Шу кунларда Россия оммавий ахборот воситаларида бир пайтлар ўзининг империалистик сиёсати, зулм машинаси, коммунистик ғоялари билан бутун дунёни қўрқитиб келган СССР аталмиш давлат тарқаб кетганининг 20 йиллиги муносабати билан кўрсатувлар, таҳлилий мақолалар берилмоқда. Турли кўз қарашдаги сиёсатчилар, шарҳловчилар бу воқеага ўз муносабатларини билдирмоқдалар.Таҳлилий фильмлар намойиш этилмоқда.Ўзбекистонда эса жим-житлик. «Империядан қутулиб мустақил бўлдик. Миллий қадриятларимиз қайтди, қизил империя қўл-оёғимизни боғлаб қўйган эди» деб қулоқни қоматга келтираётганлар ҳам бугун жим.
Бир пайтлар ёзувчи Амалрик ўзининг “1984 йилгача СССР сақланиб қоладими?” деб номланган китобида «СССР тарқалиб кетгандан кейин, коммунистик ғоялар Марказий Осиё мамлакатларида ислом ақидалари билан қўшилиб узоқ йиллар сақланиб қолади» деб ёзган эди. Ёзувчи ҳақ бўлиб чиқди. Ҳалқни ислом ақидалари билан қўрқитиб келаётган, онги, шуъри коммунистик ғоялар билан тўлиб тошган, Кремльни тарбиясини олганлар Марказий Осиё давлатлари бошқарув тизимининг асосий бўғинларида ҳануз ишлаб келмоқдалар.Улар ҳалқ манфаатларини эмас, балки шахсий манфаатларини устун қўяётганлари туфайли бу мамлакатларда ривожланиш бўлмаяпди.
Россия амалдорлари Гарбачёвни собиқ иттифоқни тарқалиб кетишининг асосий сабабчиси сифатида ёмон кўрадилар. Биздаги аксарият амалдорлар эса Гарбачёвни ҳалққа эркинлик берганлиги, бунинг оқибатида ҳукуматга нисбатан муҳолиф кучлар пайдо бўлганлиги учун ёмон кўрадилар.
Аслида Габачёв ҳалққа сўз эркинлиги, дин эркинлигини берди холос. Зулмга асосланган империялар эса бундай халқ эркинлигига чидай олмайдилар. Ўзи СССР иқтисодий томондан ҳам жар ёқасига келиб қолган эди. Габачёв бир куни бўлиши керак бўлган воқеани тезлаштириб юборди холос. Қолаверса, унинг ўзи ҳам СССРнинг тарқалиб кетишини тарфдори эмас эди. Ҳар бир Республикага маълум даражада эркинликлар бериб, давлатни сақлаб қолиш учун 1991 йил 17 март куни референдум ҳам ўтказди. Реферндум натижари шуни кўрсатдики, Болтиқ-бўйи мамлакатлари референдумда қатнашмаган бўлса, Грузия, Арманистон, Озарбайжон ва Малдова аҳолиси бу тадбирда тўлиқ қатнашмади. Бизда ҳозир мустақилликни шарафлаётган раҳбарларнинг тарғиботлари туфайли халқни 96 фоизи империяни сақлаб қолиш учун овоз берди. Тарғибот шу даражада бўлдики, ўша кунлари мустақиллик сўзидан одамлар чаёндан қўрққандек қўрқиб қолган эдилар. Газеталарда зиёлилару диндорларнинг «Бирлик», «ЭРК» бир бутун давлатимизни бўлиб ташламоқчи» қабилидаги мақолалари чоп этила бошланди.
«Империяга овоз берманглар» деб ёзилган варақалар тарқатганимиз учун фаолларимизнинг кўпчилигини қамадилар.
Наврўз байрамига тўрт кун қолган эди. Шу муносабат билан бўлган тадбирларда Наманган театри артистлари ҳам ўзларининг концерт дастурлари билан қатнашдилар. Наманган тумани марказида бўлиб ўтган тадбир бошланиши олдидан райком котиби сўз олиб, одамларни 17 март куни бўлиб ўтадиган референдумда СССРни сақлаб қолиш учун овоз беришга чақирди. Референдум ўтказиш ҳақидаги қонунда тескари ташвиқот юритиш ҳам мумкинлиги ҳақида ёзиб қўйилган эди. Концертни мен олиб бораётган эдим. Шундан фойдаланиб империя минглаб ақлли, ҳушли зиёлиларимизни қатағон қилганини айтиб одамларни СССРга овоз бермасликка даъват қилдим. Одамлар жим турибди. Лекин тадбирда қатнашаётган раҳбарлар «Ҳой, ҳой, тескари ташвиқот қилманг» деб мени қамаб қўйиш билан қўрқитмоқчи бўлдилар. Шунда мен «Бундай тадбирда қатнашишдан бош тортаман. Барибир Ўзбекистон мустақил бўлади» деб кетиб юбордим. Шундай ташвиқотни юргузганлар орадан беш ой ўтиб энди мутақилликни шарафлай бошладилар. Партияларининг номини «Ўзбекистон Ҳалқ демократик партияси» деб ўзгартирдилар.
1992 йил бошларида референдумда империяни ташвиқот қилган ҳалиги райком секратари билан ёзувчилар даврасида учрашиб қолдим. “Буёғи қандоқ бўлди? СССРни сақлаб қолиш учун референдум ўтказган эдиларинг. Империяни ташвиқот қилиб, мустақилликка қарши чиққан эдиларинг. Ҳалқ кўзига қандай қараяпсизлар?” дедим. У пинагини бузмай «Ука, у даврда давлат сиёсати ўшанақа эди, бугун бунақа» деди. Мен “Демак, эртага ССРни тиклаймиз деб сиёсат юрғизса, қўллаверар экансизлар-да. Сизларда бет борми ўзи?” дедим. У яна пинагини бузмай, “Давлат сиёсатига қарши чиқиб бўладими? Сизлар тескари ташвиқот қилманглар. Умриларинг қамоқда чирийди. Сизга дўст сифатида айтаяпман” деди. Мен унга шундай жавоб қайтардим: «Илгари мустақил бўлайлик деганимиз учун қамаган эдиларинг. Энди сизларга ўхшаганларни фош қилганимиз учун қамайсизларми? Сендақалар инсон зотига дўст бўлмайди. Агар сенлар яна ўн йил раҳбарликда турсаларинг Ўзбекистонни харобага айлантирасанлар» дедим. Ёзувчилар гўёки бизни ажратиб қўйгандек бўлдилар. Лекин бирортаси «Шу йигит тўғри гапираяпдида» демади. Улар ҳам сиёсатга қарши чиққиси келмади шекили.
Хуллас, Ўзбекистон мустақилликка эришди. Биз мустақилликни бошқача тушинган эдик. Бизнингча, давлат мустақил бўлиши билан бирга халқ ҳам тўлиқ эркинликка эришиш керак эди. Аммо тан олайлик, мустақиллик эълон қилинган пайтда СССР тарқаб кетмаган эди. Биз иттифоқ таркибида туриб мустақилликни эълон қилдик. Уни таркибидан чиқиб кетганимизни эълон қилганимиз йўқ. 1991 йил 8 декабр куни уч мамлакат раҳбарлари СССРни тарқаганлигини эълон қилишди. Ана ушанда ҳиқиқий мустақилликка эришдик.Ана ундан кейин БМТга аъзо бўлдик.
Бугунги кунда совет даврида яшаган айрим одамлар хозиргидан кўра ўша замонда яхши яшаганликларини ўксиниб эслайдилар. Уларни гапида ҳам жон бор. Ҳозир замон ўзгараяпди. У даврда ҳаммасини давлатнинг ўзи қилиб берарди. Электор энергияси, газ, сув муаммолари йўқ эди. Олаётган ўртача маош, тирикчилик учун, комунал хизматлар учун ва ундан ортириб тўйлар қилишга ҳам етарди. Одамларниг қорни тўяверарди. Лекин ҳеч бир соҳада эркинлик, хусусий мулк деган нарсанинг ўзи бўлмсди. Ҳаммаси давлатники. Нима қилиш керак, нима қилмаслик кераклигини давлат белгилаб берарди. Тинчлик ҳукум сураверарди. Лекин бу тинчликнинг мозордаги тинчликдан фарқи бўлмасди. Мана шундай сиёсий тузим – социалистик тузум дейилади. Агар ҳозир ўша тизимни айрим жиҳатлари сақланиб қолган бўлса, умуман олганда одамлар олдингисидан ёмон яшаётган бўлса, буни яхшилаш учун энди одамларнинг ўзлари ҳаракат қилишлари керак. Биз давлат мустақиллигига эришдик. Эндиги вазифа халқ мустақиллигига эришишдир. Бунинг учун ҳам халқнинг ўзи ҳаракат қилиши лозим бўлади. Шундай жамият қуриш керакки, одамларда эркинлик ҳам бўлсин. Топаётган даромади тирикчилигига, кийим-кечагига, комунал ҳизматларига ҳам етсин. Одамлар ортириб тўйлар қилсин. Одамларга шундай шароит яратиб берган давлатни демократик давлат дейилади. Барчамизга шундай жамиятда яшашлик насиб этсин.
Носир Зокир