Халкимизда азалдан колган, «сув текин» деган бир ибора бор. Бугунги кунда Хоразмда бу иборани ишлатиш хакикий хаётга тугри келмай колди. Чунки бу экологик халокат зонасида ичимлик суви бошка нарсалардан кура пуллирок булиб бораяпти. Тугри, кувур оркали келадиган водопровод сувига пул тулаш олдиндан бор гап. Минерал сувлар эса зарурат тугилгандагина ишлатилади. Лекин хозир Хива, Урганч каби шахарларда оддий сув фильтрланиб, литри 60 сумдан сотиладиган нукталар очилгани ва купайиб бораётгани янгиликдир. Масалан, Урганч шахридаги ана шундай сув сотиладиган жойларда кун буйи кулига беш-олти 5 литрлик баклашка идишини ушлаб, ёки 20-30 баклашка хамда 10-20 литрлик катта сигимли бочкаларни машинасидан тушириб, навбатда турган одамларни курасиз. Уларнинг хаммаси тоза сув истайди. Чунки Урганч шахрининг Шовот канали буйидаги сув тозалаш иншоотидан худудларга кувур оркали келадиган сув ичишга ярамайди. Тозаланган сувни ичган одам, кувурдан келган сувни огзига ололмайди. Дарвоке, Урганчдаги сув иншооти хакида: иншоот бир кунда 100 минг кубометр сувни тозалаш имконига эга. У 2008 йилда Жахон банки томонидан ажратилган 10 миллион 874 минг долларлик кредит хисобига куриб битказилган. У Туямуйин-Нукус магистрал сув кувурларига уланган. Урганч шахри, Янгибозор, Кушкупир, Хива туманларига, Коракалпогистоннинг Амударё туманига ичимлик суви етказиб беради. Куриб турибсизки, улкан иншоот.
Аммо унинг суви янги курилган пайтида анчайин яхши эди. Хозир эса шурлиги, огирлиги ва бошка салбий хусусиятлари сезилиб туради. Челакка солиб куйсангиз, бушатганда челак тагида куюк лойка колганини курасиз. Ана шу холат ахолини якка тартибда фильтрланган сувни олишга, бунинг учун канча булса хам навбатда туришга мажбур килмокда. Факат ичимлик суви эмас, бу йил ерларни сугорадиган сувлар хам
камлиги, бунинг окибатида келиб чиккан кургокчилик халкни анча кийнади. Яна устига устак ёзда жазирама иссик кунлар куп булди. Харорат 50 даражага чиккан пайтларда одамлар зурга жон сакладилар.
Шолизорлар камайиб кетди. Куплаб экинзорлар сувсизликдан куриб колди. Фермер хужаликлари, томорка ерларида бу муаммони ечиш учун турли йуллар изланди. Баъзи бировлар ерларини артезиан ва тош кудукларидан сув тортиб сугордилар, бу эса ерларнинг шурланишини баттар ошириб юборди. Натижада яшаш огирлашиб бормокда. Якинда бир гурух дехконлар даврасида утириб колдим. Уларнинг айтишича, ерларини «помпа насос» билан озгина суви булган арикдан сув тортиб сугорар эканлар. Бу ускунага сарфланадиган бензинни хисоблаб курилса, ундан кура, махсулотни етиштирмай, узини бозордан сотиб олган
яхширок булар экан. Энди яна ичимлик сувига кайтадиган булсак, сувнинг ёмонлигидан ахолида касалликлар сони ортиб бораяпти. Юрак, ошкозон-ичак, жигар, буйрак ва бошка тана аъзолари касалликлари деярли барча ахолини камраб олган. Тугри, буларни даволайдиган замонавий касалхоналар ишлаяпти. Бирок бу билан муаммонинг олдини олиб булмайди. Барибир касал фукаролар салмоги, касалхоналардаги уринлардан бир неча баравар куплиги, уларни камраб олиб булмаслиги барчага маълум. Бунинг устига, даволаниш учун хаммада хам пул топилавермайди. Ишсизлик шароитида, рузгор тебратиш кийинлашиб бораётган бир пайтда, касалга чалиниш, беморлик бошга битган балодир. Яна шифокор юлгич чикса, улдим деяверинг. Хуллас, фильтрланган сувни сотувчиларнинг савдоси юришиши учун барча шароитлар яратилган. Узим хам хар куни 3-4 баклашка билан бориб навбатда тураман. Сифати ёмон эмас. Турт жонлик оиламизда хар куни 1000 сумча пул шу сувга сарфланади. Куриниб турибдики, Хоразм вилояти ахолисининг экологик халокат минтакасида чекаётган азоби йилдан йилга ортиб бормокда. Вазият бу вилоят фукароларига экологик коэффициент, компенсация туланишини такозо этаётир. Лекин халкнинг бу орзуси унлаб йиллардан бери ушалмай келаяпти. Бу бокимандалик хисси эмас, балки ижтимоий химояга мухтожликдир.
Бахтиёр МАХМУДОВ, хоразмлик журналист.



