Мен бир нарсага, Ўзбекистон деб аталмиш қийноқлар оролида инсон ҳақуқлари нега бунчалар оёқ ости қилинишига ҳеч ҳам тушунмайман.
Қаёққа қараманг, ҳамма ёқда ноҳақлик, тўрт тарафда пораҳўрлик, ҳамиша хўрлик. Нега шундай экан-а? Нима, бу амалдаги ҳукуматни Ўзбекистон фуқароларининг жонида қасди бормикин? Қийиндан қийин, оддий аҳолига қийин. Ҳукумат идораларининг корчолонлари гоҳ уларга руҳий босим ўтказишади, гоҳо очиқдан-очиқ таҳдид қилишади. Агар исташса, мол-мулкини тортиб олишади, мабодо кўнгиллари тусаса, “безори” ёллашади. Айни кунда Ҳукуматнинг фуқароларга жабр-зулум ўтказишдан ўзга иши, ташвиши бўлмай қолган, агар билсангиз….
Мана, масалан, мен, ҳақ-ҳуқуқи топталган ана шундай жабрдийлаларнинг бири бўлиб ўтирибман-да. Ҳаммаси бу кўнглим ўлгурда ҳориж сафарига чиқиш истаги туғилган кундан бошланди. Биласиз, бунинг учун Ички ишлар вазирлигининг Ҳорижга чиқиш, кириш ва фуқароликни расмийлаштириш бошқармасидан махсус рухсатнома олиниши шарт. Кимдир уни “виза” деса, бошқа биров қисқа қилиб “ОВР деб қўя қолади.
Ўзи-ку, 45 ёшга тўлганлигим муносабати билан, тўқсон тўққизда ҳужжат тўлаш оқибатида минг бир азоб билан зўрға янги паспорт олгандим-а? ИИБнинг ҲЧК бўлимидан ҳорижга чиқиш учун русхатнома олиш борасида ҳам нақд саксон саккизта “документ”ни дастак қилиб, шу йилнинг 17 февралида топшириб қўйгандим. Ҳужжатларни қабул қилиб ўтирган инспекторлардан бири “Йигирма кундан кейин хабар оларсиз” деб, қабул қилиб олди-ю, бу виза ўлгурнинг чиқиши жа-ааа қийин бўлиб кетди-да. Тошкент вилоят Ички ишлар бошқармаси Ҳорижга чиқиш, кириш ва фуқаролликни расмийлаштириш бўлимига бир эмас, уч маротаба бўзчининг мокисидек қатнадим ўзиям. Уч гал ҳам бир хил жавоб: “Йўқ, сизнинг паспортингиз ҳали чиқмаган!”…. Мана, ниҳоят, сал кам икки ой деганда, 10 апрель куни интиқ кутган жавобимни олдим:
– Паспортингиз чиқибди.
– Хайрият-ей, хушхабар эшитадиган куним ҳам бор экан-ку?, – дедим севиниб. Аммо гапим бўғзимда қолди.
– Фақат…, – дея сўзининг охирига қўшиб қўйди инспектор.
– Нима фақат?, – сўрадим сабрсизлик билан, юрагим “шиғ” этиб кетди.
– Сизга “виза” берилмабди, – жавоб қилди у.
– Тушунмадим, нега энди берилмайди? – ажабландим.
– Билмадим, – елка қисди, кейинчалик ўзини Азамат Олимжонов деб таништирган инспектор, – Ҳорижга чиқиш визасини берувчи комиссия бор. Бунинг сабабини ўша комиссия билади. Опа, сизга “виза” берилмабдими, демак, сизнинг ҳорижга чиқишингиз назорат остида.
– Ўша комиссия билан учрашсам бўладими? Ҳорижга чиқиш учун менга нега рухсат беришмаганлигининг сабабини тушунтириб беришсин, ёки жуда бўлмаса, ёзма равишда жавоб беришлари керак…, – дедим қизишиб.
– Опа, “виза” олиш учун ҳужжат топширган битта ўзимман деб ўйлайсиз чоғи. Сизга ўхшаганлар сонг-мингта. Комиссия одамларга жавоб ёзиб ўтирадими, ё ишини қиладими? Кўп гапирманг, менинг вазифам сизга тушунтириш. Сизга ҳорижга чиқиш учун рухсат берилмаган. “Виза” олиш истагингиз бўлса, фақат олти ойдан кейингина бизга қайта ҳужжат топширишингиз, ОВРга мурожаат қилишингиз мумкин, тушунарлими? Мана шу ҳақда тушунтириш хати ёзиб берасиз-да, ана ундан кейин паспортингизни оласиз, – деди Азамат Олимжонов.
– Нега энди мен тушунтириш хати ёзишим керак, аслида, сизлар нега менга ҳорижга чиқиш учун рухсат бермаганлигингиз сабаблари ҳақида ёзма жавоб беришларингиз лозим эмасми? Паспортимни беринг, раҳбарингизга мурожаат қиламан, – дедим жиғибийрон бўлиб.
– Раҳбаримиз иш билан кетган. Агар норози бўлсангиз, Ички ишлар вазирлигига боришингиз мумкин. Ҳар ҳафтанинг чоршанба кунлари Рустам ака деган киши айнан мана шу масалада фуқароларни қабул қилади. Айтиб қўяй, паспорт керак бўлса, тушунтириш хати ёзиб берасиз, – деди инспектор.
Инспектор Азамат Олимжонов ноҳақликка, диктатура асосига қурилган Ички ишлар деб аталмиш буюк механизимнинг оддийгина бир мурувати. Бу ходим билан тортишиш бефойда эканлигини англаб етгач, индамайгина тушунтириш хати ёзишга тушдим. Ҳа, нима, эртага Ички ишлар вазирлигининг амалдори олдига кириш учун ҳам, ҳақ-ҳуқуқимни бузган ОВР деб аталмиш бу идора билан судлашиш учун ҳам паспорт керак эди-да менга.
“… Ҳорижга чиқиш учун менга рухсат берилмабди. Азамат Олимжонов олти ойдан кейингина яна қайта ОВРга мурожаат этишим мумкинлиги ҳақида уқтириб ўтди…” деган мазмунда тушунтириш хатини ёзиб, паспорт билан “обмен товар” қилдик.
Мана, энди бошим ари уясидек ғувлаб ўтирибман. Мен кимман ўзи? Жиноятчи бўлмасам. Мен томонимдан Ҳукуматга қандай хавф бўлиши мумкинки, менинг ҳорижга сафар қилишим Ҳукуматни хавотирга солса? Гуноҳим Бош вазир ўринбосари Абдулла Негматович Ариповнинг истеъфосини сўраб Мустақиллик майдонида пикет ўтказганимми? Ё ЎзМТРК деб аталмиш корхонанинг катталари билан курашганимми? Қай бири? “Бирдамлик” халқ демократик ҳаракатига аъзо бўлишим Ҳукуматни ҳавотирга солаётгандир, эҳтимол. Мухолиф деб аталмиш бир ташкилотга аъзо бўлиб ҳам, нима қилиб қўйдим, нима қила олдимки, ҳукумат мендан ҳайиқса? Бирор бир ишни қойил қилиб қўйган жойим йўқ. Ҳали ишга киришган эмасман, шунчаки енг шимариб, ишни нимадан бошлаш ҳақида бош қотириб, сукут сақлаб ўтирибман-ку, наҳотки, сукут ҳам Ҳукуматни саросимага солиши мумкин бўлса? Йўқми? Унда сиз айтинг, менгинага ҳорижга чиқиш учун Ҳукумат томонидан изин берилмаслигининг боиси не? Яна қандай айбим, нечоғлик гуноҳим бўлиши мумкин Ҳукумат олдида? Бор гуноҳим амалдаги Ҳукуматнинг олчоқ амалдорлари пойига бош эгмаганим, оёқларини чайиб ичмаганимми? Ундай эмас, ЎзМТРК раҳбарлари билан кескин кураш кетаётган бир пайтда, Ислом отамизнинг соясига ҳам салом беришга тайёр эдик, шай эдик. Ҳукуматга содиқ банда бўлса, бизчалик бўларди-да! Аслида, шу Ҳакуматнинг ўзи эмасмиди, мендан мухолиф ясаган, шу жамиятдаги адолатсизлик, зулм эмасмиди мени Хукуматга қарши қўйган?! Қизиқ, Ўзбекистонда мухолифат аъзоларига шуми муносабат? Яхшиямки, биз Зюганов ё Жериновский эмасмиз? Акс ҳолда аллақачонлар нақд пешонамиздан дарча очиб қўйишармиди? У ҳолда Путинга қарши чиққани учун Россия Президенти ҳам шундай қилсин, Зюганов, Жериновский кабиларнинг ҳорижга чиқиш визаларини бекор қилиб, “онасини учқурғондан кўрсатиб қўйсин”, бизнинг Карим отага ўхшаб…
Йўқ, мен Каримов Ҳукуматидан турнақатор саволларимга жавоб талаб қиламан: нега менга ҳорижга чиқиш учун виза берилмади? Бу қилғилиғингизни қонун доирасида асослаб беринг? Ҳукумат томонидан чет элга чиқишимга изн берилмаслигидан муддао, мени тутқунликда тутиб туришми, жаноблар? Айтинг?!
Ёхуд бу каби саволларга жавоб олиш учун суд-ҳуқуқ идоралари остонасида югура-югура Азамат Олижонов айтган олти ойлик муддатни ҳам ўтказиб қўяманми, ё олти йилними? Жавоб беринг!!! Нима, сизнингча мен таниқли ҳуқуқ ҳимоячиси Муътабар Тожибоева айтганидек, Ўзбекистон –“қийноқлар ороли”нинг асириманми?
Малоҳат ЭШОНҚУЛОВА
“Бирдамлик” Халқ демократик ҳаракати Ўзбекистон бўлими раҳбари