Носир Зокир
Бир дўстим менга 1990 йил Ўзбекистон компартияси марказий комитети нашриёти томонидан чоп этилган, «Ҳар қалай олдинда нур бор» номли рисолани ўқиб чиқишни тавсия этди. Рисоладан ўша пайтлари «Муштум » журналида чоп этилган, таниқли шахслар билан бўлиб ўтган сухбатлар ўрин олган эди.
Ўқиб чиқдим ва ўша пайтдаги ўзбек матбуоти хозиргига қараганда анча эркинлигига гувох бўлдим. Хатто комунал хизматларга оид камчиликлар ҳам қайт этилмаётган хозирги даврда, ўша пайтда чоп этилган сухбатлар кўнглимизга анча хузур бағишлаган, тарихимиздан сабоқ олишга ундашини назарда тутиб, ўша сухбатлардан айрим парчаларини хукмингизга хавола этиб боришга қарор қилдик.
Бундан ташқари, ушбу сухбатлардан парчалар ўқир экансиз, бу сизни фикрлашга, мушохада юритишга ундайди деган, умиддамиз:
Ёзувчи Фарход Мусажонов билан сухбат.
«Ўзбек тилининг мақомини тикламоқчи эканмиз, энг олдин ўзимиз, айниқса баъзи рахбарларимиз ўзбекчани пухта ўрганайлик. «Балиқ бошидан чирийди» деганларидек, талай давлат арбобларимиз ўз она тилини билмайди. Ачинарлиси шундаки, бундан улар зиғирча ҳам ўсал бўлмайдилар. Аксинча ўз она тилини билмасликлари билан кериладилар.
Мухбир: Армонингиз борми?
Ф.Мусажонов: Турғунлик йилларида «Мен энг бахтиёр инсонман, зиғирча армоним йўқ» каби шеърлар битиш, одат тусига кириб қолган эди. Луттибозлар шу қадар хаддиларидан ошиб кетган эдиларки, бирор халол шоир халқ дарди ёки ташвиши хақида оқиз очкудек булса, шўрликни “тирноқ остидан кир қидирувчи, сотқин, миллатчи” деган қимсага чиқарардилар. Шунинг учун хаётдан норози жойимиз бўлса, ичимизга ютиб юраверар эдик.
Мухбир: Ҳозирчи?
Ф.Мусажонов: «Мусажонов жавоб бериш ўрнига қотиб-қотиб кулди, лекин кулгиси вақти-вақти билан йиғига ўхшаб чиқди» деб ёзинг… ўша даврларнинг чиркин асоратларидан хали бутунлай қутилганимиз йўқ. Ўшалардан бири-фикримизга қўшилмаган одамларни душманга чиқариш. Демак норасмий ташкилотларни хам дарров душман хисоблаб, уларга турли тамғалар ёпиштиришга шошилмайлик. Буйруқбозлик, қўрқитиш ёки жазолаш каби маъмурий чоралар чўғни алангага айлантириб юборади… ўта калтабин кишигина шу оддий хақиқатни англаб етолмайди.
Мухбир: Яшашишмизга халақит берадиган иллатлар нима?
Ф.Мусажонов: Чор Россиясидаги «цензура» деган офат бор эди. Турғунлик йилларида бу офат кенг қулоч ёзиб, қабохат ва жахолатга айланди. Афсуски хозир минглаб редакторлар зўр бериб қўл ёзмаларни тахрир килаяпдилар. Токи бунга чек қўйилмас экан, адабиётимиз равнақ топмайди. Танқисчилик, қимматчилик авжига минган пайтда хақиқат арзонлашди, қадрсизланди. Бироқ тун қанчалик қоронғу бўлмасин, узоқда қуёш қизариб, тонг ёришияпди.
«Олма пиш оғзимга туш», деб қуёш чиқишини кутиб ўтирмайлик, барчамиз порлоқ тонг тезроқ отишига хисса қўшмоғимиз лозим. Туртиниб, суртиниб, ўнқир-чўнқирлардан хатлаб, қийналиб бўлса хам нур томон юришимиз керак. Шундагина рўшнолик кўрамиз… бизни туб ўзгаришлар кутаётган эканмиз, демак яшаш тобора қизиқарли ва мароқли бўлиб бораверади»
Фарход аканинг қизлари Гульмира Мусажонованинг «Оддий хақиқатлар» деб номланган кўрсатуви бўларди. Шоир Усмон Азим чиқишидан кейин бу кўрсатув хам тақиқланди.
Бунисига нима дейсиз?
***