“Мардикор” – бу форс тилида “меҳнатнинг марди”, ёки “мард ишчи” маъносини англатадиган сўз бўлиб, қадимда бошқаларнинг хизматларини бажариб ўз тирикчилигини ўтказадиган кишиларга нисбатан қўлланилган. Одатда мардикорлар беозор халқ бўлишган ва фақат ўз рўзғорини боқиш учунгина ўзгалар ҳовлисида бўлсин, ишлаб кетаверишган. Улар фақатгина уй-рўзғорлари деб, оилани боқиш учунгина меҳнат қилиб келишган.
Ўзбекистонликлар “Мардикор” атамасини эшитаркан, аввало уларнинг хотирасига биринчи жаҳон уруши йилларида Россия империясининг мустамлака мулки бўлган Туркистон ўлкаларидан мардикор олинган йиллар келади. Уруш ҳолини тойдирган империя одамларни мажбурий тарзда ишлатиш учун Россияга сафарбар қилар ва улар у ерларда асосан дарахт кесиш ишларига жалб қилинарди.
Айни таърихий воқеликлар ёдимизга тушаркан, “мардикор” деганда энг ожиз колган, ўз ҳақ-ҳуқуқларини тушунмаган, авом ва омо одамлар кўз ўнгимизда гавдаланади. Одатда улар бошқа ишга ярамаганлар ва шу усулда рўзғон кечирганлар ва бу атама шу кунларда халқимиз пешонаси урилган тамғага ҳам ўхшаб кетади. Чунончи, ота боболар мардикор эди, энди биз ҳам мардикор.
Биз ҳозирда лаънатлайдиган “Совет империяси” даврида “мардикор” деган атама деярлик унутилганди ҳам. Мардикорларни одатда фақат бир жойда кўрардик. У ҳам бўлса Тошкентнинг Чорсу бозори яқинида. Ўша даврнинг бу “мардикор бозори”да асосан Тошкентда таҳсил олаётган талаба ёшлар ўз эҳтиёжлари учун қўшимча дараомад топиш мақсадида одамлар эшигида меҳнат қиларди. Аммо бу ҳолни ўша даврнинг “тўқликка шўхликлари” эди десак ҳам кўп муболаға қилмаган бўламиз. Ҳақиқатнинг кўзига тик қарайдиган бўлсак, талабаларимизда мардикорлик қилиш учун зарурат йўқ эди.
Эндичи? Эндиликда мустақил Ўзбекистон ва уни катта мардикор бозорига ўхшатсак ҳам бўлади. Худонинг берган кунида вагонларда тирбанд бўлиб мардикорлар Россия томонларга кетади. Чунки бошқа имкон йўқда. Халқда шаклланган ижтимоий қўрқув уни ўз ҳаққини талаб қилишига йўл бермади.
Қўрқоқлик – айни мана шу илат халқни бугун мардикорга айлантирди. Мамлакатда авж олган диктатура бутун мамлакатнинг иқтисодини вайрон қилгани етмаганидек, эндиликда халқимизнинг ғурури ҳам ўлиб бормоқда ва у энди мардикор. Мамлакат мардикорлар мамлакатига айланди. Инсон борки, ҳар нарсага бўлсин кўникма ҳосил қиларкан. Худди занжирбанд қул ўзининг қўлидаги кишанига меҳр қўйиб яшаганидек, “мардикор” деб аталмиш тамғага ҳам кўникиб бўлдик. Халқимиз кўнди, ҳукуматимиз кўнди, ҳукуматимизнинг ўзгармас ва алмашмас доимий президенти, мардикорлар президенти Ислом Карим бу қисматга рози бўлди.
Юртда ҳукмрон бўлган жиноятчи тўдага қарши ҳақ сўзни айта оладиган, сиёсий талабларни кўтаришга қодир бўлган сиёсий мухолифатчилар, эркин фикрли журналистлар, инсон ҳақлари курашчилари бугун хорижда. Улар эди битмас, туганмас ўзбек муҳожирлари элитасининг аъзоларига айланишган. Айни мана куч мамлакат ичкарисида бўлганида эса, унга очиқдан очиқ хайрхоҳлик билдирувчилар бўлмади ва бу ҳол ҳукуматни зулм гайкаларни янада қаттиқроқ бурашига сабаб бўлиб хизмат қилди. Халқда мавжуд бўлган ижтимоий қўрқув миллатнинг мана шундай хонавайрон бўлишига хизмат қилди.
Совет давлатининг емирилиб кетиши кўплаб ўзбекистонликларда эртанги кунга умид уйғотган бўлсада, бугунга келиб мамлакатнинг келажаги буюк эканлигига ушбу ғоя эгаси ҳам ишонмай қолган. Аслида бу ҳукумат ва бу президент билан юртни ривожлантириб бўлмаслигини сиёсий мухолифат ўша дамлардаёқ таъкидларди. Аммо бизнинг ўзбеклар фақат расмий ҳокимият эгалари бўлган “катталаргагина” ишонади ва бу ҳол ҳукумат вакилларига жуда қўл келди.
“Катталарга” ишонмаганлар мамлакатдан сургун қилинди, қамоқларга ташланди ва ҳозирги кунларда ҳам қама-қамалар давом этмоқда. Қорни оч одам на сиёсат билан ва на келажаги билан қизиқади. Бу ҳам инсоният таърихида ўз исботини топган. Миллатни оч – юпун бир миллатга айлантириш ва ўзигагина бўйинсўндириш ҳар қандай зўравонлик урчиган мамлакатда кузатилинадиган ҳол. Ўз даврида ҳукумат бошлаб берган қатағонларга норозилигини билдира олмаган миллат бугунга келиб баъзи таҳлилчилар томонидан “қул миллат” деб ҳам баҳоланаяпти. Ва бу сингари шармандаликни миллатинимиз кўтариб, тағин мағрур юрганга ҳам ўхшайди.
2006 йилнинг ёзида Самарқандлик уч нафар мардикорлар саргузашти анча мунча одамларни даҳшатга солганди. Мақола муаллифи Мақсуд Самидов ferghana.ru сайтида келтирган бу воқеда Россия Федерациясидан уйига, Самарқандга қайтмоқчи бўлган уч нафар мардикор ўз шерикларини қулликка сотишга ҳам мажбур бўлганлиги келтирилганди.
Албатта бу сингари воқеликлар Ўзбекистон ҳукуматини ташвишга солаётгани йўқ. Аксинча, ҳукуматимиз мардикорларнинг Россия ҳудудларида тер тўкиб топган пулларига ҳам кўз олайтиради, талайди, хонавайрон қилади. Қанчадан қанча ўзбек мардикорлари Россиядан ўлиб қайтди, аммо Ўзбекистон ташқи ишлар вазирлиги бирор маротиба бўлсин, Россия ҳукуматига норозилик нотаси берганини кўрмадик. Ўзини халқпарвар атаётган ҳукумат аслида халқ тақдири билан қизиқаётгани йўқ. Балки аксинча, унинг миллат фарзандлари ҳар қанча хўрлансада, ўз мавқеини мустаҳкамлашдан бошқа бирор мақсади йўқлиги кузатилмоқда.
Миллатнинг бу даражага тушишига сабаб нимада экан? Бу саволга жавоб излаш бугун сизнинг бурчингиз бўлмоғи лозим. Нафақат сизнинг, балки бутунлигича Ўзбекистоннинг ва ўзбекларнинг асосий вазифаси бўлиши зарур. Шундан сўнгина биз муаммога ечим изласак ярашар.
Ачинарлик томонимиз шундаки, кўп ҳолларда “ўзим чиққан тепа омон бўлсин” қабилида яшаётганлигимиз ҳам бошимизга бало бўлиб ёғилаяпти. Биргина мисол, Румқнияда ҳукумат пенсия нафақаларини камайтиришга қарор қилди ва халқ, у пенсинер бўлиши, ёки бўлмаслигидан қатъий назар, ҳукуматнинг бу қарорига ўз норозилигини билдириб чиқа олди. Бунинг учун албатта отнинг калласидан юрак ҳам керак эмас. Фақат истак бўлса ва миллат учун қайғуриш ҳисси пайдо бўлсагина мақсад сари интилиш мумкин. Бугунги дунё тараққиёти шуни кўрсатмоқдаки, халқнинг иродаси ҳар нарсаданда юксак ва у ўз ҳақларини тўғри йўлда туриб талаб эта олса кифоя. Лекин Ўзбекистонда шу манзара кузатилмаяпти.
Кўп йиллардан бери давом этиб келаётган бу иллат миллатнинг аёлларини ҳам мардикор бозорларига олиб чиқди. Миллат фарзандларику аввалдан мардикор эди. Хорижда юрган меҳнат муҳожирлари ва ватанда қолаётган мардикорлар орасида олий маълумот эгаларини ҳам учратиш оддий бир ҳолатга айланган. Ўзбекистон ҳукуматининг нақадар қабиҳ ва халқимизнинг аҳволи на қадар аянчлик. Бироқ сизга эркни биров бериб қўймайди. На шоҳ, на худо ва на бирор қаҳрамон. Учинчи интернационалдан келтирилаётган бу жумлалар ўз даврида кишиларнинг онгини очган ва озодлик сари курашга бошлаганди. Бугун тағинда биз ўзбеклар оходлик учун курашмоғимиз лозимлиги кўриниб қолди. Кураш эса сиёсий саводхонлик билан бошланади.
Ўзбекфилм томонидан тасвирга олинган “Оловлик йўллар” сериалини кўрмаган ўзбек бўлмаса керак. Шўро ҳукуматининг куйчиси бўлган Ҳамза Ҳакимзода Ниёзий Туркистондаги инқилобий ҳаракатни халқни саводини чиқаришдан бошлаганди. Элни мардикор қилган иллат шу кунларда унинг сиёсий уқувсизлиги ва қўрқув ҳиссига берилганлигидадир.
Гоҳида баъзи форумларда кишилар ўзини азобга солаётган қийинчиликларга ечим излаётганига ҳам кўзимиз тушиб қолади. Асосан мамлакатдаги “каттани” ҳокимиятдан кеткизиш ва унинг ўрнига бирор халқпарвар кишини ҳокимиятга ўтқазиш муаммога ечиб бўлади дегувчилар кўпроқ учраб туради. Демак, бу кўпчиликдаги ишончни акс эттирмоқда. Аслида ундай эмас. Майли, Ислом Каримов то қиёматгача ҳокимиятда қолсин, лекин уни ҳокимиятни бутунлай эгаллаб олишига йўл бермайдиган, қонунлар олдида унинг ўзини ҳам жавобгар қила оладиган бир давлат тузилмасига эга бўлсакгина, халқ бошидаги қора булатлар тарқалиб кетган бўларди. Бунинг учун эса инқилобий ўзгаришлар эмас, ҳуқуқий механизмлар зарур. Бу механизмларни бизга кимдир АҚШ дан туриб яратиб бермайди. Кимдир Европа мамлакатларидан келиб Ўзбекистонда демократик жамият яратмайди. Уни ўзимиз қила оламиз ва биз учун миллатнинг ҳар бир фарзанди азиз ва мўътабар бўлмоғи лозим.
“Халқ денгиздир, халқ тўлқиндир, халқ кучдир” деган эди миллатнинг буюк фарзандларидан бири Абдулҳамид Сулаймон ўғли Чўлпон. Аммо бу ўтмишда унут бўлгандек гўё. Айни дамларда халқимизнинг тўлқинлигини ҳам, кучлигини ҳам кўрмаяпмиз. Халқ қачон куч бўлади? Қачон бу халқ куч бўлади ва қачон тўлқиланади? Бунинг учун ҳам илм зарур ва ўқимоқ зарур.
Ўзбек мардикорларини дунёнинг исталган бурчагида топаяпмиз. Демак, сиз учун ҳам замон яқин келмоқда ва ҳар қандай гиналарни унутиб бир бирингизни қўллаб борсангиз юрт сизники бўлишига шубҳа йўқ. Сиз халқсиз, демак сиз кучсиз. Сиз бирдамликдамисиз, демак сиз тўлқинсиз. Гап айнан мана шу хусусиятларни аниқлаб, сиз мардикор эмас, балки куч эканлигингизни, тўлқин эканлигингизни англаб етишингизга қолди холос.
www.mardikor.org
Copyright © 2018 Birdamlik.Info