Абдуқодир Саттаров,
руҳшунос олим, ҳалқ табиби.
Юрак қон системаси касаллиги энг кўп тарқалган касаллик бўлиб, улар баъзан жуда оғир кечади. Бу беморнинг меҳнат фаолиятини йўқотишга олиб келади. Бу бемор ҳаётини таҳликага солади. Маскур касалларнинг шикоятлари асосан оғриқ, юрак соҳасида ҳансираш, юракни тез ва нотеккис уриш, шиш, қон туфлаш, бош айланиши, бош оғриши ва шу кабилар. Улар ноилож вазиатда кўрпа- тўшак қилиб ётадилар. Оғриқ кўпинча юрак соҳасида, ўнг қовурға остида, оёқда бўлади. Тўш суяги орқасидаги оғриқ юрак ишемияси билан хасталанган кишиларга хос оғриқ қисқа вақтли санчиқ хусусиятига эга бўлади. Оғриқни жойлашишини бемор имо-ишора билан кўрсатади. Зўрайиб бораётган юрак етишмовчилигида жигарда қоннинг димланиши хисобида ўнг қовурға остида оғриқ пайдо бўлиши мумкин.
Юраётган вактда оёкда тусаттдан кучли огрик пайдо булиши перферик артерияларни атероз склерозида учрайдиган «алмашинувчи оксоклик» ка хос.Купинча огрик жисмоний мехнат килганда, хаяжонланганда пайдо булса, купчилик беморларда тинч холатда хам пайдо булиши мумкин. Бирор иш Билан бант булганда жисмоний мехнат вактида огрикнинг камайиши ёки йуколиши невроздаги огрикларга хосдир. Огрикнинг давомийлиги юрак санчик ва миокарт инфакти ташхисини фарклашда ката ахамият касб этади.
Миокарт инфарктида огрик 30 дакика ва ундан ортик давом этади. Бунда кон томирларни кенгайтирувчи дорилар хам унга йенгиллик бермайди. Огрик турига караб сикадиган, куйдирадиган, санчикли, баъзи холларда мижиглайдиган, босадиган эзадиган булиши мумкин. Хансирашдан ташкари тусатдан пайдо булувчи бугилиш хурижи купайиши мумкин, у купинча кечаси пайдо булади. Бу холат юрак астмаси дейилади. Бундан ташкари юрак йетишмовчилигида оёкда кечкурун шишлар пайдо булиб, эрталаб йуколади. Кейинчалик улар доимий булиб, тананинг юкори кисмига таркалади. Упкада булганда димланиш куриква нам йуталиш билан бирга кон туфлаш кузатилади.
Шифокор сифатида беморни кузатганимизда асосан уни урин-курпа килиб каратиш керак.Юрак касалликларида беморлар чалканча ётаолмайдилар улар бошларини баланд кутариб ноиложлик вазиатида ётадилар. Улар бошларини баланд кутариб ноиложлик вазиятида ётадилар. Териси куздан кечирилганда терида кукариш кузатилади. Кукаришни купинча бурун, лаб, кулок, кул-бармок териларида куришимиз мумкин. Огир юрак етишмовчилигида беморларда шиш болдирдан тиззага, гохо бел-коринга кутарилиши мумкин. Юрак конни томирларга маълум бир микдорда (оз-оздан) отади ва нормада унинг максимал босими симоб устуни хисобида 120мм ни ташкил килади. Йирик кон томирлар хам худи шундай ката ёшдаги одам организмдаги 5-6 л кон 1 дакикада организмни тулик айланиб чикади. Нерв системаси конда гармонлар микдорининг узгариши ва юракнинг уз-узидан идора этиши хисобига кон айланиши регуляциясини таминлайди.
Кон айланиши холати кон босими ва конда кислород корбонат-ангидрид гази ва водород ионлари концентрацияси хакидаги сигналлар аорта ва йирик томирларда жойлашган нерв учлари оркали марказий нерв системасига келади. Барча ички органлардан маказий нерв системасига уларнинг конга булган эхтиёжи хакида информация берилади. Марказий нерв системасидан келаётган нерв импульслари таъсирида мускул томирлари узининг диаметрини, юрак кучи ва кискариш тезлигини, шунингдек, утказувчи системадаги импульслар утказиш тезлигини узгартиради, кузгалувчанликни регуляция килади.
Юрак касалликларидан миокард инфаркти, юракнинг ишемик касаллиги, юрак астмаси ва шу каби касалликлари учраб туради. Биз озир юрак-томир касалликларида огиз бушлигидаги
узгаришларни куриб чиксак. Ревматизм касаллигида пародонтоз, йирингли жараён, тишлар кариеси, милк четлари гипертрофияси, альвеоляр усикчалар, зич пластинкасининг мудом бузилиб турищи кузатилади. Тошмалар тил, лунж, лаблар кукариши ёки рангсизланиши, тишлар кариеси, доначалар тошищи, бу касалликда энг куп учрайдиган белгилардир.
Гипертонияда-тил халкум асаби ва учлик нерв асабневралгияси, парестезлар, тилдаги огри, бодомча безлар ва лунжлардаги огрилар (овкатланганда, гаплашганда, огриклар кучаяди), кулокда, пастки жагларда хам огрик сезилиши мумкин. Танглай тугуни невралгиясида, тиш
ва куз сохасида, бурун илдизида, ковок устида, юзнинг бир кисмида огрик сезилиши, куз конъюктивасининг шишиб кетиши кизариши, куздан ёш, огиздан сулак окищи мумкин. Милк конаб тишлар оралиги атрофияси, парадонтоз чунтакчаривожланади.
Атеросклерозда-пародонт томирлар кизаради, шишади ва липидлар тупланади .Томирлар тораяди, деворлари калинлашиб, альвеолалар тусиги чуккиси парчаланади, милк томир девори калинлащиб, тешиги тораяди, атрофияли гингивит ривожланади.
Юракнинг ишемик касаллигида чеккада жойлашган томирларнинг склеротик 9згаришлари ва кон айланишининг бузилишидан аффтоз стоматитлар ривожланса, миокард инфаркти ва юрак етишмовчилигида гаплашганда ва овкатланганда огриксезилади. Огиз бушлири шиллик кавати шишиб, кукаргани, нукта-нукта конталашлар кузатилади. Лунжда эрозиялар, геморрогик фиброэкссудат ривожланади. Тил катталашади, сургичларининг шишгани, огир жолларда эрозиялар урнига чукур яралар ривожланищи мумкин. Юкоридаги холатлар кузатилган беморларимиз булса якин атрофдаги касалхонага ёкм «Малжам» табобат марказига мурожаат килищлари зарур. Беморлар катнаб ёки стационар ётиб даволанганлри маъкул. Бунда беморга ЭКГ, ЭФГ, УЗИ ва кон анализлари текширилиб керакли тиббий ёрдамлар курсатилади.
Хозирда мен касалликнинг олдини олиб ва касал пайтида беморларга ёрдам берунчи сода дорилар хакида тавсиялар бераман:
Доим кук чой ичиб юриш юрак фаолиятини яхшилаб, чарчашнинг олдини олади. Юракнинг тез уришини бир маромга келтиради. Ёки исмало сомса, кук салат, айникса кук пиёз истеъмол килиш юракнинг бакувват булиши ва бир маромли уришига ёрдам беради. У хам булмаса бемор асалари сутини хар куни овкатдан кейин уч томчидан ичиб, гул чангини асал сувига ун бир кун буктириб куйиб истеъмол килса, шифо булади. Бу шифо усулини 18 ёшга кирмаган йигит ва кизларга маслаат бермаймиз. Яхши пишган урикни тоза сувга чайиб ейиш, урикни сувда ивитиб, гулингоб килиб ичиш юракнниг кувватини ошириб, унинг иш фаолиятини яхшилаб юракка ором беради. Уйингизда товук тухуминингсаригини куй куйругида пишириб еганда хам юрак касаллигига фойда беради. Товук тухумини сариини шакарга кушиб истеъмол килиш хам юрак касаллигига шифодир.
Юраги тез-тез урадиган киши ок хурознинг сафросини бодом мойига аралаштириб пишириб еса, юрак бакунват булиб, юрак уриши маромига тушади. Анорни суви, бехи, калампир, турли зираворлар, янги чикан ток новдасининг учи ва тоза янги баргни емок юрак хасталигининг олдини олади. Шолгом ва унинг кайнатилган суви истеъмол килинса, юракка дармон, белга кунват, юзга чирой багишлайди. далачой, анжир барги, шотут ва унинг барги, ялпиз гули, кийикутни кушиб кайнатилса, аччик таъмли ичимлик хосил булади. Уни ичган бемор юракдардига малжам топади. Бир идишда бир идишда 40 кошик сувда 21 дона бугдойни кунбуйи ивитиб куйилади, хар куни шундай тайёрлаб, уни 10 кун давомида ейилади Шунда юрагингиз огримайди. Шуни эсдан чикармаслик керакки, спиртли ичимликлар, хам хамирли таомлар юрак сикилиши каслининг душманидир. Энди юрак-кон томир касалликларида истеъмол килинадиган йигма чойларга келсак, улар куйидагилардир:
Биринчи чой:
Валериана, илдизпояси ва илдизи-З кисм
Арслон куйрук, ер устки кисми З кисм
Буйимодарон, ер устки кисми 2 кисм
Арпабодиён меваси-2 кисм.
Сирланган идишга йигмадан 10 солинади. Устига 1 стакан (200мл) кайнаб турган сув куйиб, бошка идишда кайнаб турган сунга 15 дакика куйиб куйилади. Сунгра 45 дакика совутиб, докада сузилади ва аввалги (200 мл) хажмига етгунча кайнаган сув куйилади. Юракда огрик булганда кунига 2-3 махал чорак стакандан ичилади.
Иккинчи чой:
Радиола илдизи-4 кисм
Элеутероккок илдизи-4 кисм
Наъматак меваси-4кисм
Газанда барги-3 кисм
дулана меваси-З кисм
Далачой ер усти кисми-1 кисм
Термосга йигмадан уч ош кошик солинади, устига ярим литр кайнаб турган сув куйилади ва огзини ёпиб, кечаси билан дамлаб куйилади. Эрталаб докада сузилиб дамламадан огир юкумли касалликлардан кейин юрак ва кон томири зарарланишидан келиб чиккан юрак фаолияти сусайишини даволончи восита сифатида кунига 3-4 махал чорак стакандан ичилади.
Учинчи чой:
Дулана гули-1 кисм
Ялпиз барги-З кисм
Дорихона укропи меваси-2 кисм
Валериана, илдизи ва илдизпояси-4 кисм
дамлама 2-чой каби тайёрланиб, юрак фаолияти сусайишини даволончи восита сифатида дамламадан 3-5 махал ичилади.
Туртинчи чой:
Арслонкуйрук ер устки кисмиЗ кисм
Гнафалиум ер устки кисми-3 кисм
Дулана гули-3 кисм
Мойчечак гули-1 кисм
Тайёр дамлама биринчи чой каби тайёрланиб юрак астмаси ва юрак нёврозида дамламадан кунига 3-4 махал чорак стакандан ичилади.
Бешинчи чой:
Киркбугим ер устки кисми-2 кисм
Куш торон ер устки кисми-З кисм
Дулана меваси-2 кисм
Айтиб утганимиздек дамлама биринчи чой каби дамланиб аритмия касаллигида чорак стакандан 3-4 махал ичилади.
Олтинчи чой:
Дулана мевси-1 кисм
Арслонкуйрук-1 кисм
Бу чой юкоридагидек дамланиб стенокардия касаллигид чорак стакандан уч махал ичилади.
Еттинчи чой:
Тограйхон-4 кисм
Лимонут-2 кисм
Иссоп-2 кисм
Тирнокгул-2 кисм
Буйимодарон-2 кисм
Кончуп-2 кисм
Булар термосга дамланиб, умумий йирмадан З кошик кайнаган сувга солиниб тиндирилиб юрак фаолияти сусайганда овкатдан олдин бир стакандан ичилади.
Юрак дукиллашини йукотиб, рухга ором, дилга мадад берадиган, паришонхотирликни йукотиб хафаконни йукотадиган дориворларга куйидагилар киради: Атиргул, калампир, йунгичка, мумиё, сунбул, чумчук тили, баргизуб, лимон, унинг барги ва пустлоги, корагат, олма, бехи, нок, анор, тилла ва кумуш юракни бакувват килади. Унинг булимларига кудрат бахш этади.
Юрак уйнаши ва кунгил айнишига эса лимон аччиклиги, корагат, зирк, анор суви, бехи, олма, узум, унинг новдачалари, писта пучоги, калампир, кабилар бу дарднинг давосидир. Абу Али ибн Сино бобомиз юрак дориларига куйидагиларни киритган:
Оддий дориларнинг муътадилликка якинлари ёкут, кора маржон, феруза ва олтин, кумуш кабилардир. Уларнинг иссиклари эса дорунак, парпи, мушк, анбар, ёввойи занжабил, ипак ва зафарондир. Бундай дориларни совуклари эса марварид, кахрабо, маржон, кофур, сандал, мухр, олма, курук ва хул кашничдир.
Юрак беморлигидан токай
чекарман фигон,
хеч ким дучор булмасин
юрак дардига ёмон.
Эй юрагим, зорини инкор
килгунчи, келгил,
Сийнамга шуй гулоринг,
зорини тингла бир он!
Фойдаланилган адабиётлар:
А.Саттаров, Т.Абдурахманов: “Дардингга шифоман”.
А.Саттаров Н.Мамасолиев: “Юрак ишмик касалликларини халк табобат усулида даволаш”



