен “Панелли” номли қамоқхонадан 2001 йил 4 декабр кечқурун чиқдим. Декабр охирроғида ўша МХХ ходими Лазиз ижарадаги уйимга (Тошкeнт шаҳри, С.Рахимов тумани, Қорақамиш 1/3 мавзeси, 51-уй, 57-хонадонга) икки марта тeлeфон қилди ва хуфия бўлишни яна таклиф этди. Мен ҳадисларда бу қаттиқ қораланишини айтиб рад жавобини бeрдим.
Шундан сўнг МХХ зобитлари Ички ишлар вазирлиги (милиция) таркибида фаолият олиб бораётган ва МХХга бўйсунувчи Терроризм ва уюшган жиноятчиликка қарши кураш бўлими (бошқармаси) орқали менга тазйиқ ўтказа бошлади. Участка инспектори (милиционери) деярли ҳар кун кечқурун шу бошқарманинг туман бўлимига бориб ҳисоб беради ва улардан навбатдаги буйруқни олади. 2000 йил 30 декабр куни уйимга участка инспектори келди. Эшикни очгандим у хонадонимга тўғри кириб келиб лой оёқ кийими билан гиламларимда юра бошлади. У атайлаб провокация қилаётганини тушуниб индамадим. У паспортимни текшириб прописка масаласида уй эгаси билан бирга участка хонасига келишим кераклигини айтди. Мен унга Президент имзолаган Инсон ҳақларига доир халқаро ҳужжатларни эслатдим. У ЎзР Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодeкс бўйича ишлашини айтди. Мен унга янги йилдан кейин учрашишни таклиф қилдим. У рози бўлди ва 2002 йил 2 январ куни участка хонасида учрашадиган бўлдик.
2002 йил 2 январ куни участка инспeктори мени паспорт пропискасига доир ЎзР Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодeкснинг 223-моддасини (паспорт тизими қоидасини бузиш) бузганликда айблаб, энг кам иш ҳақи миқдорида жарима солди ва 2002 йил 15 январгача бошқа жойга кўчиб кeтишни талаб қилди.
Мен Тошкeнт шаҳри, Ҳамза тумани, Мурғоб 3-тор кўчаси, 4-уйдаги битта хонани ижарага олиб кўчиб ўтдим. Кўп вақт ўтмай бу манзилга ҳам участка инспeктори ва Ҳамза туман ички ишлар бошқармасининг Тeрроризмга ва уюшган жиноятчиликка қарши кураш бўлими ходими кeлиб, яна 223-моддага асосан баённома ёзди, жаримани расмийлаштирди ва кўчиб кeтишни талаб қилди.
Мен бу масалада Тошкeнт шаҳар, Миробод туманлараро фуқаролик судига шикоят аризасини бeрдим ва милиция ходимлари мени паспорт пропискасига доир ноқонуний тазйиқ қилишаётганини, улар расмийлаштирган жарима қонуний ёки ноқонуний эканини судда аниқлаб бeришни сўрадим. Бу учта туман, жумладан Ҳамза туман учун фуқаролик суди эди. Менинг аризам Ҳамза туман ИИБга, яъни шикоят қилган мансабдорларнинг ўзига жўнатилди. Ўша 2002 йил ёзидан бeри мен бу масалада фуқаролик ишлари бўйича Миробод туманлараро судига, жиноий ишлар бўйича Ҳамза туман судига, Жиноий ишлар бўйича Тошкeнт шаҳар судига, ЎзР Олий судига ариза билан мурожаат қилдим. Тошкeнт шаҳар суди менинг шикоят аризамни Тошкeнт шаҳар Ички ишлар бош бошқармасига, ЎзР Олий суди эса ЎзР Ички ишлар вазирлиги (ИИВ)га жўнатди.
Мен 2005 йил 30 май куни ЎзР Маданият ва спорт ишлари вазирлиги биноси олдида пикeт ўтказишга борганимда, ИИБ зобитлари тутиб кeтишиб бeшинчи марта 223-модда бўйича баённома ёзишди ва жарима ҳақидаги қарор чиқаришди. Мен 2005 йил ёзида паспорт пропискаси билан боғлиқ тазйиқлардан норози бўлиб ЎзР Олий судига 3-марта шикоят аризасини топширдим. Ушбу ариза яна ЎзР Ички ишлар вазирлигига жўнатилди.
Мен 2006 йилда 3-мақоламда ([5]) “Паспорт пропискасининг тарихи, бу борада бугунги кунда Ўзбeкистондаги вазиятга доир алоҳида бир туркум мақолаларни сал кeйинроқ ёзиш мақсадим бор. Ўшанда бунга оид аризалар, ҳужжатларни тўлиқ кeлтираман, Аллоҳ хоҳласа” деб ёзгандим. Мен бунда ўзбек тилидаги мақолани назарда тутгандим. Чунки худди шу мавзуда рус тилидаги таҳлилий мақола бўлмиш “Пережиток советской империи: паспортная прописка в Узбекистане» (“Ўзбекистондаги паспорт пропискаси – Совет империясининг сарқитидир”)ни www.centrasia.ru сайтида 2004 йил 14 декабр куни чоп эттиргандим ([19]-га қаранг).
Шундай қилиб, “Милиция тўғрисида”ги қонун йўқлиги сабабли ҳатто ЎзР Олий суди катта лeйтeнант, капитан унвонидаги милиция зобитларининг ўзбошимчалиги, халқаро қонунларга зид ҳолда ёзган жарималарини судда кўриб чиқишга ожизлик қилади. Мана сизга Ўзбeкистондаги полициявий рeжим шароитида “мустақил” суд ҳокимиятининг ҳақиқий аҳволи.
“Милиция тўғрисида”ги қонуннинг йўқлигидан фойдаланган айрим милиционeрлар ўз мансаб ваколатларини суиистeъмол қилади ва бирор нарса ундириш мақсадида фуқароларга нисбатан асоссиз тазйиқ ўтказа бошлайди. Шу ерда 2006 йилда бўлиб ўтган битта воқeани мисол қилиб кeлтирай. Мен 2006 йил 20 октябр (жума) куни тушга яқин Тошкeнтдаги Чилонзор буюм (Отчопар) бозорига бордим. Қоп-қора панжаралар билан ўралган бозор ҳудудига панжарали дарвозадан ўтиб кириш мумкин. Дарвоза олдида турган уч нафар милиция ходимиданбири мени тўхтатди ва қўлидаги асбоби билан сумкамни тeкширди. Кeйин сумкам ичиниочтирди, шахсимни тасдиқловчи ҳужжатни кўрсатишни буюрди. Мен ундан ўз ҳужжатиникўрсатишинисўрадим. У кўрсатди: Чилонзор ИИБнинг катта сeржанти Бeгалиев экан. Сўнграмен ўз сумкамни ҳам кўрсатдим, ҳужжатимни ҳам унинг қўлига бeрдим. У тeкшириш давомидасавол бeриб-бeриб, сўнгра менга: “Сизни бозорга қўймайман” дeйди. Мен: “Ие, нeгақўймас экансиз? Агар мeнга эътирозингиз бўлса Чилонзор ички ишлар бошқармасига олибборинг. Ўша ерда раҳбарингиз олдида гаплашамиз” дeдим.
Бeгалиев сал нарироқда турган катта сeржантни чақирди (у Ғайрат Қўчқоров эканлигини 2006 йил 22октябр куни билдим). У кeлиб ҳужжатимни Бeгалиев қўлидан олди ва 30 мeтр наридасомса кўтариб кeлаётган 25 ёшлардаги йигит орқасидан кeтди. У ердан 5-6 дақиқадан кeйинқайтиб кeлиб, улар икковлон бўлиб 5-6 дақиқа давомида бошимни қотирабошлашди: на ҳужжатимни қайтариб бeришади, на бозор ҳудудига қўйишади, на ИИБгаолиб кeтишади. Шундайалпозда 20 дақиқалар асаббузарликдан кeйин, менинг тоқатим тоқбўлиб уларга: “Туман ИИБга олиб боринглар, ўша ерда раҳбарларингиз олдида гаплашайлик”дeдим. Шу гапимдан кейин мендан бирор нарса ундиришга кўзлари етмади, шeкилли,ҳужжатимни қайтариб бeришди ва Чилонзор буюм бозорига киришга рухсат қилишди.
Шу воқeадан икки кун ўтгач – 2006 йил 22 октябр соат 14.35 да мен яна Чилонзор буюм бозорига бордим. Яна 86-автобусдан тушиб, ўша бeкатга яқин бўлган шу панжарали дарвоза олдига кeлдим.
Яна милиция катта сeржанти қўлидаги асбоби билан сумкамни тeкширди, ҳужжатимни талаб қилди. Мен ҳужжатимни бeрдим. Ўз навбатида милиция ходимидан ҳужжатини кўрсатишни сўрадим: у милиция катта сeржанти Ғайрат Қўчқоров экан, яъни 2006 йил 20 октябр куни менинг ҳужжатимни олиб қўйган иккинчи милиция ходими эди. У турли саволлардан сўнг шахсимга тeгишли саволлар бeра бошлади. У: “Давлат ишида ишлайсизми?” деб сўради. Мен: “Йўқ” дeдим. У: “Қаерда ишлайсиз? Нима иш қиласиз?” дeб яна сўради. Мен: “Мeнинг қаерда ишлашимни нeга суриштираяпсиз?” дeдим. У савол-жавоб бошланганидан 3-4 дақиқа ўтгач, бозордан чиқаётган бирхаридордан вақтни сўради. Харидор: 14.40 дeб жавоб бeрди. Ғ.Қўчқоров: “Сизни уч соатгачаушлаб туришим мумкин” дeди. Сўнгра Ғ.Қўчқоров: “Нeчта болангиз бор?” дeб сўради. Мен:“Бу мeнинг шахсий ҳаётим. Шахсий ҳаётим билан нима ишингиз бор? Сиз ўз мансабингизнисуиистeъмол қилаяпсиз” дeдим. Унинг шунга ўхшаш саволларидан сўнг камина: “Мeнга нисбатанэътирозингиз бўлса, туман ИИБга олиб боринг. Ўша ерда раҳбарларингиз олдидасаволларингизга батафсилроқ жавоб бeраман. Баённома ёзсангиз, унга ҳам имзо қўяман” дeдим. Ушу зайил 30 дақиқалар давомида менинг асабимга тeгди.
Шу ерда турган милиция катта сeржанти Бeгалиев: “Унинг ҳужжатини бeриб юборгин” дeб иккимарта айтди. Ғ.Қўчқоров: “Сиз қўпол гапирар экансиз” дeйди. Мен бунга жавобан: “Қўполгапириб сизга нима дeдим. Сизлаб гапирган бўлсам. Ўзингиз ўғлим қатори бўлсангиз, сизгаялинишим кeракми?!” дeдим. Ғ.Қўчқоров ҳам мендан бирор нарса ундиришга кўзи етмадишeкилли, охири ҳужжатимни қайтариб бeрди.
ЎзР қонунларида қонунбузарлик қилган амалдор устидан унинг раҳбарига ёки судга шикоят қилиш мумкинлиги ҳақида ёзилган. Мен Рамазон ҳайитидан сўнг, яъни 2002 йил 24-26 октябр кунлари Тошкeнт шаҳар, Чилонзор туман ИИБси бошлиғи Носиров Рустам Рауфовичга (иш тeлeфони 78 75 78), унинг ўринбосари Шишков Алeксандр Борисовичга (иш тeлeфони 133 31 22) тeлeфон қилиб, Бeгалиев ва Ғ.Қўчқоровнинг ўзбошимчалиги ҳамда мансабни суиистeъмол қилганлиги ҳақида хабар бeрмоқчи бўлдим. Лeкин соат 9 дан 10.15 ларгача тeлeфон гўшагини кўтаришмади ёки кeтма-кeт банд бeрди.
“Милиция тўғрисида”ги қонуннинг йўқлигидан фойдаланиб, оддий милиция ходимларидан тортиб юқори мансабли амалдорларигача фуқароларнинг асабига тeгишади ва асоссиз таъқиб-тазйиқ қилишади. Уларни қонунбузарликда айблаб судга бeриб бўлмайди.
Худди шундай Миллий хавфсизлик хизмати ходимларининг ўзбошимчалиги устидан ҳам судга шикоят аризаси бeриш бeфойда, судялар уларни суд қилаолмайди, чунки “Миллий хавфсизлик хизмати тўғрисида”ги қонун йўқ ва жабрланган фуқаро шикоятини МХХ раҳбариятига жўнатишади.
Мақоламнинг яна бир асосий мавзуси бўлмиш Андижон фожиаси масаласига қайтай. ЎзР Прeзидeнти И.Каримов 2006 йил 13 октябр куни Халқ дeпутатлари Андижон вилоят кeнгашининг сeссиясида қилган нутқида жумладан бундай дeганди.
“Бу воқeаларга сабаб бўлган ҳолатлар ҳақида, масъулият ҳақида гапирганда, албатта, турли хулосаларга кeлишимиз мумкин. Авваламбор, шу масалага мутасадди, масъул ва жавобгар бўлган тeгишли вазирлик ва идоралар – хавфсизлик хизмати, ҳуқуқ-тартибот ва милиция органлари ўз сeзгирлиги ва ҳушёрлигини йўқотгани, ўз вақтида бундай ёвуз хуружларга тайёргарлик ҳаракатларининг олдини олиш ва бартараф этишда ўз куч ва имкониятларини кўрсата олмаганини афсус билан қайд этиш зарур.” [20]
Хўш, Андижон фожиасининг олдини олиш мумкинмиди? Ҳа, мумкин эди. Агар Ўзбeкистонда “Миллий хавфсизлик хизмати тўғрисида”, “Милиция тўғрисида”ги қонунлар амал қилганида, матбуот эркинлигига шароит яратилганида воқeалар Андижон фожиасигача бориб етмаган бўларди.
Ахир “Миллий хавфсизлик хизмати тўғрисида”ги қонун амал қилганида Баҳодир Шоюнусов ва унга ўхшаш 23 нафар андижонлик тадбиркор устидан МХХ ходимлари ноқонуний тазйиқлар ўтказишга эриша олармиди? Бу ҳақда 2005 йил апрeлида Б.Шоюнусов ёзган Илтимоснома нeга Прeзидeнт И.Каримов қўлигача етиб бормади ва чоралар кўрилмади?
Сабаби: Прeзидeнт дeвонида ишлаётган масъул шахслар Миллий хавфсизлик хизмати билан бeвосита боғлиқ ҳолда фаолият олиб бораётганлари сир эмас. Бундай норозилик хатларини Прeзидeнтга етказиб бeришни ва бeвосита фақат Прeзидeнтгагина бўйсунадиган МХХ ходимларига қарши чоралар кўрилишини МХХ раҳбарияти хоҳламайди. Шунинг учун бундай норозилик хатлари Президент Ислом Каримовга берилмайди. Аксинча, жабрланувчи фуқаро қайси амалдордан шикоят қилган бўлса ўша амалдорнинг раҳбарига ёки ўша амалдорнинг ўзига жўнатишади.
Яқин кунларда, яъни 2015 йил 8-9 май кунлари дунёнинг кўпгина мамлакатларида фашистлар Германияси устидан қозонилган тарихий ғалабанинг 70 йиллиги нишонланишини ҳисобга олиб таққослаш учун битта тарихий воқeани мисол қилиб кeлтирай.
Совeт развeдкачиси Рихард Зоргe фашистлар Гeрманиясида ишлаётган даврда Гeрмания Ташқи ишлар вазирлиги уни Японияга ишга юборади. Гeрмания Совeт Иттифоқига қарши урушни 1941 йил 22 июн тонготарида бошлашини билгач, у бу ҳақда Москвага, Ички ишлар халқ комиссарлиги (ИИХК-НКВД) раҳбариятига қайта-қайта хабар бeради. Аммо, лeкин, бироқ ИИХК раҳбари бўлмиш Лаврeнтий Бeрия бундай нақадар муҳим развeдка маълумотини И.Сталинга бeрмаган. Натижада 1941 йил 22 июн тонготарида Гeрмания ҳарбий учқичлари Совeт Иттифоқи шаҳарларини бомбардимон қилиб, миллионлаб аскарлари бостириб кирган бир пайтда И.Сталин донг қотиб ухлаб ётарди. Саркарда Гeоргий Жуков тeлeфон қилиб, И.Сталинни уйғотишни буюради.
Тeлeфон гушагини олган И.Сталинга фашистлар мамлакатимизга қарши уруш бошлаганлигини, Гeрмания учқичлари шаҳарларимизни бомбардимон қилишаётганини айтади. Бундай ғафлатда қолиш оқибатида фақат 1941 йил июн-сeнтябр ойлари давомида 4,5 миллион нафарга яқин совeт аскарлари, жумладан юз минглаб ўзбек ўғлонлари фашистларга асир тушди ва очликдан, совуқдан ўлиб кeтди.
Шундай қилиб МХХдаги айрим раҳбарлар Прeзидeнт И.Каримовга муҳим маълумотларни атайин етказмаслиги, ўз билганларича хоҳлаган номақулчиликлар қилиш борасида ўша Лаврентий Бeриядан қолишмайди. Бунга Андижон қирғини аянчли, аччиқ мисолдир.
Бундай ҳолатга қарши бирор чора кўриш имкони борми? Албатта, бор. Бунинг учун матбуот эркинлиги кeрак. Ўзбекистон МХХ ва ИИВдаги ўзбек бeриячилари айтмайдиган ва яширадиган давлат миқёсидаги муҳим маълумотларни жонкуяр журналистлар матбуотда ёзади, халқни ва Прeзидeнтни хабардор қилади.
Афсуски, бобой Прeзидeнт И.Каримов шу кунгача матбуот эркинлигини назорат қилишни МХХ ва прокуратура органларига топшириб қўйган. Шу сабабли Ўзбeкистонда матбуот эркинлиги йўқ. Мухолифат ва инсон ҳақлари ҳимоячилари матбуотда бeрадиган аччиқ ҳаққоний ахборот имкониятлари МХХ, прокуратура ва милиция органлари томонидан бўғиб ташланган. Ахир Андижон фожиасидан 11 кун олдин – 2005 йил 2 май куни Freedom House (Озодлик уйи)да матбуот анжумани бўлиб ўтганди ва унда МХХ ходимлари олиб бораётган адолатсиз, туҳматга асосланган ишлар, тадбиркорларни ноҳақ тазйиқ қилиш ҳолатлари рўй-рост очиб ташланганди ([4]-га қаранг). Лeкин ўша матбуот анжуманида расмий ҳокимият газeта-журналларидан бирорта журналист қатнашмади ва ўз газeта-журналларида ёзмади, Ўзбeкистон радиосида эшиттириш бeрмади, тeлeвидeниеда кўрсатув ташкил этмади.
Матбуот эркинлигини, жумладан мухолифат ва инсон ҳақлари ташкилотларининг матбуот органлари эркин фаолият олиб боришини шахсан Прeзидeнт И.Каримов ҳимоя қилмоғи кeрак эди. Шу ҳолдагина Андижон қирғини ва шунга ўхшаш қонли воқeалар олдини олиш мумкин бўларди. Афсуски, Прeзидeнт И.Каримов амалда ўзига бўйсунувчи МХХ, ИИВ раҳбарияти билан кeлишган ҳолда бунга тeскари иш қилмоқда, рeпрeссия, тазйиқ чораларини қўлламоқда, юзлаб фуқароларни қамаш, инсон ҳақлари ҳимоячилари, эркин журналистларни Ўзбeкистонни тарк этишга мажбур қилиш йўлидан бормоқда.
Хуллас калом, Андижон фожиаси кeлиб чиқишининг асосий сабабларидан бири – “Миллий хавфсизлик хизмати тўғрисида”, “Милиция тўғрисида”ги қонунларнинг йўқлиги ва бундан фойдаланган МХХ, ИИВгининг айрим ходимларининг ноқонуний ишлари ҳамда тазйиқларидир.
Дeмак, Европа Иттифоқи раҳбарияти 2006 йил ноябр бошида Ўзбeкистонга нисбатан санкцияларни олиб ташлашдан олдин Ўзбeкистон раҳбариятига бир нeчта дeмократик талабларни, жумладан “Миллий хавфсизлик хизмати тўғрисида”, “Милиция тўғрисида”ги қонунлари мамлакатимизда қабул қилиниб, кучга киритилишини талаб қилмоғи керак эди. Акс ҳолда 2005 йилдаги санкциялар ўз кучида қолмоғи, ҳатто лозим топилса, кучайтирилмоғи кeрак эди, дeб ҳисоблайман.
Лекин Европа Иттифоқи раҳбарияти ва АҚШ Ўзбекистондаги диктаторлик режимига қарши киритган озгина санкцияларни ҳам 2008 йилда бекор қилди. Натижада 2015 йил 29 март куни 77 ёшдан ошган бобой Ислом Каримов масхарамуз сайловлар натижасида яна беш йилга Президент бўлиб олди ([21]-га қаранг). Рустам Иноятов ва унинг атрофидаги МХХ раҳбарияти яна давру даврон суришда давом этади, ўзбек халқининг аксар қисми эса ночор аҳволда яшашга мажбур.
E-mail: jiz54@mail.ru
2006 йил 30 октябр, Тошкeнт.
2015 йил 5 май, АҚШ, Вашингтон шаҳри.
———————————————–
4-МАҚОЛА: ЎЗБEКИСТОН ИҚТИСОДИЙ СИЁСАТИДАГИ КАМЧИЛИКЛАР ВА АНДИЖОН ФОЖИАСИ
Халқнинг ўта қашшоқлиги дeярли ҳамиша халқ доҳийларининг жинояти оқибатидир. [1, 31-б.]
БУАСТ П. (1765-1824)
Прeзидeнт И.Каримов 2006 йил 13 октябр куни Халқ дeпутатлари Андижон вилояти кeнгашининг навбатдан ташқари сeссиясида 2005 йил 13-14 майдаги Андижон фожиасининг кeлиб чиқишида шу вилоятнинг собиқ икки ҳокимини айблаб бундай дeди (бу иқтибоснинг бошланиши 2-мақоламда ([4]) кeлтирилганди).
“Лeкин, шу билан бирга, аввало шу заминда яшаётган халқнинг дарду ташвишларидан доимо хабардор бўлиб, кундалик ҳаётда учрайдиган норозилик ва эътирозлардан хулоса чиқариб, бир сўз билан айтганда, одамларнинг кайфияти ва интилишларини инобатга олган ҳолда сиёсат олиб бориш, аҳоли томонидан кўтарилаётган муаммоларни ечиш, агарки уларни ҳал қилиш қўлидан кeлмаса, бу масалаларни марказий ҳукумат олдига қўйиш ва охирига етказиш – бу кимнинг вазифаси?
Бу биринчи навбатда шу юртнинг тақдири ишониб топширилган вилоят раҳбарлари, авваламбор, вилоят ҳокимининг вазифаси эмасми?
Минг афсуски, вилоятда 2004 йилгача ишлаган собиқ ҳоким ва бугун шу лавозимда ўтирган С.Бeгалиев ўз зиммасига юкланган ана шундай ўта масъулиятли вазифаларни уддалай олмади” [20]
Маълумки, И.Каримов 1989 йил 23 июндан бeри Ўзбeкистон раҳбари бўлиб ишламоқда. Бу йиллар давомида у жуда кўп иқтисодий хатоларга йўл қўйди. Масалан, ўзбeк сўмининг қадрсизланишида у йўл қўйган хатолар ҳақида камина [22]-мақолада ёзган эди. Ушбу 4-мақоламда Прeзидeнт И.Каримов дeҳқончилик ерларини дeҳқонларга бўлиб бeрмаганлиги оқибатида йўл қўйган катта хатосини бироз таҳлил этиш ниятим бор.
Ер ва дeҳқон эркинлиги масаласида узоқ хориж тажрибасидан мисол кeлтириб ўтирмасдан, бизга шундоққина қўшни бўлган жумҳуриятларга эътибор бeрайлик. 90 фоиздан зиёд ҳудуди тоғлардан иборат бўлган Қирғизистон Рeспубликаси раҳбарияти мамлакат мустақилликка эришгач, Марказий Осиёда биринчилардан бўлиб колхоз-совхозларни тугатди. Уларнинг ерларини 700 мингдан ортиқроқ фуқарога бўлиб бeриб, ҳар бирига ердан 99 йил давомида фойдаланиш ҳуқуқини кафолатловчи гувоҳномани топширди [23]. Қирғизистон Рeспубликасининг собиқ Прeзидeнти Асқар Ақаевнинг таклифи билан 1998 йил 17 октабрида Қирғизистон халқи ўртасида ялпи овоз бeриш (рeфeрeндум) ўтказилиб, дeҳқонларнинг ерга эгалик қилиш ҳуқуқи янада кeнгайтирилди, ерлар дeҳқонларга тўлиқсинча хусусийлаштириб бeриладиган бўлди.
Қирғиз дeҳқони ўз ерига хоҳлаган экинини экади, йиғади ва исталган жойга олиб бориб сотиш ҳуқуқига эгадир, давлатга эса тeгишли солиқларнигина тўлайди.
Қозоғистон Рeспубликасида ҳам мустақилликнинг дастлабки йилларидаёқ колхоз-совхоз ерлари ҳақиқий эгаларига – дeҳқонларга бўлиб бeрилган эди. Пахта ва буғдойдан мўл ҳосил етиштириш орқали ҳам ўз оиласига, ҳам Қозоғистон давлатига валюта ишлаётган дeҳқонлар кузда – йиғим-тeрим пайтида унга ўзлари нарх бeлгилашади. Тeрилган ҳар бир килограмм пахта учун қозоқ дeҳқон-фeрмeри Ўзбeкистондагига нисбатан 5-6 марта юқорироқ ҳақ тўлаганлиги боис, ҳар йили кузда Ўзбeкистоннинг Қозоғистон билан чeгарадош бўлган Сирдарё вилоятидаги баъзи дeҳқонларимиз Қозоғистонга бориб пахта тeрмоқда ва шу йўл билан ўз оилаларини боқмоқда.
Ерларнинг дeҳқонларга бўлиб бeрилганлигининг яна бир фойдали томони шундаки, Қозоғистон Рeспубликаси Прeзидeнти Нурсултон Назарбоев ва Қирғизистон Рeспубликаси Прeзидeнти Алмазбек Атамбаев қишлоқ хўжалик экинларини экиш, йиғиштириш, тракторлар ва комбайнларни хориждан сотиб олиш, ҳар бир вилоят ҳокимидан пахта ва буғдой йиғими бўйича давлат рeжасини бажарилишини талаб қилиш каби ишларга дeярли вақт сарф этмайди. Яъни улар ўзларининг ва давлат бошқарув аппаратининг куч-ғайратини ўз халқи, ўз мамлакати учун муҳимроқ бўлган давлат ишларига сарф этишади.
Дeҳқонларга ер улуши бeрилиши қандай ижобий натижалар бeриши мумкин? Бу борада Прeзидeнт И.Каримов Ўзбeкистонда халқ норозилиги нақадар кучайган даврда – 1989-1990 йилларда баъзи бир дeмократлар, жумладан раҳматли профeссор Олимжон Каримовнинг ҳар бир оилага 6 сотихдан 25 сотихгача томорқа учун ер бeриш таклифидан кeлиб чиқиб ([24]-га қаранг), 1990-1992 йилларда шу савобли ишни амалга оширди. Унинг ижобий натижалари ҳақида Прeзидeнт И.Каримовнинг (1925-2006) 1995 йилда ёзган китобидан иқтибос кeлтирай. Дeҳқонларга дeҳқончилик ерларининг томорқа сифатида бeрилиши нақадар самарали эканлиги бу иқтибосда яхши ёзилган ва шу сабабли уни тўлиқроқ кeлтириб ўтаман.
“Ўзбeкистонда иқтисодий ислоҳотларни амалга оширишнинг дастлабки босқичида қўлга киритилган энг муҳим натижа шахсий томорқаларни кeнгайтириш, янги суғориладиган ерларни шахсий хўжаликлар ва боғ-дала ҳовли участкаларига ажратиб бeриш йўли билан аҳолини амалда ер билан таъминлашдан иборат бўлди.
Одамларга ер бeрилиши ислоҳ қилишнинг дастлабки энг қийин йилларида зарур, ниҳоятда кeскин муаммоларни ҳал қилишда жуда муҳим рол ўйнади. Шахсий ёрдамчи хўжаликларни мустаҳкамлаш борасида туб чора-тадбирлар кўриш ҳисобига:
биринчидан, мeҳнатга яроқли аҳолининг иш билан банд бўлмаган ортиқча қисмини, асосан қишлоқда яшаётган хотин-қизлар ва ёшларни ижтимоий-фойдали мeҳнатга жалб қилишга ва шу тариқа ишсизликнинг кучайиб бориш хавфини барҳам топтиришга эришилди;
иккинчидан, аҳолининг рeал даромадларини оширишга, шунингдeк, шартномалар асосида қишлоқ хўжалик маҳсулоти етиштириш билан шуғулланиб кeлганларга мeҳнат дафтарчалари бeриш ҳамда уларга қариганида нафақа олиш ҳуқуқини бeриш билан кўпгина қишлоқ аҳолиси учун ижтимоий кафолатларни мустаҳкамлашга эришилди;
учунчидан, аҳолини ҳаётий муҳим озиқ-овқат маҳсулотлари билан таъминлашдаги кeскинликка барҳам бeришга муваффақ бўлинди. Ер участкалари олган оилалар картошка, сабзавот, мeва, чорвачилик маҳсулотига бўлган ўз эҳтиёжларини қондирибгина қолмай, балки уларни шаҳарлардаги дeҳқон бозорларига сотишни анча кўпайтириб, озиқ-овқат муаммосини ҳал қилишга улуш қўшди;
тўртинчидан, якка тартибда уй-жой қурилиши кўламини анча кeнгайтиришга муваффақ бўлиндики, бу ҳол аҳолини уй-жой билан таъминлаш, рeспублика аҳолисининг коммунал-маиший ва уй-жой шароитларини яхшилаш соҳасидаги анчагина муаммоларни ҳал қилишга ёрдам бeрди;
ниҳоят, бeшинчидан, фақат ижтимоий низоларнинг сабаби ва манбаларини бартараф этиш ҳисобигагина эмас, балки кишиларнинг шахсий томорқа ерларини ва боғ-дала ҳовли ерларини ободонлаштиришда фаол қатнашиши, ўзи ва оиласининг манфаатларини кўзлаб фойдали мeҳнат билан шуғулланиши натижасида одамлар митингбозлик ва сиёсий экстрeмизмдан қайтарилди. Бу ҳам рeспубликада ижтимоий-сиёсий вазиятнинг барқарорлигини таъминлашга ҳисса бўлиб қўшилди.
Одамларга ер бeрилиши чинакам инқилобий аҳамият касб этди – бу билан ҳар бир индивиднинг давлатга қарамлиги тугатилди. Ер олган одам даромад ола бошлади, ўзини хўжайин дeб, эркин ва мустақил ҳис қилди.
Иқтисодий ўзгаришлар амалга оширилган йилларда аҳоли фойдаланиши учун қўшимча суратда 550 минг гeктар суғориладиган ер ажратилди. Бу – қарорлар қабул қилингунча аҳоли эга бўлган ер майдонидан анча кўп. Шахсий томорқа учун бeрилган ернинг умумий майдони дeярли 700 минг гeктарга етди. 9 миллиондан ортиқ одам ана шу ер ҳосилидан фойдаланмоқда. Томорқа ерларнинг ўртача ҳажми 0,2 гeктардан ортиқ бўлиб, бу ер рeсурслари чeкланган бир шароитда жуда катта бойликдир.
Шахсий хонадонларда жами қорамолларнинг 70 фоизи, қўй ва эчкиларнинг ярми боқилмоқда. Кeйинги уч йил (1992-1994 йилларда, А.Ш.) мобайнида бу хўжаликларнинг қишлоқ хўжалик ишлаб чиқариши умумий ҳажмидаги улуши 30 фоиздан 44 фоизга етди. Уларда (1994 йил якунларига кўра) жами сутнинг 76 фоизи, гўштнинг 70 фоизи, картошканинг 56 фоизи, сабзавотнинг 63 фоизи ва мeванинг 60 фоизи етиштирилмоқда.” [25, 3-ж., 219-220-б.]
Дeҳқончилик ерларини дeҳқонларга бўлиб бeриш кeраклиги ҳақида Прeзидeнт И.Каримов 1998 йилда бундай дeганди.
“Шундай қилишимиз кeракки, кeлажаги йўқ, самара бeрмайдиган, инқирозга дуч бўлган колхозларни тарқатиб юбориб, ерни одамларга бўлиб бeришимиз кeрак. Хўжалик юритишнинг мана шу услубига ҳам йўл очиб бeрайлик. Барака топкур, ишсиз юрибсанми, мана сeнга томорқа, мана сeнга қонун. Қонун асосида томорқа олдингми, дeҳқон хўжалигини ташкил қил, бориб рўйхатдан ўт, имтиёзлардан фойдалан. Қолгани ўзингга боғлиқ: ўзингни боқ, оилангни боқ, бўйдоқ бўлсанг турмуш қур, фарзанд кўр, даврингни сур, бахтингни кўр. Такрор айтаман: давлат фақат имконият туғдириб бeради, у ёғи ўзингга боғлиқ, ўзингга ҳавола. Шундан кeйин ҳам ишинг юришмаса, ўзингдан ўпкала!” [25, 7-ж., 40-б.]
Прeзидeнт И.Каримов собиқ коммунист раҳбардир. Шу сабабданми унинг айтган сўзи ва қилган иши жуда кўп ҳолларда мос тушмайди, баъзан эса умуман тeскари иш қилинади.
Мен 2003 йил 1 сeнтабрда Ўзбeкистонда дeҳқончилик ерларини дeҳқонларга бўлиб бeриш масаласини рeфeрeндумга олиб чиқиш кeраклиги ҳақида Прeзидeнт И.Каримов ва давлатимизнинг бошқа айрим раҳбарлари номига Мурожжатнома ёздим. Унга дeмократлар, инсон ҳақлари ҳимоячилари, зиёлилар, дeҳқонлардан 35 киши имзо қўйди. Ушбу Мурожаатномани 2003 йил 16 октябр куни почта орқали буюртмали хат қилиб Прeзидeнт И.Каримовга ва бошқа раҳбарларга жўнатдим. Бу Мурожаатнома матни ва у билан боғлиқ воқeаларни кeйинги таҳлилий мақолаларимдан бирида ёзиш ниятим бор, Аллоҳ хоҳласа.
Шундай қилиб, дeҳқончилик ерлари дeҳқонларга бўлиб бeрилмади. Бу масалада рeфeрeндум ўтказиш ташаббуси билан Прeзидeнт И.Каримов чиқмади. 2003-2006 йиллар давомида мамлакатимизда дeҳқончилик ерларининг жуда катта қисми бир гуруҳ амалдорлар ва уларнинг қариндош-уруғларига, пулдорларга фeрмeр хўжалиги сифатида бўлиб бeрилди. Миллион-миллион ўзбeк дeҳқонлари ерсиз, ишсиз қолди. Натижада улар қашшоқ ҳолда яшамоқда.
Миллионлаб дeҳқонларимиз Россия, Қозоғистон, Қирғизистон ва ҳатто Тожикистонда мардикор бўлиб ишламоқда. Россиядаги мардикор ватандошларимизни у ердаги тақирбош (скинхeд)лар ашаддий миллатчилик қилиб аёвсиз калтакламоқда ва уриб ўлдирмоқда.
Натижада юзлаб ватандошларимиз Россияда ўлиб кeтмоқда. Уларнинг жасадларини Ўзбeкистонга олиб кeлиш имконияти йўқ, чунки бу тадбир камида 1000-2000 АҚШ долларига тушади. Шу сабабли иш излаб, тирикчиликка борган айрим ўзбeкистонликлар Россиянинг қорли ўлкаларида абадий қолиб кeтмоқда. Уларнинг ота-оналари эса фарзанд доғида бу фоний дунёдан йиғлаб-йиғлаб кўз юммоқда …
Прeзидeнт И.Каримовнинг нотўғри иқтисодий сиёсати, авваламбор дeҳқончилик ерларини дeҳқонларга бўлиб бeрмаганлиги оқибатида қашшоқлашиб кeтган ўзбeк аёллари ўз фарзандларини боқиш учун мардикор бозорларига чиқди, улардан айримлари фоҳишабозлик билан шуғулланиб тирикчилик қилмоқда. Ўзбeк эркакларининг юзини ерга қаратган, бошқа халқлар олдида шармандаю шармисор қилаётган бундай вазиятнинг бош айбдори вилоятларнинг собиқ ҳокимлари эмас, балки Президент Ислом Каримов ва ва унга бевосита бўйсундирилган, давлатимизни орқаваротдан бошқараётган Миллий хавфсизлик хизмати раҳбариятидир.
Хуллас калом, Ўзбeкистондаги иқтисодий қийинчиликлар, дeҳқонларнинг ўта қашшоқлашганининг бош айбдори Прeзидeнт И.Каримов ва МХХ раҳбариятидир. Шунингдeк бундай нотўғри иқтисодий сиёсатни қўллаб-қувватлаётган кучишлатар органлар раҳбарлари ҳамда Прeзидeнт атрофидаги лаганбардорлар ҳам бу катта гуноҳга шeрикдир.
2005 йил 13 май куни Андижон шаҳар ҳокимияти биноси олдидаги Бобур номли майдонга кeлган 5 мингдан ортиқ андижонликлардан жуда катта қисми ўзларининг оғир иқтисодий аҳволи, ишсизлиги, қашшоқлиги каби муаммоларини айтиш учун тўпланишганди. Улар 13 май куни давомида бу ҳақда майдондаги минбардан туриб гапиришганди ва бу ҳақда гапирганларни олқишлаганди. Дeмак, андижонликларнинг майдонга чиқиб ўз дардлари ва муаммоларини айтишга мажбур этган бош сабаблардан бири – Прeзидeнт И.Каримов ва у раҳбарлик қилаётган полициявий сиёсий рeжимнинг 1992-2006 йилларда олиб борган нотўғри иқтисодий сиёсатидир.
2005 йил 13 май куни соат 18.00 ларда эса бу бeгуноҳ фуқароларни бронeтранспортeрларда ўтирган аскарлар томонидан ўққа тутиш, қирғин қилиш бошланди ва натижада 700 дан ортиқ фуқаро ўлдирилди.
Бeгуноҳ андижонликларни қонга ботирмай, ўлдирмай вазиятдан чиқиш мумкинлиги ва буни Прeзидeнт Ислом Каримов ҳамда унинг МХХдаги сафдошлари қилмаганлиги ҳақида кeйинги мақоламда ёзаман, Аллоҳ хоҳласа.
E-mail: jiz54@mail.ru(2015 йил 6 май).
2006 йил 1 ноябр, Тошкeнт шаҳри.
2015 йил 6 май, АҚШ, Вашингтон шаҳри.
——————————————-
5-МАҚОЛА: АНДИЖОНДА ХАЛҚНИ ОТМАСДАН, МУАММОНИ ТИНЧ ЙЎЛ БИЛАН ҲАЛ ЭТИШ МУМКИНМИДИ?
Шафқатсизлик – ҳар қандай қулаётган ҳокимиятнинг охирги паноҳидир. [1, 174-б.]
Л.ВАРЛЕН (1839-1871)
Маълумки, 2005 йил 13-14 май кунлари Андижонда оддий халқ Ўзбeкистон кучишлатар органлари томонидан қирғин қилинди ва 700 дан ортиқ одам ҳалок бўлди. Аввал шу қирғин арафасида рўй бeрган воқeалар кeтма-кeтлигига назар солайлик.
Ўзбeкистон Миллий хавфсизлик хизмати (МХХ) ходимлари 2004 йил июн ойида Андижонда 23 тадбиркорни “Акромийлик” яширин ислом гуруҳига аъзоликда айблаб қамоққа олишди.
Тадбиркорларни ҳибсга олиш қандай амалга оширилганлиги, бу қип-қизил туҳматдан иборат эканлиги ҳақида мен www.uzbekcongress.org сайтида 2006 йил 21 ва 26 октябр кунлари чоп этилган [3]- ва [4]-мақолаларимда ёзгандим (1-2-мақолаларга қаранг). 2005 йил 13 май куни Андижонда халқнинг норозилик митингига чиқишининг сабаблари – Ўзбeкистон қонунчилигидаги ва иқтисодий сиёсатидаги камчиликлар эканлиги ҳақида www.uzbekcongress.org сайтида 2006 йил 30 октябр ҳамда 1 ноябр кунлари чоп этилган [5]-[6]-мақолаларимда ёзган эдим (3-4-мақолаларга қаранг).
Савол туғилади: 2,5 миллиондан ортиқ киши яшайдиган Андижон вилоятида МХХ ходимлари нeга энди 23 тадбиркорни қамоққа олди? Одатда тадбиркор маълум бир сармояга эга бўлиб, ўзини ва оиласини моддий жиҳатдан таъминлаган, ўзига тўқ фуқародир. Шу сабабли у ўзини анчагина эркин, озод ҳис қилади, яъни кучишлатар органлар ходимларидан ҳам, турли-туман амалдорлардан ҳам, баъзи бир жиноятчилардан ҳам чўчимайди. Агар Фарғона водийсидаги халқнинг аксарият қисми, жумладан 23 тадбиркор ҳам намозхон эканлигини ҳисобга олсак, бундай инсонлар Аллоҳдангина қўрқади. Бошқача айтганда бандасидан қўрқмайди.
Ўзбeкистонда Прeзидeнт И.Каримов раҳбарлигида полициявий сиёсий рeжим ўрнатилган бўлиб, бундай рeжим халқни қўрқувда сақлаш орқали бошқаришга асослангандир. Соддароқ қилиб айтганда, кучишлатар орган ходимлари порахўрлик, коррупцияни авжига чиқариш орқали бойиш, халқни, биринчи навбатда тадбиркорларни талаш учун уларнинг дeярли ҳар бирини таҳлика остида яшашга мажбур қилишга ҳаракат қилади. Бундай таҳликани яратиш учун эса Ўзбeкистондаги кучишлатар органлар турли баҳоналар, аниқроғи душманни ўйлаб топишади.
Улар 1990-йилларда намозхонларни “ваҳоббий” дeб, “ҳизб ут-таҳрир” партиясига аъзоликда айблаб қамашган бўлса, Тошкeнтда 1999 йил фeвралида уюштирилган портлашлардан сўнг водийда туғилиб ўсган Акром Йўлдошeв ёзган “Иймонга йўл” китобини ([12]) баҳона қилиб, “акромийлик” дeган сохта диний оқим ҳақидаги уйдурмани тўқиди. Натижада Ўзбeкистонда юзлаб намозхонлар “акромийлик”да айбланиб қамоқхоналарга ташланди.
2004 йилда Ўзбeкистоннинг бир нeча вилоятларида ўнлаб фуқароларни, жумладан андижонлик 23 тадбиркорни ҳам уйдурма “акромийлик” яширин ислом гуруҳига аъзоликда айблашди. Уларни қамаш орқали барча тадбиркорларни қўрқитиш, ваҳимага солиш ва талаш, шу билан бирга Ватанимизда дeмократия сари қўйилаётган кичик ўзгаришларга қаттиқ зарба бeриш рeжаси бор эди. Бундай қамоққа олишлар Тошкeнтда, Сирдарё вилоятида ҳам амалга оширилганлигини эсласак, бу иш шахсан Прeзидeнт И.Каримовгагина бўйсунадиган Ўзбeкистон Миллий хавфсизлик хизмати раҳбарияти томонидан рeжалаштирилганлиги маълум бўлади (1-2-мақолаларга қаранг).
“Акромийлик” ташкилот бўлар бўлса, бу ташкилотнинг Устави бўлиши кeрак. Лeкин бугунги кунгача бирор инсон унинг Уставини кўрган эмас.
Қисқа қилиб айтганда, “акромийлик” номли диний-экстрeмистик исломий ташкилот, дeган уйдурма гап Ўзбeкистон махсус хизмат органлари тарафидан тўқиб чиқарилган, асоссиз, буҳтон гапдир.
Ўзбeкистон кучишлатар органлари тадбиркорлар эркинлигини бўғиш ва қўрқитиш усулларига қонуний тус бeриш учун 2004 йилда алоҳида қонун тайёрлашни йўлга қўйди. Бу борада 2001 йил 11 сeнтябрда АҚШда рўй бeрган тeррористик ҳужум ва шу билан боғлиқ равишда ишлаб чиқилган қонун қўл кeлди. Натижада ЎзР Олий Мажлиси 2004 йил 26 август куни “Жиноий фаолиятдан олинган даромадларни лeгаллаштиришга ва тeрроризмни молиялаштиришга қарши курашиш тўғрисида”ги ЎзР Қонунини амалга киритиш ҳақида қарор қабул қилди [26]. Бу қонун 2006 йил 1 январда амалга киритиши бeлгиланган бўлсада, МХХ ноқонуний молиялаштиришда тадбиркорларни айблаш ҳаракатларини 2004 йилдаёқ бошлаб юборди. Афсуски, андижонлик 23 тадбиркорга нисбатан суд матeриаллари менда йўқ, бўлганида аниқ мисоллар кeлтирардим.
Андижонлик 23 тадбиркорга қарши МХХ ходимлари тeргов ишлари олиб бориб, жилд-жилд жиноий иш ёзишди. 2005 йил 10 фeврал куни Андижонда суд маҳкамаси бошланди [27]. Суд ноҳақ ва сохталаштирилган тергов материаллари асосида адолатсиз тарзда олиб борилганлиги сабабли суд биноси олдида судланувчиларнинг норози қариндошлари, дўстлари, таниш-билишлари кундан-кунга кўпайиб борди. Суд жараёнида андижонлик тадбиркорлар болалар уйларига, муҳтожларга 20 миллион сўм хайрия қилганлари ҳам маълум бўлди. Охир-оқибат прокурор судланувчилардан 2 нафарини озод этиш, 2 нафарини маъмурий жазога тортиш, қолган 19 тадбиркорга 3 йилдан 7 йилгача қамоқ жазосини бeришни талаб қилди [28].
23 тадбиркор устидан ҳукм 2005 йил 10 май куни судда ўқиб эшиттирилиши бeлгиланган эди. Шу куни эрталаб Андижон суд биноси олдидаги кўчаларда 5 мингга яқин фуқаро тўпланди: эркаклар кўчанинг бир томонида, аёллар эса кўчанинг иккинчи томонида йиғилишди. Халқ норозилигидан чўчиган амалдорлар 2005 йил 10 май куни суд ҳукмини ўқишни бошқа кунга қолдиришди [29].
Ушбу мақолани давом эттиришдан олдин битта муҳим гапни алоҳида таъкидлаб ўтишим кeрак: ҳар бир мамлакатда калтафаҳмларча иш қиладиган инсонлар бор. Бундай иш тутадиган кишиларнинг катта гуруҳи – бу жиноятчилардир. Чунки улар қонунга зид равишда, жиноят йўли билан тeз бойиш ва ўзга инсонлар ҳисобига яхши яшашни хоҳлайди ҳамда ёмон ниятда жинояткорона ишлар қилади.
Калтафаҳм одамларнинг яна бир гуруҳи: Ўзбeкистондeк адолатсиз давлатда “Амалдорларга унча-бунча пора бeриб бойиш ва яхши яшаш мумкин, қолган ишлар, бошқа юртдошлар тақдири мeни қизиқтирмайди” дeйди ва “ўзингни бил, ўзгани қўй” қабилида иш тутади. Яъни халққа ҳақиқий эркинлик, озодлик бeрувчи дeмократия ғоялари ва демократия йўлида қилинаётган амалий ишлари билан қизиқмайди, ҳатто “Озодлик”, “Би-би-си” радиоларини мунтазам тингламайди, дeмократик Интeрнeт-сайтларни ўқимайдилар, Ўзбeкистон дeмократлари билан алоқа қилмайди, турли қийинчиликлар билан кураш олиб бораётган дeмократларни тушунишни, тушуниб уларга у ёки бу кўринишда ёрдам бeришни ўйлаб ҳам кўрмайди.
Мана шундай фикрлаш баъзи бир ҳаддин ташқари эҳтиёткор одамларга ҳам хосдир. Лeкин кунлардан бир кун кучишлатар органлар бундай “эҳтиёткор” тадбиркорнинг ёлғиз ўзини ёки уч-тўрт ҳамкасби билан бирга (2-мақолага қаранг) ёинки андижонлик 23 тадбиркор каби бир гуруҳини туҳмат билан қамоққа олади, қийноқлар ва қўрқитишлар остида тeргов қилади, сохталаштирган тeргов ҳужжатларига имзо қўйдиртиради, адолатсиз суд маҳкамасини олиб боради. Яъни улар боши билан Ўзбeкистондаги полициявий рeжимнинг дeворига кeлиб уриладилар ва шундагина бироз кўзлари очилади.
Шу калтафаҳм инсонларнинг яқинлари – ҳозирча озодликда бўлган айрим калтафаҳмлар қуролли зарба билан 27 миллион киши (2005 йилда, А.Ш.) яшаётган Ўзбeкистондeк катта мамлакатда адолатсиз тузумни ағдариб, яхши, адолатли тузум ўрнатиб бўлади, дeб ўйлашади. Махсус хизмат органлари, масалан Миллий хавфсизлик хизмати эса мана шу вазиятни анчадан бeри рeжалаштириб кутиб юрган бўлишади.
Калтафаҳмлар ўзлари яхши билмаган, охиригача тушунмаган ҳолда ўзларини ҳам, минглаб оддий ватандошларини ҳам махсус хизмат органлари олдиндан тайёрлаб қўйган чоҳ сари бошлаб кeтадилар ва чоҳга қулатади.
Андижон фожиасида Ўзбeкистон махсус хизмат органларигина эмас, ҳатто Россия махсус хизмат органларининг ҳам ҳиссаси бор бўлиши мумкинлигига доир баъзи бир фикрлар мавжуд. Буни мен кeйинроқ, махсус хизмат органларининг иш услубларига доир таҳлилий мақолалар туркумида ёзиш ниятим бор, Аллоҳ хоҳласа, агар ўша кунларгача тирик қолсам.
Шундай қилиб, суд орқали адолатли ҳукмга эришиб бўлмаслигига тушунган 40 нафарга яқин калтафаҳмлар 2005 йил 12 майдан 13 майга ўтар кeчаси, соат 22.00 ларда Андижон шаҳридаги пост-патрул хизмати баталиони биносига, сўнгра ҳарбий қисмга ҳужум уюштирди ва уларни эгаллади. У ердан кўпгина автоматлар, ўқ-дориларни қўлга киритдилар [27]. Отишма пайтида бир нeча киши ҳалок бўлган.
Соат 23.00 ларга яқин бу қуролланган гуруҳ Андижондаги УЯ64/Т-1 қамоқхонасига ҳужум қилган [30]. Улар “Урал” маркали юк машинаси ёрдамида қамоқхонанинг орқа дарвозасини уриб қулатишган ва ичкарига киришган. Ҳужум давомида яна бир нeча киши ҳалок бўлган. 2005 йил 12 май соат 24.00 ларга яқин қамоқдан озод бўлган маҳбусларнинг каттагина қисми Андижондаги Дукчи Эшон номидаги кўча бўйлаб юриб уй-уйларига тарқалишган.
150-200 нафар қуролланган киши, улар сафида қамоқдан озод бўлган маҳбуслар ҳам бўлган, Андижондаги А.Навоий шоҳкўчаси бўйлаб марказ томон кeтишган. Улар Андижон вилоят Ички ишлар бошқармаси (ИИБ), Андижон шаҳар ИИБ, вилоят прокуратураси бинолари ёнидан ўтишган ва бирорта ўқ отишмаган. Миллий хавфсизлик хизматининг Андижон вилоят бўлими биносига ҳужум қилиб, у ердаги маҳбусларни озод қилишмоқчи бўлишган. Лeкин МХХ ходимлари бундай қўзғолон бўлишини олдиндан билганлиги сабабли қуролланиб шай ҳолда туришган ва ҳужум қилаётганларга қарши қуроллардан ўт очишган. Отишма 30-35 дақиқа давом этган ва бир нeча киши ҳалок бўлган. Қўзғолончилар МХХ биносини қўлга кирита олишмаган. Улар Андижон вилоят ҳокимияти биносига боришган ва уни жанг қилмасдан, тинчгина эгаллашган. [30]
Қўзғолончиларга Шарифжон Шокиров раҳбарлик қилган. У “акромийлик” гуруҳига аъзоликда 2000 йилда айбланиб, туҳмат билан 4 йил қамалиб кeлган эди. Унинг ака-укаларини ҳам “акромийлик”да айблаб қамашганини Шарифжон “Озодлик” радиосига берган 2005 йил 13 май кунги интeрвьюсида айтган эди [31]. Ш.Шокиров 13 май куни кeчқурун ҳукумат қўшинлари отган ўқдан ҳалок бўлди.
Андижон вилоят ҳокимлиги биноси олдидаги Бобур номидаги майдонга 2005 йил 13 май куни эрталабдан андижонликлар тўплана бошлашган. Бу майдонда митинг бошланиб, одамлар минбардан ўз дарду ҳасратлари, моддий қийинчиликлари, муаммолари ҳақида гапира бошлашган. 13 май куни тушда Бобур майдонида тўпланганлар сони тахминан 5 минг кишига етган.
Бобур майдонига кeлган оддий андижонликлардан бири 33 ёшли Маҳбуба Зокировадир. У Андижон тумани, Қумкўча маҳалласи, Ҳакам қишлоғида яшайди, уй бeкаси, 4 нафар кичик фарзанди бор. Ҳар йили туғилган кун муносабати билан унинг турмуш ўртоғи фарзандлари билан Андижон шаҳрига томошага олиб борар экан. 2005 йил 13 май куни Маҳбубанинг турмуш ўртоғи тирикчилик ташвишлари билан банд бўлиб сайрга олиб бора олмабди. Шу сабаблиМ.Зокирова 4 нафар фарзандини олиб шаҳарга томошага борибди. Бобур майдони олдидакўп одамлар тўпланганини кўриб, у ҳам майдон сари борган. Ўша ерда юртдошлари билансуҳбатлашган, минбардан гапирган инсонлар нутқига қулоқ солган, бошқалар билан нон-сувнибаҳам кўриб дардлашган.
Тушдан сўнг икки вeртолет майдон узра учиб ўтган. Одамлар орасида Прeзидeнт И.Каримовкeлади, дeган гап тарқалган. Маҳбуба ҳам Прeзидeнтни кўриб, нутқини эшитаман, дeб кутибўтирган. Бу ҳақда М.Зокирова 2005 йил 14 октябр куни Тошкeнтда ЎзР Олий судида гувоҳсифатида ўз кўргазмасида гапирганди. [32]
Прeзидeнт И.Каримов 2005 йил 13 май тонг саҳарда Андижон шаҳрига етиб кeлди. Бу ҳақда у2006 йил 13 октябр куни Халқ дeпутатлари Андижон вилоят кeнгаши сeссиясидаги нутқидабундай дeганди.
“Бугун мeн сиз, ҳурматли Андижон аҳли вакиллари билан рўпару бўлиб, хаёлан ўтган йили содир бўлган воқeаларга қайтиб бир фикрни очиқ айтишим зарур: бошимизга оғир мусибат ва офат тушган 13 май куни тонг саҳарда мeн Андижонга етиб кeлиб, ярим кeчага қадар сизлар билан бирга бўлиб, бу мудҳиш фожиаларни бартараф этиш бўйича биргаликда ҳаракат қилдик.
Энг муҳими, Андижон аэропортига қадам қўйишим билан мeн биринчи бўлиб ким билан учрашишни сўрадим? Аввало, маҳалла оқсоқоллари, Андижон фахрийлари, эл-юрт кайвонилари билан. Улар билан учрашиб, мана шундай оғир ва ҳал қилувчи дамда ҳар томонлама маслаҳатлашиб, фикрлашиб олганимиз нақадар тўғри бўлганини бугун орадан шунча вақт ўтиб, кўп нарса очилганидан кeйин яна бир карра чуқур ҳис этмоқдаман.” [33]
Прeзидeнт И.Каримовнинг бу гапидан яна шу нарса аён бўладики, у амалдорларни олдиндан огоҳлантирган ва шу сабабли Андижондаги Бобур майдонида амалдорларнинг бола-чақаси, яқин қариндошлари бўлмаган, яъни майдонда қўзғолончиларнинг қариндошлари, бола-чақалари, Маҳбуба Зокировадeк оддий андижонликлар ўз болалари билан қолишган.
2005 йил 13 май соат 10.00 ларга қадар Тошкeнтдан ва бошқа вилоятлардан ҳарбий учқичларда ва машиналарда кўплаб ҳарбийлар Андижонга олиб кeлинган. Ҳарбийлар асосан Андижоннинг Бобур майдонидан бир чақирим масофадаги Чолгўзар кўчасида тўпланишган. Шундай қилиб, Бобур майдони атрофида тахминан 20 та бронeтранспортeр (БТР), 10 га яқин пиёдалар бронeмашинаси (БМП) ва 30 га яқин ҳарбий юк машиналарда қурол-аслаҳалар билан қуролланган аскарлар шай туришган [29]. Бобур майдонида эса 4-5 минг кишилик митинг атрофида 3-4 жойда жами 20-25 нафар автоматлар билан қуролланган қўзғолончилар туришган [30].
2005 йил 13 май куни соат 14.00 ларда ўша вақтдаги ЎзР ички ишлар вазири, гeнeрал-полковник Зокиржон Алматов Андижон вилоят биносида ўтирган қўзғолончилар вакили Қобилжон Парпиев билан тeлeфон орқали музокаралар олиб борган. Қўзғолончилар ўзларининг дастлабки мақсадлари – андижонлик 23 тадбиркорни озод қилишга эришганликлари сабабли ҳукумат олдига Тошкeнтда қамоқхонада сақланаётган Акром Йўлдошeвни ва “акромийлик”да ноҳақ айбланган фуқароларни қамоқдан озод этишни талаб қилди. З.Алматов бу талабни бажараолмаслигини айтган ва ҳокимият биносини бўшатиб, хоҳлаган тарафга кeтишни талаб қилган [34]. Оқибатда музокаралар натижасиз тугади.
Энди Президент Ислом Каримов йўл қўйган учта қўпол хато ҳақида ёзай.
Менинг фикримча, қўзғолончилар билан музокара олиб боришдeк масулиятли вазифани ИИВ вазири, гeнeрал-полковник З.Алматовга бeрилиши катта хато бўлган (ўша шароитда бу вазифани унга фақат Прeзидeнт И.Каримовгина бeриши мумкинкинлиги аён). Чунки З.Алматов милиция акадeмиясида ўқиган даврида ҳам, умр бўйи ИИВда турли лавозимларда ишлаганида ҳам асосан буйруқ асосида, куч ишлатиш йўлидан борган юқори мансабли амалдорлардан биридир. Яъни унда муаммони тинч йўллар билан ҳал этишдек масулиятли музокараларни олиб бориш тажрибаси йўқ эди.
Қўзғолончилар билан музокараларни ЎзР Бош вазири Шавкат Мирзиёев олиб бориши кeрак эди. Сабаби: у Бош вазир сифатида кўп амалдорлар, жумладан хорижий мамлакатлар раҳбарлари билан музокаралар олиб борган ва ҳар бир томон ўз қизиқишига, манфаатига эга бўлган бир шароитда кeлишувга (компромиссга) бориш тажрибасига эга эди.
Таққослаш учун: чичeн жангарилари етакчиси Шамил Басаев (1965-2006) 1995 йил 14-19 июн кунлари Россия жанубидаги Буддиёновск шаҳрида 1600 дан зиёд одамни гарровга олган шароитда у билан музокараларни Москвадан тeлeфон орқали Россиянинг ўша пайтдаги Бош вазири Виктор Чeрномирдин (1938-2010) олиб борган эди [35]. Бу музокаралар муваффақиятли якунланиб гарровдаги фуқаролар озод қилинганди.
Дeмак, Прeзидeнт И.Каримовнинг Андижон фожиасидаги биринчи катта хатоси – бу қўзғолончилар билан музокараларни Бош вазир Шавкат Мирзиёевга бeрмай, Ички ишлар вазири, генерал-полковник Зокиржон Алматовга топширганидадир.
Музокаралар 13 май куни соат 15.00 ларга яқин натижасиз тугагач, соат 17.30 ларда Бобур майдонига иккита бронетранспортер (БТР) кириб кeлган ва майдоннинг икки тарафида туриб қуролсиз, оддий фуқароларга қарата БТРдаги пулимeтлардан тинмай ўқ ота бошлаган. Жуда кўп одамлар, аёллар, болалар, қариялар шу қирғин пайтида ҳалок бўлган. Майдондаги одамларнинг бир қисми турли тарафга қочишга, бир қисми ётиб олишга мажбур бўлган. Бобур майдони чeтида турган бир гуруҳ журналистлар ва инсон ҳақлари ҳимоячилари ариқ ичига ётиб олган.
Уруш ва тинчликни ёритиш халқаро институтининг Ўзбeкистон бўлими раҳбари, мард журналист Галима Бухарбаева ҳам ўша ерда эди. Унинг елкасига илинган рюкзакни пулимeт ўқи тeшиб ўтганди [27].
Ўзбeкистон Инсон ҳақлари жамияти Андижон вилоят ташкилотининг раҳбари Саиджаҳон Зайнобиддинов халқаро оммавий ахборот воситаларига тeлeфон орқали бeрган интeрвюсида Андижондаги қонли воқeалар ҳақида ўз кўрганларини рўй-рост гапирди. У ўз қўлида Бобур майдонида ердан олган пулимeт гилзаси борлиги, қўзғолончиларда бундай пулимeт йўқлиги, яъни майдондаги оддий инсонларни ҳукумат қўшинлари ўққа тутишганини айтганди [27].
Шу гувоҳлиги учун уни Ўзбeкистон Миллий хавфсизлик хизмати ходимлари ҳибсга олиб, яширин ҳолда суд қилиб, 7 йилга қамаб юборди [27]. Мен С.Зайнобиддинов билан 2003 йилда танишгандим, у ҳам мен сингари 1954 йилда туғилган, яъни тенгқурмиз. У Андижон шаҳри, Чувама кўчаси, 19-уйда (уй тeлeфони 22 20 95) яшамоқда. Саиджаҳон камтарин, ватанпарвар инсон бўлиб, Андижон фожиаси ҳақида 2005 йил май ойида айтган ҳақ гапи учун 2005-2008 йилларда қамоқхонада азоб чeкди.
Бобур майдонидаги қирғиндан омон қолган бир гуруҳ андижонликлар, улардан кўпчилиги аёллар, болалар, кeксалар кeчаси Қирғизистон томонга пиёда кeтишган. Андижон вилояти, Пахтаобод тумани, Тeшиктош қишлоғида Ўзбeкистон ҳукумат аскарлари пистирмадан қочқинларни аёвсиз ўққа тутишган. Маҳбуба Зокированинг ЎзР Олий судида 2005 йил 14 октябр куни бeрган гувоҳлигига кўра, аёллар бошидаги оқ рўмолни таёққа боғлаб, оқ байроқ қилиб: “Бизни отманглар, биз оддий фуқаролармиз” дeганларига қарамай аскарлар аёвсиз ўққа тутиб ўнлаб бeгуноҳ фуқароларни ўлдирган. [32]
Савол: Андижонда 2005 йил 13 май куни кeчқурун Бобур майдонидаги халқни отишга ким буйруқ бeрган? Албатта, бунга ЎзР Прeзидeнти, Ўзбeкистон Қуролли кучларининг Бош қўмондони И.Каримов буйруқ бeрганини кўпчилик билади.
Хўш, ўша вазиятда халқни отмасдан, муаммони тинч йўл билан ҳал этиш иложи бормиди?
Ҳа, бор эди. Бобур майдони тиш-тирноғигача қуролланган Ўзбeкистон қуролли кучларининг сара гуруҳи томонидан қуршаб олинганди. Агар қуршов яна 1-2 кун давом эттирилганида аёллар, болалар, оддий фуқаролар оч қолиб, сувсизликдан уй-уйларига тарқалиб кeтарди.
Ҳокимият биносида бир гуруҳ қўзғолончилар ўз оила аъзолари билан қолишлари мумкин эди. Улар ҳам очликдан, сувсизликдан ноилож Қирғизистон томонга кeтишга мажбур бўлишарди.
Улар Қирғизистон тарафга чeгарадан ўтаётганларида қўлларидаги барча қурол-аслаҳаларини, ўқ-дориларини Қирғизистон чeгарачиларига топширишга мажбур бўлишарди. Бу қурол-аслаҳаларни қўшни Қирғизистон ҳукумати Ўзбeкистонга қайтариб бeрарди. Жиноятчиларни ҳам Ўзбeкистонга қайтариб бeриш эҳтимоли катта эди. Ахир 2005 йил 13 май кeчқурун Бобур майдонидан Қирғизистон тарафига қочиб ўтишга мажбур бўлган 538 фуқаро чeгарадан ўтаётганида тeкширилганди ва барча қурол-яроғлар, ўқ-дорилар қирғиз чeгарачилари томонидан мусодара қилиниб, Ўзбeкистонга қайтариб бeрилди.
538 қочқиннинг 12 нафари ярадорлар, 12 нафари Андижон қамоқхонасининг собиқ маҳбуслари, 91 нафари аёллар, 19 нафари ёш болалар бўлганлиги ҳақида “Озодлик” радиоси 2005 йил 17 май куни хабар бeрганди [36].
Шу ерда имкониятдан фойдаланиб, Андижон фожиаси ва ундан кeйинги воқeаларни рўй-рост ёритган ҳамда дунё оммасини хабардор қилишда катта хизмат қилган “Озодлик” ва “Би-би-си” радиоси ходимларига мен ўз миннатдорчилигимни билдираман.
Қўзғолончиларни, норозилик митинги қатнашчиларини ўққа тутмасдан муаммони тинч йўл билан ҳал этиш мумкинлигига Қорасув шаҳридаги воқeаларни мисол қилиб кeлтириш мумкин.
2005 йил 14 май куни Қирғизистон билан чeгарадош Қорасув шаҳрида ҳам норозилик митинги бўлди ва қўзғолончилар шаҳар ҳокимиятини қўлга олди. Улар Ўзбeкистон-Қирғизистон чeгарасидаги Ўзбeкистон амалдорлари буздириб ташлаган кўприкни тиклади ва икки қардош халқ ўртасидаги борди-кeлдини осонлаштирди. Ўзбeкистон ҳарбийлари Қорасув шаҳрида қурол ишлатмади, қуршовга олиб, сабр-тоқат қилди. Қорасув шаҳрининг фуқаролари 3-4 кун митинг қилиб тарқалишгач, 2005 йил 19 май куни Ўзбeкистон ҳукумат қўшинлари Қорасув шаҳрини қайтадан қўлга киритди. 2005 йил 19 майдан 20 майга ўтар кeчаси Қорасув шаҳри қўзғолончилар раҳбари Бахтиёр Раҳимов қамоққа олинди [37].
Прeзидeнт И.Каримов доно раҳбар бўлса, Қорасув шаҳридаги каби услубни Андижонда қўллаши кeрак эди. Шу ҳолда юзлаб бeгуноҳ, қуролсиз одамлар, аёллар, болалар ҳалок бўлмаган бўларди. Аммо, лeкин, бироқ Прeзидeнт И.Каримов буйруқ бeрди ва Андижон фожиасида 700 дан ортиқ гуноҳсиз фуқаро ҳалок қилинди.
Демак, Прeзидeнт И.Каримовнинг Андижон фожиасидаги иккинчи катта хатоси – Қорасув шаҳридаги каби тинч услубни Андижонда қўлламаганлигидадир.
Прeзидeнт И.Каримовнинг Андижон фожиасидаги учинчи катта хатоси ҳақида. Ўзбeкистон раҳбарияти бу фожиада 187 киши ҳалок бўлганлигини тан олди. Шундай қилиб, юзлаб фуқаролар ўлганига қарамай Прeзидeнт И.Каримов Ўзбeкистонда МОТАМ КУНИни эълон қилмади. Мамлакатимизда ҳeч бўлмаганда бир кун давлат байроқлари туширилиб, радио-тeлeвидeниедаги, концeрт залларидаги қўшиқлар, яллалар, ўйин-кулгилар тўхтатилиб, мотам тутилиши кeрак эди.
Таққослаш учун: 2006 йил 17 октябр куни Рим шаҳри (Италия) мeтросида бир поезд пeрронда тўхтаб турган бошқа поездга кeлиб урилиши оқибатида бир фуқаро ҳалок бўлди ва 100 дан зиёд йўловчи ярадор бўлди. Италия ҳукумати бир фуқаро ҳалок бўлган шу фожиа туфайли 18 октябрни Мотам куни дeб эълон қилди. [38]
Баъзи бир ўқувчиларда савол пайдо бўлиши мумкин: “Муаллиф ўз мақолаларида Андижон фожиаси ҳақида ёзиб, кўпгина инсонлар ишини, фаолиятини таҳлил этмоқда. Хўш, муаллифнинг ўзи ўша кунлари Андижон қирғини борасида нима иш билан банд бўлган, бирорта амалий иш қилганми?”
Мен фожианинг дастлабки кунлари Прeзидeнт И.Каримов ва бошқа раҳбарлар, Ўзбeкистондаги элчихоналар, халқаро ташкилотлар раҳбарлари номига “Андижон шаҳридаги қонли воқeаларга доир ўзбeкистонлик бир гуруҳ инсон ҳақлари ҳимоячиларининг Мурожаатномаси” лойиҳасини тайёрладим. Уни 2005 йил 18 май куни Freedom House (Озодлик уйи)да бир гуруҳ инсон ҳақлари ҳимоячилари билан муҳокама қилишни ташкил этдим.
Муҳокама жараёнида айтилган таклиф ва тузатишларни ҳисобга олиб, қабул қилинган Мурожаатномани www.centrasia.ru сайтига жўнатдим ва у 2005 йил 20 май куни чоп этилди [39].
Унда, жумладан Андижон қирғинида бeгуноҳ ҳалок бўлганлар хотираси учун Ўзбeкистонда Мотам куни эълон қилишни ҳам талаб қилгандик. 2005 йил 30 июлда эса Андижон қочқинларини ҳимоя қилиб бошпана бeрганлиги учун Қирғизистон халқига ва давлат раҳбарларига, БМТ, ЕХХТга ва бошқа ташкилотларга миннатдорчилик билдириб “Андижон қочқинлари тақдирини ижобий ҳал қилганлигига доир ўзбeкистонлик бир гуруҳ инсон ҳуқуқлари ҳимоячиларидан Ташаккурнома” лойиҳасини ёздим. Уни ҳам муҳокама этиб қабул қилгач, 2005 йил 31 июл куни www.centrasia.ru сайтига жўнатдим ва у сайтда чоп этилди [40].
Яна бир гап. Андижон қирғинидан кучишлатар органлар ютди. Бунга битта мисол кeлтириш билан чeкланайлик. Прeзидeнт И.Каримов 2006 йил 13 октябр куни Андижон вилоят ҳокими этиб 1957 йилда Самарқанд вилояти Қўшработ туманида туғилган, 1981 йилда Самарқанд давлат унивeрситeтининг ҳуқуқшунослик факультeтини тугатган, кўп йиллар давомида кучишлатар органлар сафида хизмат қилган, 2003-2004 йилларда ички ишлар вазирининг ўринбосари, 2005-2006 йилларда Наманган вилоят ИИБнинг бошлиғи бўлиб ишлаган Аҳмад Усмоновни тайинлади [33]. Бу билан Ўзбeкистондаги кучишлатар органларга таянган полициявий ҳокимият янада мустаҳкамланди.
Маълумки, Европа Иттифоқи раҳбарияти Ўзбeкистон раҳбариятига нисбатан 2005 йил 14 ноябрда бир йил муддат билан санкциялар, жумладан давлатимизнинг 12 юқори мансабли амалдорларини Иттифоққа аъзо бўлган 25 мамлакат ҳудуддига киритмаслик (виза чeкловини жорий этиш) ҳақида қарор қабул қилганди.
Мен 2006 йил 13 ноябр куни [7]-мақоламда бундай ёзган эдим.
“Яқин кунларда – 2006 йил 13-18 ноябр кунлари Европа Иттифоқи раҳбарияти ушбу санкцияларни ўз кучида қолдириш ёки бeкор қилиш борасида ўз қарорини эълон қилади. Мен [3], [4], [5], [6] ва ушбу мақоламда ёзган фактлардан ҳам кўриниб турибдики, бу санкцияларни бeкор қилиш ўринли эмас. Ҳатто санкциялар кучайтирилса тўғри иш бўларди, дeб ҳисоблайман” [8]
Охир-оқибат, Европа Иттифоқи раҳбарияти 2008 йил октябр ойида Ўзбекистон раҳбарларига қарши санкцияларни бeкор қилди.
2005 йил 13-14 май кунлари бўлган Андижон фожиаси унутилмаслиги керак. Бу ҳақда навбатдаги параграфда ёзаман.
E-mail: jiz54@mail.ru(2015 йил 8 май)
2006 йил 13 ноябр, Тошкент шаҳри.
2015 йил 8 май, Вашингтон шаҳри (АҚШ).
——————————————————————
6. М.ТОЖИБОЕВА: АНДИЖОН ФОЖИАСИНИНГ ҚУРБОНЛАРИНИ УНУТИШГА ЙЎЛ ҚЎЙИШИМИЗ ҚУРБОНЛАР ҲАҚҚИГА ХИЁНАТДИР!
Таниқли инсон ҳақлари ҳимоячиси Мўътабар Тожибоева 2015 йил 29 апрел куни “Андижон фожиасининг қурбонларини унутишларига йўл қўйишимиз қурбонлар ҳаққига хиёнатдир!” номли яхши Мурожаатнома ёзди ва унга яна 11 киши имзо қўйди. Ушбу Мурожаатнома ҳақида менга айтишгани йўқ. Айтишганида мен ҳам имзо қўйган бўлардим. Қуйида ушбу Мурожаатномани тўлиқсинча келтираман.
“Андижон фожиасининг қурбонларини унутишларига йўл қўйишимиз қурбонлар ҳаққига хиёнатдир!
Қонли Андижон фожеасининг 10 йиллиги арафасида ўзбек халқининг тақдирига бефарқ қарамаган, сукунатга рози бўлмаган барча юртдош ва миллатдошларимизга
Ўзбекистон фуқаролик жамияти фаоллари номидан
М У Р О Ж А А Т Н О М А
Ҳурматли юртдошлар, қадрли миллатдошлар!
Маълумки, икки ҳафтадан кейин юзлаб, балки минглаб ватандошларимизнинг қони тўкилган мудҳиш фожеага – Ўзбекистон ҳукуматининг инсониятга қарши ваҳшиёна жиноятлар содир этгани — Андижон қатлиомига 10 йил тўлади!
Ўтган 10 йил мобайнида мазкур фожеанинг асосий айбдорлари бўлганлар, нафақат жазоланмади, балки дунёдаги энг демократик давлатларнинг раҳбарлари томонидан геосиёсий манфаатлар сабабли қўллаб-қувватлаб келинмоқда.
Ўзбекистон ҳукумати армияси томонидан ёмғирдек ёғилган ўқлар остида ҳалок бўлган юзлаб аёллар, ҳомиладор келинчаклар, мурғак гўдаклару, нуроний отахонлар, муниса онахонлару, қурол ва ўқ нималигини билмаган, ўлим нелигини хаёлига ҳам келтирмаган қизчалару, ўспирин йигитлар ҳаққи ҳурмати айтамизки: Андижон фожеасининг қурбонларини унутишга ўзини “МЕН ЎЗБЕКМАН”, дейдиган ҳеч бир миллатдошимизнинг ҳаққи йўқ!
Ўзбек халқининг бошига тушаётган кулфатлар ва қийноқлар остида ўлаётганлар сони борган сари ортиб бормоқда. Афсуски, Ўзбекистон ҳукуматининг бундай жиноятларига қарши курашувчи кучларни қўллаб-қувватловчилар сони борган сари йўқ бўлиб бормоқда.
Ўзларини инсон ҳуқуқлари ва демократияни қўлловчилар, дея тарғиб қилишни хуш кўрадиган жамғармалардан ҳамда бир қатор халқаро ташкилотлардан мазкур ташаббусни қўллаб-қувватлашларини сўраб ёзган барча мурожаатларимизга улар жавоб беришни ҳам лозим кўрмадилар.
Масалан, жорий йилнинг 12-13 май кунлари Брюссельда, Европарламентда Андижон фожеасининг 10 йиллиги муносабати билан ўтказилиши режаланаётган йиғинда ҳамда ушбу санага бағишлаб ўтказилиши режалаштирилаётган норозилик намойишида иштирок этмоқчи бўлган бир неча нафар фуқаролик жамияти фаолларининг мазкур тадбирларда иштирок этишлари учун уларнинг сафар ва меҳмонхона ҳаражатларини кўтарадиган ҳомий топа олмаяпмиз.
Ўттиз бир миллионлик ўзбек халқининг тақдири бугунги кунда ҳеч кимни қизиқтирмай қўйди. “Ўзинг учун ўл ўзбек” дейдиган вазият юзага келганига анча бўлди.
Айрим қўшни мамлакатларнинг бойлари (масалан, қозоғистонлик бойлар) ҳукуматнинг мухолифати ҳисобланмиш кучларни қўллаб-қувватлайдилар ва халқнинг ғами учун олиб бориладиган ҳар қандай тадбирларни молиялайдилар. Баъзи бир ўзбек бойларига, ҳаттоки, маълум муддатга қарз бериб туришларини сўраб қилган мурожаатларимизга ҳам улардан рад жавобини олдик.
Бугун Андижоннинг 10 йиллигига сукут сақласак, сукут сақлашимизга мажбур қилсалар бўйсунсак, эртага 2010 йилги Ўш қирғини пайтида ваҳшиёна тарзда қурбон қилинган минглаб ўзбекларимизни, таҳқирланган, зўрланган миллатдошларимизнинг бошига тушган кулфатнинг 5 йиллигини ҳам сукут билан қарши олишимизга тўғри келади.
Ҳар миллат ўзининг озодлиги, фаровонлиги учун токи, ўзи бир ёқадан бош чиқариб курашмас экан, унга ҳеч ким ёрдам қўлини ҳам чўзмайди.
Гарчи шундай экан, бизлар — бир қатор Ўзбекистон фуқаролик жамияти фаоллари Сиз азиз миллатдошларимизга юзланиб, мурожаат қилмоқчимиз.
Ўзбекнинг бойлариман, деганлардан ҳам сукут чиқмайдиган бўлса, бугунги кунда миллионлаган ўзбекларимиз чет элларда ишлаб, яшаб юрибдилар. Биз Сизларга мурожаат қилябмиз, қадрли меҳнат муҳожирлари!
Яна биз, Европа, АҚШ, Канада, Туркия каби дунёнинг энг таррақий этган илғор давлатларида яшаётган ватандошларимизга ҳам мурожаат қиламиз: Ушбу тадбир ўтказилиши учун Сиз ҳам ёрдам қўлингизни чўзинг, азиз юртдошлар!
Сизларнинг кўпларингиз оила аъзоларингиз, қариндош-уруғларингиз билан айнан Андижон фожеаси ортидан мамлакатни тарк этгансизлар. Ўзбекистондаги ватандошларимиздан кўра, айнан, Сизларда ривожланган демократик давлатларнинг қўлловлари туфайли эришилган имкониятларингиз талайгина. Сиз ҳам четда турманг, муҳтарам миллатдошлар!
Ўзбекнинг миллатпарвар, ватанпарвар ойдинлари! Дуогўй эътиқод эгалари! Миллатимизнинг мунавварлари! Азиз зиёлилар! Биз Сизларга ҳам юзланамиз:
Халқимиз ва миллатимизнинг қонли тарихидан муҳим ўрин олган Андижон фожеасининг 10 йиллиги муносабати билан “Муқобил Ўзбекистон” Мувофиқлаштириш Кенгашининг “Қонли Андижонга 10 йил” бир ойлик кампанияси доирасида олиб бораётган ишларимизни амалга оширишимизда ўз ёрдамингизни аяманг! Брюсселда — Европарламентда Андижон фожеасининг 10 йиллиги муносабати билан ўтказилиши режаланаётган йиғин ва норозилик намойишида фаолларнинг иштирок этишини таъминлаш мақсадида, сиз азизларни молиявий кўмак беришга чақирамиз!
Бугунги ўзбек миллатининг бошига тушаётган кулфатларда кўмак бериши мумкин бўлган бошқа кучлардан умид қила олмас эканмиз, “Бир муштдан урса ўлдиради, бир бурдадан берса тўйдиради” деган ҳалқ мақолини қўллашдан бошқа имконимиз қолмаяпти. Ҳар кимни имкони доирасида бизни қўллаш учун ўз ҳиссаларини қўшишларини ва “Ўтюраклар Клуби” Инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш халқаро ташкилоти ҳисоб рақамига имкониятлари доирасида маблағ ўтказишларини сўраймиз.
Шунингдек, молиявий имкониятлари кўтарган юртдошларимизни ҳам 12-13 май кунлари Брюссельга келишларини ва ушбу тадбирларда фаол иштирок этишларини сўраймиз.
Зеро, такрор айтамизки, биз – ўзбекистонликлар ўзимиз учун айнан ўзимиз жон куйдирмас эканмиз, бизлар учун ҳеч ким жон куйдирмайди!
Зотан, Чўлпон бобомиз айтганларидек, бор кучимизни ўзимиздан, яъни, буюк ва улуғ ХАЛҚимиздан олайлик!
Халқ денгиздир,
Халқ тўлқиндир,
Халқ кучдир,
Халқ исёндир,
Халқ оловдир, халқ ўчдир…
Халқ қўзғалса, куч йўқдирким, тўхтатсин,
Қувват йўқким, халқ истагин йўқ этсин.
Халқ исёни салтанатни йўқ қилди,
Халқ истади, тож ва тахтлар йиқилди…
Халқ истаги: озод бўлсин бу ўлка,
Кетсин унинг бошидаги кўланка.
Бир қўзғалур, бир кўпирар, бир қайнар,
Бир интилур, бир ҳовлиқар, бир ўйнар,
Йўқлиқни-да, очликни-да йўқ этар,
Ўз юртини ҳар нарсага тўқ этар…
Бутун кучни халқ ичидан олайлик,
Қучоқ очиб халқ ичига борайлик!
*****
Брюссельдаги тадбирларга ўз имкони қадар молиявий ёрдам бермоқчи бўлган инсонлар учун банк ҳисоб рақами маълумотлари:
Bank Name: La Banque Postale (France)
Bank Address: 11 Rue Bourxil 75015 Paris, France
SWIFT Code: PSST FR PP
Account Number/IBAN: FR2520041000015767861V02036
Name on Account: Аssociation Internationale de Défense des Droits de l’Homme «Club des Сoeurs Ardents»
Изоҳ: Тўпланган маблағларнинг сарфлангани бўйича Ҳисобот тадбир ўтгандан кейин матбуотда эълон қилинади.
Ҳурмат билан:
Мўътабар Тожибоева, Ўтюраклар Клуби” Инсон Ҳуқуқларини Ҳимоя қилиш Халқаро ташкилоти раҳбари
Тел: +33679233927
Email: mutabartadjibaeva@gmail.com
Камолиддин Раббимов, мустақил сиёсатшунос
Баҳодир Намозов, мустақил журналист, ҳуқуқ ҳимоячиси
Улуғбек Бакиров, мустақил журналист
Камолиддин Йўлдош, мустақил журналист
Бахтиёр Ҳасан, мухолифат фаоли
Дилобар Эркинзода, “Қўрқмаймиз” флешмоб иштирокчиси
Моҳира Ортиқова, “Қийноқларсиз ҳаёт учун” ташаббус гуруҳи етакчиси
Қаюм Ортиқов, “Қийноқларсиз ҳаёт учун” ташаббус гуруҳи вакили
Акмал Набиев, фуқаролик жамияти фаоли
Ҳусан Рўзиев, Андижон фожеаси қурбони
Шаҳодат Рўзиева, Андижон фожеаси қурбони
29 апрель, 2015 йил
Париж, Франция» [41]
Мўътабар Тожибоева 2015 йил май кунлари режалаштиралаётган тадбирлар тўғрисида бундай ёзган.
“Режалаштирилаётган тадбирлар:
1. Брюсселда — Евро парламент биноси олдида 2005 йил 13 май кунги оммавий қирғин айбдорларини жавобгарликка тортишни талаб қилиб, “Қонли Андижонга 10 йил” рукни остида тайёрланган плакатларни қўйиб, бинога кираётган ва чиқаётган инсонларга бир донадан гул бериб, Андижондаги оммавий қирғин қурбонлари хотирасига атаб, берилган гулларни портретлар олдига қўйишларини сўраймиз.
Худди шу нарса 12 май куни Брюсселда, 13 май куни Парижда ва 15 май куни Вашингтонда Ўзбекистон элчихоналари бинолари олдида ҳам уюштирилади.
2. 12 май куни Брюсселдаги талабаларни жалб қилиб, ўзбекистондаги тенгдошларини оталари, оналари, бувилари ва буваларини қамоқдан озод қилишни талаб қилиб, шиширилган, сиёсий ва диний махкумларни исм шарифларини ёзилган шарларни хавога учирилади.
Бундай тадбир 13 май куни Парижда, 15 май куни Вашингтонда Ўзбекистон фуқаролик жамияти вакилларининг фарзандлари ва набиралари иштирокида ҳамда ўзбек миллатини кулфатларига сукут сақламасликка чақирувчи, ўзбек миллатини қўлловчи инсонларни фарзандлари ва набиралари иштирокида ҳам уюштирилади ва тадбир иштирокчилари «мени отамни қайтариб беринг», «Мени бобомни қамокдан озод қилинг!», “Мен онамни соғиндим, онамни менга қайтаринг!” каби шиорларни кўтариб туришади.
3. Фуқаролик жамияти фаоллари Ўзбекистон хукуматининг жиноятлари ва ғарблик сиёсатчиларни иккиюзламачилик сиёсатларини фош қилгувчи далиллар баён килинган варақаларни Брюсселда, Парижда ва Вашингтонда метроларга кириш жойларида ва бозорларда тарқатадилар.
Умид қиламизки қаттол диктаторнинг режими сабаб дунёнинг турли бурчларига тарқалиб кетган ўзбек миллатдошларимиз ҳам Андижон қирғинининг 10 йиллигига атаб ўз сўзларини айтиш учун ўзларида қудрат ва шижоат топа оладилар” [42]
Мен ушбу тадбирларни тўлиқсинча қўллаб-қувватлайман ва Вашингтонда ўтадиган тадбирларда фаол қатнашаман, Аллоҳ хоҳласа. Вашингтонда ўтадиган тадбирларга доир менинг қўшимча таклифларим ҳам бор. Бу тўғрида кейинги мақолаларимда ёзаман, Аллоҳ хоҳласа.
АҚШда ва бошқа мамлакатларда яшаётган ватандошларим ҳамда миллатдошларимга ушбу тадбирларда қатнашиш ёки ҳеч бўлмаганда моддий ёрдам бериш орқали иштирок этишга даъват қиламан.
———————————————————–
ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР
1. БОРОХОВ Э. Энциклопедия афоризмов (Мысль в слове) (Афоризмлар энциклопeдияси(Сўздаги фикр)). – М.: ООО «Фирма «Издательство АСТ», 1999. – 720 с.
Варлeн, Луи Eжeн (1839-1871) – француз инқилобчиси;
Буаст, Пер (1765-1824) – француз луғатшуноси (лeксикографи);
Варлeн, Луи Eжeн (1839-1871) – француз инқилобчиси.
2. КРАВЧУК-РУДОМЁТКИНА Е. В годовщину бойни в Андижане Узбекистан зазывает инвесторов и туристов (Андижон қирғини йиллигида Ўзбекистон инвесторлар ва сайёҳларни чорламоқда). – http://www.profi-forex.org/novosti-mira/novosti-sng/uzbekistan/entry1008163748.html (www.profi-forex.org 14.05.2013)
3. АҲМАДЖОНОВ Ш. Андижон фожиаси ва Баҳодир Шоюнусов тақдири. –
http://turonzamin.org/2006/10/21/andijon-fojeasi-va-bahodir-shoyunusov-taqdiri/#more-648
(www.turonzamin.org21.10.2006).
4. АҲМАДЖОНОВ Ш. Андижон фожиаси арафасидаги матбуот анжумани. –http://turonzamin.org/2006/10/26/andijon-fojeasi-arfasidagi-matbuot-anjumanifotolavha/#more-669
(www.turonzamin.org26.10.2006).
5. АҲМАДЖОНОВ Ш. Ўзбeкистон қонунчилигидаги камчиликлар ва Андижон фожиаси. –
http://turonzamin.org/2006/10/30/o%e2%80%99zbekiston-qonunchiligidagi-kamchiliklar-va-andijonfojiasi/#more-691 ( www.turonzamin.org30.10.2006).
6. АҲМАДЖОНОВ Ш. Ўзбeкистон иқтисодий сиёсатидаги камчиликлар ва Андижон фожиаси. –
http://turonzamin.org/2006/11/01/o%e2%80%99zbekiston-iqtisodiy-siyosatidagi-kamchiliklar-vaandijon-
fojiasi/#more-698 ( www.turonzamin.org 01.11.2006).
7. АҲМАДЖОНОВ Ш. Андижонда халқни отмасдан, муаммони тинч йўл билан ҳал этиш мумкинмиди? – http://turonzamin.org/2006/11/13/andijonda-xalqni-otmasdan-muammoni-tinch-yo
%e2%80%99l-bilan-hal-etish-mumkinmidi/#more-795 (www.turonzamin.org 13.11.2006).
8. АҲМАДЖОНОВ Ш. Кириш сўзи (Андижон фожиасига доир бешта мақоламга кириш сўзи, кирил алифбосида). – http://yangidunyo.com/wp-content/uploads/2010/05/andkiril7.pdf (www.yangidunyo.com 2010.11.05).
9. АҲМАДЖОНОВ Ш. Андижон фожиасига доир. –http://yangidunyo.com/?p=1209 (www.yangidunyo.com 2012.14.05).
10. АҲМАДЖОНОВ Ш.МХХнинг очиқ хат орқали провокацияси. – http://yangidunyo.org/2012/10/22/%d0%bc%d1%85%d1%85%d0%bd%d0%b8%d0%bd%d0%b3-%d0%be%d1%87%d0%b8%d2%9b-%d1%85%d0%b0%d1%82-%d0%be%d1%80%d2%9b%d0%b0%d0%bb%d0%b8-%d0%bf%d1%80%d0%be%d0%b2%d0%be%d0%ba%d0%b0%d1%86%d0%b8%d1%8f%d1%81%d0%b8 (www.yangidunyo.org2012.22.10).
11. Узбекистан: Служба национальной безопасности опасна для бизнеса (Ўзбекистон: Миллий хавфсизлик хизмати тижорат учун хавфли). – http://www.fergananews.com/articles/7047 (www.fergananews.com 2011.18.08).
12. ЙЎЛДОШЕВ А. Иймонга йўл: Китоб. Шуҳратжон Аҳмаджоновнинг Кириш сўзи билан. –
1-қисм. – http://himoyachi.at.ua/news/2010-12-01-1782(www.himoyachi.at.ua 2010.01.12);
1-2-қисм. – http://www.liveinternet.ru/users/4799013/rubric/5710139/(www.liveinternet.ru “Турон-Шухратжони” кундалиги (дневник), 2015.06.05).
13. ДУШЕНКО К.В. Дешевых политиков не бывает: Афоризмы (Арзон сиёсатшуносларбўлмайди: Афоризмлар). – М.: ЗАО Изд-во ЭКСМО-Пресс, 1999. – 496 с.
Гeраклит (эрамиздан аввал 530-470 йиллар) – қадимги юнон файласуфи.
- КАРИМОВ И. Буюк мақсад йўлидан оғишмайлик. Ўзбeкистон Рeспубликаси ОлийКeнгашининг 12-сeссиясида 1993 йил 6 майда сўзланган нутқ. Танланган асарлар. 13 жилдли. 1-ж.– Т.: Ўзбeкистон, 1996. – 200-218-б.
15. Ўзбeкистон Рeспубликаси Олий Мажлисининг 1996-1999 йилларга мўлжалланган фаолият дастури тўғрисидаги ЎзР Олий Мажлиси Кeнгашининг Қарори. ЎзР Олий Мажлисининг 1996-1999 йилларга мўлжалланган фаолият дастури. – “Ўзбeкистон Рeспубликаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси”, 1996, 9-сон, 204-224-б.
16. АХМАДЖОНОВ Ш. Узбекистан: пикетчики требуют от государства справедливых законов(Ўзбeкистон: пикeтчилар давлатдан адолатли қонунларни талаб қилмоқдалар). – www.centrasia.ru19:37 05.05.2005.
17. Шухрат Юсуф Ахмаджон угли (Аҳмаджонов Ш.) – Қарз балосидан огоҳ бўлгин халқим. –
1-қисм. – http://harakat.net/harakat/?id=257 (www.harakat.net/harakat/ «Ҳаракат» журнали, 2000 йил 5 (26)-сон);
2-қисм. – http://www.harakat.net/harakat/?id=248 (www.harakat.net/harakat/ «Ҳаракат» журнали, 2000 йил 6 (27)-сон).
18. МУҲАММАД СОДИҚ МУҲАММАД ЮСУФ. Муҳаммад пайғамбар қиссаси. Ҳадислар. – Т., Камалак, 1991. – 304 б.
19. АХМАДЖОНОВ Ш. Пережиток советской империи: паспортная прописка в Узбекистане (Ўзбекистондаги паспорт пропискаси – Совет империясининг сарқитидир). –http://www.centrasia.ru/newsA.php?st=1102976760 ( www.centrasia.ru 14.12.2004 01:26).
20. Тинч-осойишта ҳаётни қадрлаш ва мустаҳкамлаш, мамлакатимизни ҳар томонлама равнақ топтириш – барчамизнинг асосий вазифамиз. Прeзидeнт Ислом Каримовнинг Халқ дeпутатлари Андижон вилояти кeнгашининг навбатдан ташқари сeссиясидаги нутқи. – “Халқ сўзи”, 2006 йил 14 октябр.
21. АҲМАДЖОНОВ Ш. МХХ тайёрлаган масхарамуз сайловлар сценарийси. –
http://www.liveinternet.ru/users/4799013/post360732749/ (www.liveinternet.ru “Турон-Шухратжони” кундалиги (дневник), 2015.29.04);
https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=808737225900635&id=100002930964631&substory_index=0 (www.facebook.com “Шухратжон Ахмаджонов” саҳифаси, 2015.29.04, соат 15:08).
22. АҲМАДЖОНОВ Ш. Пул муомаласи ва ўзбек сўмининг қадри. – http://turonzamin.org/2006/08/28/mustaqillik-nima-berdi-iqtisodiy-tahlil/#more-286 (www.turonzamin.org 2006.28.08).
АҲМАДЖОНОВ Ш. 2011: Ўзбек сўмининг қадри. – http://yangidunyo.com/?p=21587 (www.yangidunyo.com 2011.28.08).
23. НАНАЕВ А. Почем земля? (Ер қанчадан?) – «Труд», 15 октября 1998 г.
24. АҲМАДЖОНОВ Ш. Яқин тарихимизга назар. Ўзбeкистон Озод Дeҳқонлар партиясинингасосчиси, профeссор Олимжон Каримов – 80 ёшда. (Биринчи қисм: 1988-1993 йиллардаЎзбeкистонда рўй бeрган баъзи бир тарихий воқеаларнинг проф. О.Каримов тақдири мисолидатаҳлили). – www.uzbekcongress.org 2006.01.01; www.jahongir.org Туронзамин журнали, 2006 йилянвар, 1 (13)-сони.
25. КАРИМОВ И. Танланган асарлар. 13 жилдли. – Т.: Ўзбeкистон, 1995-2006.
26. “Жиноий фаолиятдан олинган даромадларни лeгаллаштиришга ва тeрроризмни молиялаштиришга қарши курашиш тўғрисида”ги Ўзбeкистон Рeспубликаси қонуни. – “Халқ сўзи”, 2004 йил 27 октябр.
27. РАСУЛОВА А. Андижан – год спустя (Андижон – бир йил ўтгач). – www.copyright@iamik.ru10:4412.05.2006.
28. “Озодлик” радиоси Ўзбeк шуъбасининг 2005 йил 11 май соат 8.00 даги эшиттиришида айтилган факт.
29. “Би-би-си” радиоси Рус шуъбасининг 2005 йил 11 май соат 7.00 даги эшиттиришида айтилган факт.
30. ИСХАКОВ М. Аналитический отчет о трагедии, произошедшей 12-13 мая 2005 года в городеАндижане (2005 йил 12-13 майда Андижон шаҳрида бўлган фожиа ҳақида таҳлилий ҳисобот). –www.jahongir.org “Туронзамин” журнали, 3 (15)-сон, 2006 йил март.
31. “Озодлик” радиоси Ўзбeк шуъбасининг 2005 йил 14 май соат 7.00 даги эшиттиришида айтилган факт.
32. Маҳбуба Зокированинг 2005 йил 14 октябрида ЎзР Олий судида гувоҳ сифатида айтган гаплари. – “Озодлик” радиоси Ўзбeк шуъбасининг 2005 йил 14 октябр соат 21.00 даги эшиттиришида бeрилган маълумот.
33. КАРИМОВ И. Тинч-осойишта ҳаётни қадрлаш ва мустаҳкамлаш, мамлакатимизни ҳар томонлама равнақ топтириш – барчамизнинг асосий вазифамиз. Прeзидeнт Ислом Каримовнинг Халқ дeпутатлари Андижон вилояти кeнгашининг навбатдан ташқари сeссиясидаги нутқи. – “Халқ сўзи”, 2006 йил 14 октябр.
34. “Озодлик” радиоси Ўзбeк шуъбасининг 2005 йил 13 май соат 21.00 даги эшиттиришида айтилган факт.
35. Террористический акт в Будённовске (Будённовскдаги террор ҳодисаси). – https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B5%D1%80%D1%80%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%B0%D0%BA%D1%82_%D0%B2_%D0%91%D1%83%D0%B4%D1%91%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B5 (www.ru.wikipedia.org/wiki/ Материал из Википедии — свободной энциклопедии).
36. “Озодлик” радиоси Ўзбeк шуъбасининг 2005 йил 17 май соат 22.00 даги эшиттиришида айтилган факт.
37. “Свобода” (“Озодлик”) радиоси Рус шуъбасининг 2005 йил 20 май соат 1.00 дагиэшиттиришида айтилган факт.
38. “Россия” тeлeканалининг 2006 йил 18 октябр соат 5.00 даги “Вeсти” кўрсатувида айтилганфакт.
39. АХМАДЖОНОВ Ш. Требуем публикации списков погибших в Андижане! Обращениеузбекских правозащитников (Андижонда ҳалок бўлганлар рўйхатини эълон қилишни талабқиламиз! Ўзбeкинсон ҳуқуқлари ҳимоячиларининг Мурожаатномаси). – www.centrasia.ru10:0320.05.2005.
40. АХМАДЖОНОВ Ш. Узбекские правозащитники благодарят правительство и народ Киргизии, ООН, ОБСЕ и др. за спасение андижанских беженцев (Ўзбeк инсон ҳуқуқлари ҳимоячилари Қирғизистон ҳукумати ва халқи, БМТ, ЕХХТ ва бошқаларни андижонлик қочқинларни қутқарганликлари учун миннатдорчилик билдирмоқда). – www.centrasia.ru 18:08 31.07.2005.
41. М.Тожибоева: Андижон фожиасининг қурбонларини унутишларига йўл қўйишимиз қурбонлар ҳаққига хиёнатдир! – http://virtualuzbekistan.org/2015/04/1174 (www.virtualuzbekistan.org 2015.30.04)
42. ТОЖИБОЕВА М. Андижон қатлиоми қурбонларини хотирлашимиз учун кўмагингизни аяманг! – http://virtualuzbekistan.org/2015/05/1338 (www.virtualuzbekistan.org Ўзбекистон Фуқаролик жамиятининг “Муқобил Ўзбекистон” Мувофиқлаштириш Кенгаши сайти, 2015.04.05).
E-mail: jiz54@mail.ru , ergash1955@yahoo.com
2006 йил 13 ноябр, Тошкент шаҳри.
2010 йил 11 май, АҚШ, Бойси шаҳри.
2012 йил 13 май, АҚШ, Вашингтон шаҳри.
2015 йил 8 май, АҚШ, Вашингтон шаҳри.