Гоҳида ўзим билан ўзим танҳо қолганимда ўйга толаман: Мен кимман ўзи? Амалдаги ҳукуматни ҳовлиқтирадиган не иш қилиб улгурдим? Бош кўтариш қаёқда, ҳали оёққа қалқишга уриниб, юрган йўлимда туртиниб, ҳар қадамда қоқилиб ётибману?
Шундай бир шароитда куч ишлатар тизимларини шайтонлатиб қўядиган не гуноҳ қилибман ўзи?
Ёзиғим не?
Куч ишлатар тизимлари қаршисида қилган “гуноҳ”им, амалга оширган айбимнинг ҳажми, литири, килоси, километридан ўзим бехабар. Тарозига солиб кўрсангиз бир мисқол ҳам чиқмаса кераг-ов.
Шунга шу-ууунча ўпкаларини қўлтиқлашадими булар, ҳайронман.
Бўғзига ҳанжар қадалган хўроздек намунча типирчилашмаса-а?
Йўғ-э, хўроз эмас улар. Хўроз десам, ҳамиятларига теккан, камситиб қўйган бўламан.
Яхшиси, қассоб кўрган қўчқордек десаммикан, ва ё қушхонага кирган бўқадек бунчалар безовта бўлишмаса бу ўлгурлар десаммикин?…
Гап нимада ўзи? На мунча мижғов Мисқол момонгдек минғирладинг дейсизми?
Хуллас, гап бундоқ:Куч ишлатар тизимлар сизга таъсир ўтказиши, оғзингизни беркитиб, овозингизни ўчириши учун аввалига “нозик” жойингизни топиб олиши керак.
Тўғриси, шу пайтгача ўзи менгинада ўшанақанги “нозик” жойнинг ўзи йўғиди-да, бундо-оооқ ушлай дейишса….
Шу йилнинг март ойлари эди. Катта қизимга нон ушатилди-ю, буларнинг ҳам патагига қурт тушиб қолди.
“Ҳап, саними, қўрқмас экансан-а? Мана, заиф жойинг ҳам чиқиб қоларкану?” деб ўйлашди, чамаси, бир маҳал фотиҳа тўйидан уч кун ўтмай ўзим яшайдиган маҳалла оқсоқоли йўқлаб турибди-да.
Аввалига гап нима ҳақида эканлигига ақлим етмади.
“Тинчликмикин?” деган минг минг бир ўйда белгиланган вақтда маҳалла идорасига бош суқдим.
Кирсам, маҳалла оқсоқоли билан бирга яна бир пўрим кишиям ўтирибди: савлатидан от ҳуркади ўзиям.
Салом-аликдан кейин фасон кимсага киши билмас кўз қиримни ташладим.
“Махсус хизматдан бўлса керак” деган ўй ўрмалади кўнглимдан.
– Оқсоқол, бу меҳмонни таништирмадингиз-ку? – сўрадим қизиқсиниб.
Саволимга меҳмоннинг ўзи жавоб қилиб қўя қолди:
-Мен қуда томондан бўламан, – деди у мийиғида кулиб.
“Қуда томон?!” – “ММХ демоқчими бу? Наҳотки уларнинг ўзлариям “Қуда томон” эканликларини – ўз лақабларини билишса?” деб хушим бошимдан учибди денг.
– Ҳа, маҳалламизга қиз узатибсизу, бизни –маҳалланинг катталарини чақирмабсиз?, – деди ўрта ёшлардаги олифта киши, – Қудаларингиз яшайдиган маҳалланинг оқсоқоли бўламан. Мана, тўйга айтмасангиз ҳам янги қудахола билан танишиш учун ўзим келавердим…
Биз – “Қуда-андалар”нинг танишуви билан бошланган суҳбат мавзуси “чилёсин” қилиш билан хотима топди.
– Синглим, – деди маҳалла оқсоқолимиз бошига мусибат тушган одамга ҳамдардлик билдираётган кишидек насиҳатомуз оҳангда, – Мана, оилангиз, иккита болангиз боракан. Насиб қилиб, ана, қуда-андалик ҳам бўлибсиз… Сиз ҳеч кимга керак эмассиз шу иккита қизингиздан бошқа. Шу болаларнинг бахтига бор бўлишингиз, соғ бўлишингиз керак. Бунинг учун ҳалигидақа ишларни йиғиштиришингиз лозим. Қуда томон сизнинг шундай ишлар билан бандлигингизни билишадими? – илмоқли савол ташлади у.
– Қанақа ишимни? Ўғирлик қилмасам, ёмон йўлга юрмасам…
– Ўзингизни гўлликка солманг. Сиз қўл ураётган иш танфурушлик бўлмаслиги мумкин. Лекин сиз қилаётган иш ватанфурушлик дейилади-де…
-Хўўўш, – дедим сергакланиб.
-Қуда томон эшитса, халқ душманининг қизини келин қилмаймиз деб айнаб-нетиб юрмасин деймизде, маҳалламиздан кўнгилсиз гап чиқмасин деймиз… Бу ишларингиз билан болангизни бахтини барбод қилиб қўйманг деймизде… Қиз бола нарса бўлса. Ҳали ёш… Уларни эртасини ўйламайсизми?
Суҳбатдошларимга гап ўқтириб бўлмасди. Калтакланган кишидек руҳиятим синиб қош қорайганда уйга келдим:
– Қизалоғим, ҳозиргина мени огоҳлантиришди. “Бирдамлик”дан юз ўгирмасам, сенинг бахтингни барбод қилиб қўйишим мумкин эмиш… Менинг касримга қолишинг, тўйинг қайтиб, оёғинг тойиши мумкин экан… Сен нима дейсан? Улар айтгандек, куёвбола ё қуда томон айнаб кетгудек бўлишса, бир умр мендан ўпкалаб қолмасмикансан?, -дедим Зарнигоримга.
– Ўзингиз қайси йўлни тўғри деб билсангиз, ўша йўлдан юраверинг. Мендан хавотир олманг. Сизнинг ишингиз учун менга уйланишдан бош тортадиган бола бўлса, бунақасининг бошданоқ бўлмагани яхши. Тўйи қайтган қиз бу дунёда ягона мен бўлмайман-ку? Тўйи бузилганлар сонг мингта. Тўйи қайти дегани – оиласи бузилди дегани эмас-ку ҳали, – ҳазиломуз оҳангда жавоб қилди қизим.
Анча ўпкамни босиб олувдим ўшанда.
Ўзи мен қачон Қашқадарёга келсам, “қуда томон” ўз-ўзидан қутириб қолади.
У куни менинг Қашқадарёда эканлигимдан фойдаланиб қизларимнинг изидан тушиб, эшигимни тепиб, болаларимнинг ўтакасини ёришганлари каммидики, бугун Самарқанддаги қариндошларимнинг кўнгилларига саросима солиш учун зўр бериб ётишганмиш.
Куни кечга олган маълумотимга қараганда, мен келин бўлиб тушган Самарқнад туманидаги Даштисухта маҳалласи Тошкентлик “меҳмонлар” томонидан ишғол этилган.
Пойтахтлик “меҳмон”жонлар зўр бериб менинг етти пуштимни, яқин ўтмишимни суриштириб ётишганмиш…. Қайнонам шўрликниям қабридан суғириб олиб, саволга тутишаётганмиш….
“Эшонқулова бу маҳаллага қачон келин бўлиб тушган? Жуфти билан яшайдими-йўқми? Бу манзилга тез-тез келадими, йўқми? Илгари яшаган пайтида оила аъзолари, гўрда ётган қайнона-қайнотаси, эрининг хешу уруғи билан гапи қочганми, ёқа йиртганми, судлашганми? Қўни-қўшни, маҳалла куй билан муносабати қуюқмиди, суюқмиди? Кимнингдир мушугини “пишт” деганми? Кимгадир овозини баландлатиб гапирганми, бирортасининг буғизидан олганми? Эл ўртасида обруи осмонмиди, ермиди? Қизлари ҳақида қуюшқонга сиғмайдиган ҳангомалар бўлганми, бўлмаганми?” – деган каби адоғсиз саволларга жавоб топиш илинжидаги Тошкентдан келган кимсалар саратоннинг қоқ ўртасида пешонаси тиришиб, жиққа терга ботиб ётганмиш….
Қўрқа-қўрқа қайнопамлардан бирига сим қоқдим.
– Тинчликми, ойтимўлло? Нима гап?, – десам:
– Сиз тинч юрсангиз биз тинч бўламиз-да, келинжон. Сизни бу ерда сўроқлаб юришибди, – дейди ташвишланиб.
– Сиз билан ҳам сўроқ-савол қилиб қолгудек бўлишса, Малоҳат ҳақида мемуар асар ёзаяпсанларми? У дунёдан ўтган эмас, ҳали ҳаёт. Ўзи билан юзлашиб, қандай савол қизиқтирса унинг ўзидан жавоб олиб қўяқолларинг деб айтинг, манзилимни кўрсатиб юборинг, – дея қайопамга гап ургатиб қўйиб қутилдиму, бироқ, бу каззоблар беш минути кам куёвим шўрликни қўрқитишгани чакки бўлди-да…
Афтидан мобил телефониму, уй телефонларимдаги чиқиш ва кириш қўнғироқларининг хў-ўўўп ҳисобини олишган кўринади.
Йўқса, куёбола бўлмишга сим қоқишармиди. Шундоқ бўлибди-да, Тошкентдан, қандайдир “секретний номер”дан куёвимга қўнғироқ борибди.
Гўшакни кўтарса, нотаниш эркак киши “Сиз кимсиз? Ёшингиз нечада? Россиянинг қайси бурчагидасиз? Сиз Тошкентдаги Эшонқулованинг хонадони билан жуда кўп боғлангансиз. Соатлаб мулоқотда бўлгансиз? Сиз Малоҳат Эшонқулованинг кими бўласиз? Сизни у аёл билан нима боғлаб турибди?” дея бола бечорани саноқсиз саволларга кўмиб ташлабди.
Кутилмаган “тергов”дан карахт бўлган куёвим, “Сизнинг ўзингиз кимсиз? Нега менга бунчалар кўп савол бераяпсиз? Олдин ўзингизни таништиринг?”, деган экан, гўшак ортидаги йўғон овоз, “Шошилма, вақти келганда кимлигимни билиб оласан. Ҳозир сен берилаётган саволларга жавоб бер!” деганмиш.
Куёвбўлмиш ҳам анойилардан эмас-ов, ҳартугул “У ҳолда мени Эшонқулова билан нима боғлаб турганини сиз ҳам вақти келганида билиб оласиз” дея жавоб қилишга ўзида куч топибди.
Шунда нотаниш “терговчи” “Кўп ўзингдан кетма, ҳой бола. Сен билан Тошкентга келганингда гаплашаман!” дея дағдаға қилган экан, куёвим қўрққанидан гўшакни қўйиб қўя қолибди.
“Тошкентда нима гап? Тинчликми? Нега Малоҳат Эшонқулованинг уйига кўп қўнғироқ қилган кимсалар текшириломоқда? Тошкентга қайтсам бунинг менга зиёни бўлмасмикин?” дея куёвим шўрликнинг ўтакаси ёрилаёзди.
“Қандайдир қора кучлар” томонидан куёвимнинг Тошкентда истиқомат қилаётган оила аъзоларига ҳам шу тақлидда психологик босим ўтказилган бўлса, Худо урди деяверинг.
Қизимни узатаман, қуда-андалик бўлиб керилиб юраман деган орзуларимни армонга айлантириш учун қўлларидан келадиган бор разилликни ишга солиб кўришади, дунёдаги жамики пасткашликка қўл уришади-ёв БУЛАР!
Шу каби хаёллар ҳадигидан юрагим қоқ ёрилай дейди-ю, қизимнинг “Тўйи қайтган қиз дунёда биргина мен бўлмайман-ку?” дея жилмайиб турган қиёфаси кўз ўнгимга келиб, яна бир амаллаб ўпкамни босиб оламан.
Бироқ онаман, болаларимнинг бахти учун барибир ёнаман.
Минг бир хавотирли хаёллар билан танам Қашқадарёда-ю, фикру ўйим Тошкентда.
Нима қилишмоқчи ўзи булар? Мен учун қизимдан қасд олишмоқчими? Ахир мен пана-пастқамда пусиб юрган эмасман-ку?! Неки қилсам ўз юзим, ўз сўзим билан қилганман. Мардга мард бўлмайсизми? Қизларимни қўйинг, зарба бераман десангиз, мана, мен – кўксим нишон, фисқу фасод, кину ҳасад, ҳақсизлик тошларини ҳоҳлаганингизча отавермайсизми? Мана, мен борман-ку, қаршингизда турибман-ку?
Сиз ҳам одамнинг, бир онанинг боласи бўлсангиз, келинг, келишиб олайлик, қизларимга қитмирлик қила кўрманг.
Малоҳат ЭШОНҚУЛОВА
“Бирдамлик” Халқ Демократик Ҳаракати
Ўзбекистон бўлими етакчиси