- 1-расм: Ўш мэрияси ёнида
2012 йилнинг сўнгги ойи бошида Норвегиядан Туркия орқали Қирғизистон пойтахти Бишкек шаҳрига учдим. Сафардан мақсадим, аввало, муҳожиратда яшаб, узоқ йиллардан буён юз кўришмаган Онамни зиёрат қилиш, шахсий оилавий масалаларимизни ҳал қилиш ва бошқа яқинларим билан дийдорлашиш, қолаверса, Ўшдаги ўзбекларимизнинг ҳаётини ҳам шу баҳонада ўрганиб қайтиш эди.
Истанбулдан минган учоғимиз эрта тонгда Бишкекнинг Манас аэропортига қўнди. Аслида, чиптани Европадан тўғридан-тўғри Ўшга олсам ҳам бўларди. Лекин, пойтахтда озгина учрашувим борлиги учун Бишкекка тўхтадим.
Манас аэропорти халқаро аэропорт бўлишига қарамай, талайгина маиший камчиликлардан ҳоли эмас экан. Масалан, аэропортда қўл ювиш учун иссиқ сув йўқ. Қиш бўлганлиги учунми, совуқ сув қўлни қақшатади.
Юкларим оғир бўлганлиги учун уларни шаҳарга олиб боришни истамадим. Кутиб олган дўстларимга ҳам юкларимни аэропортда қолдиришимни айтдим. Яна бу юкларим билан “Манас”га қайтиб келишни истамадим. Лекин, не ажабки, Қирғизистон пойтахти Бишкек шаҳрининг “Манас”дек халқаро аэропортида юкларни сақлаш хонаси йўқ экан. Аэропорт ходимларидан қайта-қайта юкларни сақлаш хонаси бор-йўқлигини суриштиравериб, уларни ҳам хуноб қилиб, оҳири шаҳарга чамадонларим билан кетдим.
Бишкек шаҳрида тўрт-беш соат бўлиб, яна ўша зил-замбил чамадонларим билан аэропортга келдим. Яхшиямки, дўстларим кутиб олишгани, акс ҳолда бу юклар билан анча сарсон бўлишим аниқ эди.
Манас аэропортига келганимиздан кейин вақтга қарасам, Ўшга учиш учун рўйхатдан ўтишга ҳали бир соатдн кўпроқ вақт бор. Дўстларимни вақтини увол қилмаслик учун уларга, – кетаверинглар, сизлар ишдаги одамсизлар, мен ўзим рўйхатдан ўтиб, учиб кетавераман, – деб айтдим. Лекин, улар ўзбекчилик қилиб, кетишга кўнмадилар. Уларга қайта-қайта гапириб, оҳири уларни кетказдим.
Дўстларим билан хайрлашиб, чамадонларимни аравага юклаб, аэропортдан ташқарига, тоза ҳавога чиқдим. Ташқарида қиш, арчалар усти ва ерларда озроқ қор бор. Қуёш бўлишига қарамай, ташқари анча совуқ. Аэропортни ташқи томонидан бир-иккита расмга олдим. Ташқаридаги бир шинамгина кафега кўзим тушиб, ўша кафега кирдим. Қирғиз қизлари кутиб олишди. Мен чой ичиб, телевизор кўриб ўтирдим. Официант қизлар келиб, мен билан у ёқ бу ёқдан гапиришиб ўтирдилар. Шу пайт кафега беш-олти нафар милиция формасидаги қирғиз зобитлар билан бирга катак кастюм кийиб, галстук таққан бир ёшроқ йигит кириб келди. Улар егуликлар буюришди. Мен ўтирган стол билан улар ўтирган стол ёнма-ён бўлганлиги учун гапдан гап чиқиб, улар билан суҳбатлашиб қолдим. Официант қизлар мени узоқдан келганимни уларга айтишди. Улар қизиқиб, мендан Европа ва у ердаги ҳаётни сўраб қолдилар. Миршабларга Европадаги ҳаётнинг паст-баландларини айтиб бердим. Гап орасида улар мендан Манас аэропорти ҳақида сўраб қолди. Мен ҳам худди шуни кутиб тургандек, арзимни бошладим. Улар билан рус тилида сўзлашдик.
– Манас аэропорти халқаро аэропорт бўлишига қарамай, хожатхонада қўл ювиш учун оддийгина иссиқ сув йўқ. Юкларни вақтинчалик қолдириш учун юк сақлаш хонаси йўқ. Ахир, Манас аэропорти Қирғизистондек давлатнинг бош аэропорти-ку! Мен шунга хайронман.
Бу гапларимни эшитган фуқаролик кийимидаги ёшгина қирғиз йигити менга бундай деди:
– Албатта, эътирозларингиз ўринли. Бундай эътирозларни бизларга хориждан келган меҳмонлар яқиндан буён айтишябди. Мен Қирғизистон Республикаси президентининг шу аэропорт бўйича масъул вакили бўламан. Албатта, эътирозларингизни навбатдаги йиғилишларимизда кўтараман. Кейинги сафар келганингизда бу камчиликлар бартараф этилади, деган умиддаман.
Милиция зобитлари билан хайрлашиб, рўйхатдан ўтиш учун ичкарига кириб, навбатга турдим. Барча текширувлардан ўтиб бўлдим. Ташқарига автобус келди. Ўшга учадиганлар автобусга ўтирдик. Автобус самолёт зиналари ёнига келиб тўхтади. Ташқарида турибмиз. Ташқари совуқ, ҳам аэропорт саҳни яланг-очиқ бўлганлиги учун қишнинг қировли шамоли танангизга игнадек санчади. Самолёт зиналари қаршисида йўловчилар тартибсиз тарзда тирбанд туришибди, худди бозорга ўҳшайди. Ходимлар бир чеккадан йўловчиларни бортга қабул қилишябди. Тўғри, бундай ташқаридан бортга кириш ҳолатлари Европа аэропортларида ҳам бўлади, Лекин, нимагадир Европада тезда борт ичига кириб кетасиз. Бишкекда эса, негадир, узоқ вақт совуқда қолиб кетдик.
Кўзим бизлардан унча узоқда бўлмаган улкан Америка ҳарбий учоқларига тушди. Улар савлат тўкиб турарди. Ҳарбий учқичларни суратга олмоқчи бўлиб, энди фотоаппаратимни созлаган эдимки, ёнимга бир ходим келиб, бу ерда суратга олиш мумкин эмаслигини айтиб қолди. Бундай стратегик объектларни суратга олиш мумкин эмаслиги бирдан ёдимга тушиб, узр сўрадим.
Учоққа ўтирдик. Учоқ -ана учади, мана учади, деб ўтирибмиз. Лекин, бизнинг самолёт айни учиш вақтида учмади. Кутябмиз, кутябмиз. Бир пайт, – самолёт 45 дақиқага кечикиб учади, дейилган эълон бўлди. Лекин, сабаби айтилмади. Бу пайтда қош қорайиб, шом бўлганди. Учоқда бир қанча хорижлик меҳмонлар, жумладан, АҚШнинг Қирғизистондаги дипломатик корпуси ходимлари ҳам бор эди. Улар билан ёнма-ён ўтиргандик. Қаршимизда яна қирғиз депутатлари ҳам ўтиришибди. Уларнинг баланд овоздаги ўзаро суҳбатидан депутат эканлигини англадим. Депутат-йўловчилар сўзларидан аён бўлдики, биз учишимиз керак бўлган вақтда Москвадан Россия Бош вазири Дмитрий Медведев Бишкекка учиб келибди. Шунинг учун бизнинг парвоз тўхтатилибди. Шунда Бишкек кўчалари ва аэропорт атрофида милиционерлар ва турли формадаги аскарлар тўп-тўп бўлиб юрганларини эслаб қолдим. Тўғриси, ўша кунлари йўлда бўлганлигим сабабли, дунё ахборотидан узилганлигим учун бундай янгиликдан хабарим йўқ эди. Хайрон бўлиб, елка қисиб қўйдим. Нима ҳам дейсиз, ҳар ернинг ўз қоидаси, йўл-йўриғи бор. Катта амалдорлар келганда ҳамма бирдай қуллуқ қилиб туриши ва керак бўлса, барча ҳаракатлар тўхтатилиши бизнинг Шарқда янгилик эмас.
Хуллас, самолёт 45 дақиқа эмас, бир соатдан кўпроқ ерда қолди. Ҳеч ким ҳеч нима демади. Бу орада ёш болалар йиғлашни бошлади. Одамларнинг ғовур-ғувури борт ичини бозорга айлантириб юборди. Устига-устак борт чироқлари ҳам ўчирилган. Тоқатлар тоғ бўлди. Ичимда, – Қирғизистонга хуш келибсиз, Улуғбек! Ишқилиб, бу ёғи хайрли бўлсин, деб қўйдим. Ваниҳоят, осмонга кўтарилдик.
Кўкда парвоз қилиб, 50 дақиқа ичида Ўшга қўндик. Учоқдан ташқарига чиқиб, яна автобусга ўтирдик. Автобус Ўш аэропорти биноси қаршисига келиб тўхтади. Автобусдан чиқиб, ташқарига чиқдик. Ташқари совуқ, қоронғу. Аэропорт зим-зимистон. Чироқлар кам. Ҳеч кимни бино ичкарисига қўймаябди. Нима учун ичкарига киришга изн беришмаётганлигини кейинроқ тушундим. Бир пайт бинонинг ташқи зинапояси устида уч-тўрт нафар маҳсус кийимдаги кишилар пайдо бўлишди. Улардан энг ёши каттаси ва шу билан бирга жуда семиз бўлган бир киши, баланд овозда қирғиз тилида гапиришни бошлади:
– Юкларингиз ҳозир келади. Шу ерда кутасизлар. Юкларингизни олганингиздан кейин ичкарига кирасизлар. Шу ерда кутинглар, деди.
Мен билан инглиз, рус ва хитой забонлик йўловчилар ҳам учишган эди. Улар ҳам ташқарида, совуқда туришибди. Юклари йўқлар, табиийки, ичкарига кириб кетишди. Мен ва бошқа қирғиз йўловчилар ўша зобитнинг қирғизча сўзларини тушундик. Лекин, совуқда биз каби шумшайиб турган қирғиз тилини тушунмайдиган бечора йўловчилар гап нима ҳақида кетаётганлигини тушунишмади. Биров таржима ҳам қилмади. Ёнимда турган ўша хорижликларга раҳмим келиб, бор гапни айтдим. Улардан кўпчилиги мен каби Ўшга биринчи бор учиб келишлари экан. Анча турдик. Хунобимиз ошди. Устига-устак чекишга ҳам ижозат йўқ. Ичкарида бизни кутиб оладиганларнинг ҳам сабри тугаган. Ҳартугул улар ичкарида, бироз иссиқроқ жойда кутиб туришибди. (Аслида Ўш аэропортининг ичи ҳам совуқ экан. Менимча, иситилмайди).
Бир пайт юкларимиз келди. Шунча давлатларда бўлиб, бунақасини ҳеч кўрмагандим. Ҳатто, Андижон аэропорти ҳам авваллари бундан кўра, тузукроқ эди.
Кичкина усти очиқ юк тортувчи транспортда юкларимиз келди. Ташқарида совуқда қотиб қолган бечора йўловачилар, “дув” этиб шу мошинга ўзларини урдилар. Ит эгасини танимайди. Чайқов бозори ҳам шарманда. Мен бир чеккада бу манзарини кузатиб турибман. Бир пайт кекса бир қирғиз кампир юкларини кўтариб ололмаябди. Ёнига бориб қарасам, қоронғу зимистонда одамлар ўз юкаларини тополмаябдилар. Чидаб туролмадим. Ёнимдаги қўл телефонимнинг чироғини ёқиб, одамларга ёруғлик бериб турибман. Шу пайт йўловчилардан бири нима дейди денг?! – Э, сени, чироғингни тузукроқ ёқмайсанми, менга қарат чироқни, деса бўладими. Кейин тушундимки, улар мени аэропорт ходими, деб ўйлаган, чоғи.
Хуллас, бу “бозор”дан энг оҳирида чамадонларимни олдим. Қани энди бир арава бўлса. Бир амаллаб юкларимни зимистонда кўтариб, ичкарига кирдим. Мени кутиб олган дўстим юкларимни кўтариб, машинасига олиб бориб, жойлади. Шунда, “йўл азоби, гўр азоби”, дейилган мақолни эсладим.
Ўш аэропортидан шаҳарга қараб йўлга тушдик. Йўллар ҳам зулматли. Оппоқ қор тўшалган кенг далалардан кезиб борябмиз. Юрагимда ажиб бир ҳис пайдо бўлди. Ватан соғинчи…
Бир пайтлар Тошкентдан Андижонга мошинда кириб бораётганимда ҳам худди шундай оппоқ, момиқ қор тўшалган бепаён ўзбек далаларидан кезиб ўтардик. Бошқа оламга тушиб қолгандек, қалбимни ажиб бир ҳис қамраб олди.
Йўлда Фарҳод ака билан гаплашиб кетябмиз. Йўл азобида жуда чарчаганимга қарамай, нимагадир, гаплашгим келаверди. Тинмай суҳбатлашиб кетябмиз. Йўл давомида ташқаридаги қуюқ туман менга бошқача туюлди. Далаларда туман, Ўшга тунда кириб келябмиз, яна қуюқ туман, туман, туман, туман.
– Фарҳод ака, Ўшга қалин туман тушибди, қоронғуда йўлни кўришга қийналмабсизми? Мен ҳеч нарса кўрмаябман, дедим.
Шунда Фарҳод ака шаҳдон отиб кулиб юборди. Кулгидан зўрға тўхтаб:
– Улуғбек, бу туман эмас, чанг-ку. Чангни сезмаябмизми?, -деди.
Бирдан аэропортдан ташқарига чиққанимдан буён тинмай йўталаётганимни сездим. Дарҳақиқат, тинмасдан йўталардим. Йўталим шу даражада эдики, ҳаттоки, оғзим қуриб кетганди…
*****
Фарҳод ака хонадонида уч кун меҳмон бўлиб, бошқа алоҳида уйга кўчиб ўтдим. Кўчиб ўтган куним Андижондан онам ва сингилларим, жиянларим келишди. Бу ҳақда кейинроқ тўхталаман…
Фарҳод ака билан уч кун у кишининг машинасида Ўшни айланиб, кезиб ташладик. Ўша кунлари Ўшда ҳаво илиқ бўлиб, қуёш порларди. Ўзбек маҳаллаларининг кўчаларида машинада юриш жуда азоб экан. Йўллар ўнқир-чўнқир, дақир-дуқир, асфальтлари кўчган, устига-устак чанг тўзиган. Машиналар юрганда кўчалар чангиб ҳавога кўтарилади. Шунинг учун кўчалар худди туман қоплангандай кўринади. Билмадим, ўшликлар бунга ўрганиб кетишганми, ҳеч ким бунга эътибор ҳам қилмайди, биров чангдан йўталмайдиям, нолимайдиям. Энг ёмони, шу чанг кўчаларнинг бўйидаги қассобхоналар менга ғалати туюлди. Гўштлар очиқ ҳолда чангга қоришиб осилиб турибди. Одамлар келиб, шу гўштларни ҳарид қилишябди. Бундан ташқари, нонлар, қанд-қурс, турли емаклар, мева-чева, барча-барчаси очиқ ҳолда чангга қоришиб турибди. Чанг шу даражадаки, мисли туман.
Лекин, у ер бу ерда шиша-ойна билан тўсилган қассобхоналар ҳам кўзга ташланиб турарди.
Ўшда қиш бўлишига қарамай на қор ёғади, на-да ёмғирдан дарак бор. Шу кунлари бу чанг-тўзондан жуда қийналдим. Уст-бошим тугул ичларим ҳам чангга тўлиб кетди. Европада қиш кунлари қуёш камлиги ва ҳаво намлиги учунми, қишда қуёшни роса соғингандим. Ўшдаги қуёшни кўриб, аввалига хурсанд бўлдим. Кўчадаги чангларни кўриб эса, ҳафсалам пир бўлди. Чангдан безор бўлганимдан ёмғирни жуда-жуда истадим. Ёмғир ёқса, ҳартугул чанглар босилади, ғуборлар кўтарилади. Қор ёқса ундан ҳам яхши, дедим.
Лекин, на қордан на ёмғирдан ҳадеганда дарак бўлмади. Бу гапларни Фарҳод акага айтсам, у киши нуқул кулади. – Улуғбек, сиз Европа ҳаётига ўрганиб қолибсиз. Биз бу чангларга ўрганиб кетганмиз. Сиз ҳам уч-тўрт кунда ўрганиб кетасиз, парво қилманг, дерди.
Ўша кунлари Худодан ёмғир ёғишини сўрадим. Билмадим, Худога нолаларим етиб бордими, ҳар ҳолда онамлар келганларидан кейин бир-икки кун ўтгач, ёмғир ёғди. Кейин қор ҳам ёға бошлади. Кўчалар чангимай қолди. Секин-аста Ўш ҳаётига ўрганишни бошладим…
(Давоми бор)
Улуғбек Бакиров