ёки бир ҳазилни чинга айлантирганим ҳақида
Абулфайз Барoтoв
Эркин Форишлик бўлиб, чўл туманларининг бирида истиқомат қиладиган поччасининг уйида яшаб, пахта тозалаш заводида оддий ишчи бўлиб ишларди. Поччаси гапининг ярмини ҳазил, ярмини чин қилиб, қайнисига қўшнисининг тарвузга ўхшаган дум-думалоқ, хуппа семиз қизи Тошбувини олиб бераман,- деб, жиғига тегарди.
– Хўп деб, розилик беравер, дерди почча оқ оралаган мўйловини силаб.- Ўйчининг ўйи битгунча, таваккалчининг иши битибди,- деган гап бор. Балки сен қизни семиз, бизга бўлмайди,- дерсан. Семизлар эрга тегса озиб, хипча бел қизга айланади. Озғинларидан эҳтиёт бўл. Эрга текканидан кейин семиришни бир бошлаб берса борми, тўхтатиб бўпсан.
Эркин эса, поччасининг гапини жиддий деб тушунади, юрагидаги дардини айтолмайди. Қишлоғидаги Моҳинур исмли қизни яхши кўришини қайси тил билан айтсин поччасига. Отаси қизни олиб беришни хаёлига ҳам келтирмайди. Эркин дардини онасига айтган эди, онасидан бу гапни эшитган отаси бақириб берибди. Хотинсирагандан кўра чўлга бориб ишлаб пул топсин, кейин уйланади депти. Эркин отасининг бу гапидан аразлаб чўлга, поччаникига келиб қолган. Поччаси Эркинни очиқкўнгиллиги учун ҳурмат қилади. Гапининг бирини боғдан, иккинчисини тоғдан қилиб сўзлайдиган Эркин бу қилиғи учун “гуппи” лақабини орттириб олган. Бир гал Эркин поччасининг кайфияти яхши эканлиги пайтида, дўрдоқ лабларини ялаганича, қизаринқираган кўзларини унга тикиб деди:
-Почча, қишлоқдаги яхши кўрган қизимни отам олиб бермаяпти. Отамни кўндириш қўлингиздан келадими?
Қайнотасининг номини эшитган почча ўйланиб қолди. Қайнотаси ёшларнинг ўлдим-куйдим, севаман,- деган гапларини эшитганида жони халқумига келадиган одамлар хилидан эди. “Бурунгилар бўлажак хотинларини фақат чимилдиқдагина кўрганлар,- деб, соқолини силаб, виқор билан гапиришни яхши кўрарди қайнота. -У пайтларда севги изҳор қилишлар, ёнаман-куяманлар бўлмаган. Ҳозир эса… Хотин олиш, хотин қўйиш эрмакка айланди.” Шунинг учун почча бу гапларни қайнотасига айтишга истиҳола қилади. Шундай кунларнинг бирида мен Эркинга, “отангни ўзим кўндириб бераман,”- деб ваъда бериб юбордим. Эркин гапларимни эшитиб, қизаринқираган кўзлари билан менга бироз қараб турди. Кейин қалин лабларида мазах аломатлари пайдо бўлди.
-Поччам кўндиришга юраги дов бермаган отамни сиз қандай кўндирмоқчисиз?
-Кўндирамиз-да,- дедим мен тап тортмай.- Сен гуппи шуни билиб қўй, менинг қўлимдан кўп иш келади. Тушундингми?
-Тушундик,- деди Эркин киноя билан. Сўнгра қўлини силтаб нари кетди.
Мен эса таваккалига гап қилган эдим. Эркиннинг отаси куёвиникига меҳмонга келганида, мен ён қўшниси бўлганим учун, у кишининг олдига албатта таклиф қилишарди. Эркиннинг отаси билан жуда қадрдон бўлиб кетгандик. Лекин у кишига, Эркиннинг севган қизи бор экан, ёшларнинг йўлига тўғаноқ бўлманг, бахтли яшашсин, улар.- деб, насиҳат қилолмайман-ку. Ваъда беришга бериб, нима қилишимни билмай юрган кунларнинг бирида, йўли топилгандай бўлди.
Бир куни Эркинларникига кирсам, ухлаб ётган экан. Олдидаги хонтахта устидаги конвертга солинган хат турибди. Беихтиёр конвертга кўз ташладим. Хат қишлоқдаги дўсти Абдушукурга аталган эди. Эркинга берган ваъдамнинг устидан чиқишим учун хат менга нажот йўлидай туюлди. Таваккал деб, хатни олдим. Ички сезгим алдамаган эди. Эркин қишлоқдаги дўстига бор дарду-ҳасратларини дастурхон қилиб, хатининг охирида Моҳинурга салом деб қўй, усиз менга ҳаёт йўқ,”- деб, гапини дабдаба билан тугатган эди.
Вақт зиқ эди.Эркин уйғониб қолмасдан, ўйлаган ишимни тугатишим керак эди. Авалига унинг хатини синчиклаб ўқиб, ёзув услубини ўргандим. Сўнгра секин -аста ишга киришдим. Ниҳоят, хатни тугатдим. Кейин ижодимни пичирлаб қайта ўқиб чиқдим. “Абдушукур жон дўстим,- деб, бошланарди хат. –Бу гапни фақат сенга айтаяпман. Ишим чатоқ бўлиб қолди. Қўшнимизнинг Тошбуви деган қизи билан ёмон иш қилиб қўйдик. Бўйида бўлиб қолди. Кеча уйланмасанг қаматаман,- деди. Нима қилишимни билмай гаранг ҳолда ўтирибман. Уйланай десам, ўта семиз, худди тарвузга ўхшайди. Ҳамма уни, “Тошбуви тарвуз ҳа…”- деб, эрмаклайди. Менга сираям ёқмайди. Айтишларича, семизлар хотин бўлганидан кейин, озиб, хипча бел бўлиб кетармиш. Қамалганимдан кўра, шунга уйланганим яхшироқми дейман. Онамга ётиғи билан тушунтирсанг, бир келиб масаламизни ҳал қилиб кетсин. Балки бизларни кўчириб олиб кетар. Гапига қараганда, унинг ой-куни яқинмиш, тезда туғиб қолармиш.”
Хатнинг тагига Эркиннинг имзосини ўзига ўхшатиб қўйдим-да, конвертни яхшилаб қайта ёпиштириб, Эркинларникига мўраладим. Ҳалиям ухлаб ётибди. Хатни аста жойига қўйдим-да, секингина уйни тарк этдим. Икки қулоғим динг бўлиб, Эркинларнинг эшигини пойлаб турибман. Бир вақт подъездда Эркиннинг овози эшитилиб қолди. Шоша-пиша туфлимни кийдимда, бирон ёққа бораётгандек шошилиб ташқарига чиқдим. Эркин мени кўриб тўхтади. Қўлига хатни ушлаб олган. Дўрдоқ лабларини ялаб, қизаринқириган кўзларини менга тикиб, нописандлик билан гап қотди:
-Ҳа, қўшни ака, ваъдангизни унутганингиз йўқми, ишқилиб? Хоҳласангиз, машина ёллаб, қишлоққа олиб борай. Отамни кўндиринг. Яхши кўрганимиздан айрилиб қолмайлик тағин.
Шундай деб у хиринглаб кулиб қўйди. Хатнинг неча кунда қишлоққа етиб боришини хаёлимда тахминан ҳисоблаб чиқдим. Юзимга мулойим тус бериб, бепарво оҳангда жавоб қайтардим.
-Машина ёллаб қишлоққа олиб бораман,-деб, овора бўлиб юрманг, қўшни ука,- дедим сизлаб. –Отангиз ҳа демай ўз оёғи билан келиб қолади ва сизни яхши кўрган қизингизга дарҳол фотиҳалаб қўяди деб, тахминан бир куни айтиб юбордим..
Эркиннинг оғзи ланг очилиб қолди. Кейин афти бужмайганича, қўлини силтаб, мен қайта ижод қилган “бомба хатни” жўнатиш учун почтага қараб кетди. Хат уч-тўрт кунда манзилига етиб бориши аниқ. Абдушукур дўсти хатни ола сола Эркиннинг отасига чопади. Хат мазмунидан хабардор бўлган ота дарҳол оёғини қўлига олиб йўлга тушади. Балки кела-келгунча ўғлини шундай фалокатдан асраб қололмаган ношуд куёвини болахонадор қилиб сўкиб келар. Лекин воқеадан хабардор бўлганидан кейин бу ёғи нима бўлишини ўйлаб капалагим учиб кетди. Аввалдан калламда пишириб қўйган режаларимни Эркиннинг поччасига билдиришим керак. Шунинг учун у кишини излай кетдим.
Эркиннинг поччаси шофёрлик қиларди. Қуённи йўқласанг қулоғи кўринади, деганларидек, бортли машинасини ҳайдаб йўлимдан ўзи чиқиб қолди. Унга шошилмай воқеани батафсил айтиб бердим. Аввал у киши қилган ишимдан мириқиб кулди. Сўнгра пешонасини тириштириб, жиддий тортди.
-Қош қўяман деб. кўз чиқариб қўймаяпсизми, тағин,- деди почча.- Эркиннинг отаси пайрахадек тезда ловуллаб, сал нарсага бақириб-чақириб кетадиган одам. Ишқилиб, шарманда бўлмасак бўлгани. Энди нима қилмоқчисиз?
Мен калламда пишириб қўйган режамни айтдим. Эркиннинг отаси келганиданоқ уни холи бир жойга олиб чиқиб воқеани тушунтирамиз. Эркин гуппининг севгиси учун қип-қизил қасам ичишимизга ҳам тўғри келар балки. Эркинда айб йўқ, қизнинг ўзи тўхмат қилиб, унга ёпишиб олди деймиз. Хуллас, бу ишни бир амаллаб тинчитганимизни, бу фалокатлардан батамом қутилишнинг ягона йўли, Эркинга севган қизини дарҳол фотиҳа қилиб қўйиш эканлигини айтамиз. Тошбуви қиз Эркиннинг боши боғлиқлигини билганидан кейин ундан умидини узади, унинг феъли шунақа деган гапларни қайнотанинг миясига қуямиз.
Хуллас, ўйлаб қўйган режамиз тахминан ана шундай эди. Ҳазилимнинг таги зил бўлиб кетмаса гўрга эди деб, таҳликали кунларни бирма-бир санаб ўтказа бошладик. Бахтимиз бор экан, Эркиннинг поччаси билан бизнинг уйда ўтирганимизда, шитоб билан келаётган Эркиннинг отасини деразадан кўриб қолдик. Иккаламиз ҳам ташқарига отилдик. У кишига пешвоз чиқа сола, аввало қуюқ сўраша кетдик. Кейин, “бу ёққа юринг, гап бор,”- деб, ёнимиздаги мактабнинг бурчагига бошладик.
-Бобойнинг ранги-қути учиб кетганди. Биринчи саволи шундай бўлди:
-Эркин қани?
-Ишга кетган,- деб, жавоб берди куёви.
Эркиннинг отаси чўнтагидан шартта хатни чиқарди.
-Бўлмаса манови нима?
-Хат-ку, яна нима бўларди,- деди куёв бамайлихотир.
-Бу нима деганингиз, ҳали ҳеч гапдан хабарингиз йўқми?- деб, тутоқди қайнота. –Эркин ўз қўли билан манови хатни Абдушукурга ёзиб юборибди. Паъдарига минг лаънат унақа дўстнинг, олдин хатнинг мазмунини билан бутун қишлоқни хабардор қилиб, кейин менга олиб бориб бериб ўтирибди.
Вазият қалтислашиб бораётган эди. Шунинг учун темирни қизиғида босдим.
-Воқеадан менинг ҳам бироз бироз хабарим бор,- дедим. -Аммо лекин ўғлингиз тўхматга қолиб ўтирибди. Хотирингиз жам бўлсин, бу ёғини тичитдик.
Қайнотанинг бироз чиройи очилиб, енгил нафас олди.
-Хайрият-ей, яхши бўлибди. Лекин қишлоқнинг эшитгани ёмон бўлди-да. Кўчириб кетсин дегани учун каттароқ машина излаб, анча овора бўлдим. Уйдагилар келинни кутиб олишга тайёргарлик кўришяпти.
-Тўҳмат қилган қиздан келин чиқармиди-ей,-деб, файласфлик қилиб қўйдим. – Эркинингиз болалик қилиб, бир адашди-да. Оқсоқол энди гап бундай. Бу ердагилардан биронтасининг бу гаплардан хабари йўқ. Ҳатто қизингизнинг ҳам билмайди. Демак, сиқон тушди урага- гулдур гуп, тушунарлими оқсоқол.
Қайнота менинг маъноли гапларимдан таъсирланиб, э, раҳмат сизга, отангизга балли деб юборди. Келишганимиз бўйича, у киши меҳмонга келгандек, очиқ чеҳра билан уйга кирадиган бўлди. Тошбуви қиз ҳақидаги ёмон гапларни хаёлидан ҳозирроқ, бутунлай чиқариб ташланг,- деб, яна бир карра уқтирдик.
Олдинма кейин уйга кирдик. “Ота, қачон келдингиз, уйдагилар яхшими?”- деб, ҳол-аҳвол сўради қизи. Ишдан Эркин ҳам келиб қолди. Отасини кўриб, донг қотиб қолди. Гапларим эсига тушди, шекилли, менга мўлтираб қаради. Отаси эса ўғли билан қуюқ сўрашди. Валламат чол экан, яхши кўрган қизингни сенга фотиҳа ўқимоқчимиз, шунга у-бу олай деб, Жиззахга тушган эдим деди. Кейин қизига ўгирилиб гап қотди:-Фотиҳа тўйига албатта боринглар-да, хўпми?
Эркиннинг хаёлидан нималар кечаётганидан хабардор поччаси, кулиб юбормаслик учун бошини кўтармай, дастурхон попугини ўйнарди. Қайнотанинг эса, чиройи тобора очилиб, оғзи гапдан бўшамай қолди. Чунки у киши ҳозир катта кўнгилсизликдан осонгига қутилганидан боши осмонда эди.
Шу пайт, “ассалому алайкум,”- деб хонага Тошбуви қиз мўралади.
-Хола, элагингизни бир пасга бериб туринг, бизнинг элакни биров олган эди, борсам уйида йўқ экан, дарров олиб келиб бераман,- деди мулойимлик билан.
Элакни олган қиз раҳмат айтиб чиқиб кетди. Қайнота бир зум гапидан тўхтаб, одобли қиз экан, лекин ёш бўлсаям семириб кетибди-да, -деб қўйди.