Матлуба Азаматованинг онаси вафот этипти!!!
Кечагина эди, 27 март куни Матлуба 45 ёшга тўлган, ҳазил ҳузул билан 15 ёшга тўлдинг, энди балоғат ёшига етдинг, дея табриклаган эдик.
Энди эса…
Бугун эрталаб гаплашсак, фиғони фалакка чиқяпти.
«Онам ўлиб қолди!!!»
Таскинга сўз йўқ.
Албатта, ота-она вафоти фарзанд учун мерос, албатта ўлим ҳақ.
Албатта, ҳаммамиз учун ўлим фарз, лекин…
Қачонки, бу нарса ўз бошингга тушганда биласан, ўлим нима эканини…
Қачонки суянганинг, таянганинг, волидаи муҳтараманг бу дунёни тарк этганда, энди қайта кўришишдан, дардлашишдан умид узилганда биласан она ўлими нима эканини…
Қачонки, онанг сенга илҳақ бўлсаю, сен онангни қошига ета олмасанг, ета олишнинг иложи бўлмаса, ўшанда биласан она ўлими нақадар ката фожиа эканини…
Қачонки, ҳеч ким сени юпатишга сўз тополмаса, топганларники ҳам шунчаки номига эканини тушуниб турсанг биласан она ўлими нималигини…
Шу бугунгина биз таниқли ёзувчи Ғаффор Ҳотамов билан гаплашдик. Интернет нашрлари орқали кўпгина писандли, нописанд ғаламислар ўзбекнинг яккаю-ягона шоири Абдулла Ориповга тошлар отаётганини, мен баҳоли қудрат Абдулла Ориповни ҳимоя қилишга уринганимни, аслида Абдулла Орипов шеърлари бировларнинг ҳимоясига муҳтож эмаслигини, улар ўзини ўзи ҳимоя қила олишини айтдим. Шунда Ғаффор Ҳотамов интернет нашрларида чоп этиш учун Абдулла Орипов ҳақидаги бадиасини менга тақдим этди. Бадиада 1969 йили ҳеч кимга нотаниш бўлган Абдулла Ориповнинг «Онажон» номли шеърий тўплами ёш ўқувчилар орасида талаш бўлиб кетгани ҳақида сўз боради. Шу ўринда мен ҳам эсладим: 1971 йили. Ўша пайтлари биз ўқувчи эдик. Қишлоғимизда бир 45 ёшли аёл туғаётиб ўлиб қолди. Унинг олти нафар ёш боласи етим қолди. Энг каттаси 7 синф ўқувчиси Гулсара исмли қиз эди. Ҳар йили бизда Янги йил арафасида Арча байрами тантанали нишонланар, унда ўқувчилар шеърлар, қўшиқлар айтиб, концерт қўйиб беришар, концертга қишлоқнинг жамики эринмаган ота-оналари келишарди. Ўша Янги йил концертида Гулсара Абдулла Ориповнинг «Онажон» шеърини ёддан айтган. Томошабин бўлиб ўтирган бутун қишлоқ аҳли йиғлаб юборган. Гулсаранинг ўзи ҳам шеърини охирига етказа олмай, йиғлаб, саҳнани тарк этган.
Чунки, Гулсаранинг 5 нафар ука- сингиллари, унинг, еттинчи синф ўқувчисининг қўлига қарам бўлиб қолган эди.
Чунки Гулсара ука- сингиллари учун ҳам барча аламларга тишини тишига қўйиб чидашга мажбур эди. Гулсаранинг муштдай бошига бутун дунё ташвиши тушган эди.
Ўша пайтдаги Гулсаранинг ҳолини Гулсаранинг ўзи билади…
Гулсаранинг ҳолига тушганлар билади.
Бу ҳолга тушмаганлар эса «бандалик» дея ўтиб кетаверади.
Бу дунёнинг бўлган-тургани шу.
Ана шунақа гаплар, Матлуба! Мен аввалги бағишловимда ҳам айтганман, Сизни энг оғир дақиқаларда худо асраган, «энди ҳаммаси тамом», дея умид узиладиган маҳал Худо Сизни қўллаган. Илоё, қўлласин! Қўллагани рост бўлсин! Худо хоҳласа, яна қўллайди.
Сизни юпатишга менда сўз йўқ.
«Салом, Абулқосим ака! Нега дарагингиз йук?
Ухлаганим йук, 2 хафтадан буён деярли уйку йук
Онамдан айрилиб колдим
:Якинда келишлари керак эди олдимизга
шунака булиб колди.
Табибга борган экан, игна билан зулук куйдирибди
Кечаси билан огриб, эрталаб комага тушиб колибди
Врачлар келганда хам тирик коларди, кеч чакирдинглар депти
Кейин билсак аямга зулук мумкин эмас экан
Игна билан зулук бир вактда куйилмас хам экан
69 ёшда эдилар.
Анча тетик эдилар
Ханузгача ишонолмайман
Боролмадим . Шу ерда кичикрок маросим килдим.
20 сентябрда 70 ёшга кирардилар
Юбилей киламиз, деб уйлагандим
Ёзда келишлари керак эди ёнимизга
Утган йили даданг касал, деб сафарни колдиргандилар
Бу йил эса насиб килмади
Яшашдан хам маъно колмади
Онам мен учун жуда кадрли эдилар. Энг кийин пайтларда ёнимда булганлар хамиша
4, 5 йил булганди куришмаганимизга
Хамма нарсадан чарчадим
Худога шукур угилларим жуда эсли чикди
Аям уладиган эмас эдилар
Ажал хайдаб борганда табибнинг ёнига
шунча вакт имконим булган экан, узлари келади, деб кутаверибман
Жуда хам согингандим, якинда куришамиз, деб умид килгандим. Парижга олиб бораман, деб ваъда килгандим
Насиб килмади
Кийин, жуда кийин. Бакириб йиглолмасанг…».
Бу кўчирмалар Матлуба билан эрталабки суҳбатимиз бўлаклари…
Мен лолман. Мен гунгман. Мен Матлубани овутишга ожизман. Чунки 1986 йили ўзим ҳам шунақа аҳволга тушганман.
Уч йил бурун шогирдим, бугунги кунда таниқли ёзувчи Зулфия Қуролбой қизининг онаси вафот этди. Таъзия сабаб унга қуйидаги хатни ёзган эдим. Таъзияга борган хотин ўз дардини айтиб йиғлайди, деганларидек, мен ҳам ўшанда ўз кўнглимни бўшатганман, ўзимга ўзим тасалли берганман, шу сабаб Зулфияга ҳам тасалли берганман.
Шу тахлит ушбу хатим, Матлуба, Сизга ҳам тасалли бўлсин.
«Мен 1963 йили 5 ноябрда отадан етим қолганман. Бу ҳақда “Мен қандай ёзувчи бўлган эдим” номли асаримда қисман айтиб ўтганман. Ўшанда беш ёшда бўлганман. 1986 йили 17 июлда онам вафот этди. Ўшанда 28 ёшда эдим. Шу тахлит ғирт етим бўлиб қолганман. 1-курсни битириш арафасида туберкулёзга йўлиқиб, бу касал мени тинчитмас, 1986 йил ёзида даволаниш учун Бошқиртистоннинг “Шафраново” санаторийсига кетган эдим. 1986 йил 30 июнда акамдан телеграмма олдим: “Срочно приезжай. Мать тяжело больна”. Телеграммани туш пайти олган бўлсам, кечқурун Уфага, аэропортга етиб келдим. Телеграммани кўрсатиб, санаторий (туберкулёз ахир!) ҳужжатларини кўрсатиб, тезлик билан Самарқандга тонг азонда етиб келдим. 25 сўмга такси харид қилиб, 45 минутда Бахмалдаги Барлос қишлоғимизга етиб келдим. Тонг азонда. Уйимиз орқаси, кўча тинч. Янгам дарвозани очиб, чиқди.
– Онам борми, дея сўрадим.
Тинчлигига қараб ўйлагандимки, аллақачон онам ўлган, кўмиб бўлишган, мени кўнгил учун чақиришган, шу сабабли кўчамиз тинч.
– Ҳа, кираверинг, – деди янгам бепарво.
Мен яна ишонмадим. Кирдим. Эшикни очишим билан эшикка термилиб ўтирган онам “келдингми, болам” деб йиғлаб юборди. Йиғлашиб кўришдик.
– Даволанишингга қўймадимми болам? Дарров келиб қўйдингми, болам? Тиригимни кўриб қолсин, чақир, девдим-да, болам. Шунча тез етиб келдингми, болам.
Онам анчадан бери, 1973 йилдан бери касал эди, аммо охирги икки йилдан бу ёғига касали анча кучайган, тўрт-беш кундан бери оёқдан қолган, овқат ҳам томоқдан ўтмаётган экан. Хуллас, онамнинг вақти-соати яқинлашган, шунинг учун акамдан мени чақиртиришни талаб қилган экан.
Биз уч ака-укамиз. Орамизда қиз йўқ. Акам қишлоқда яшайди. Онам билан бирга. Мен Бўстондаман. Укам ўша пайтлари Белгородда, рус тили ва адабиёти институтида учинчи курсни битириб, ёзда ҳам келмай, пионер лагерида пионервожатийлик қилаётган эди. Уни мен телеграмма орқали чақиртирдим.
Шу тахлит уч ака-ука онамизни қўриқлаб ётавердик. Уйимиздан одам узилмайди. Қишлоқдан, бошқа қишлоқлардан одамлар тинмай кўнгил сўраш учун келиб туради. Биз эгамиз. Кутиб оламиз, жўнатамиз ва ҳоказо.
Онамнинг онаси – Хосият катта онам 1985 йил кузида, ярим йил олдин вафот этган эди. Жудаям зўр эртакчи эди. Соатлаб эртаклар айтарди. Уларни битта тўплам қилиб тайёрлаб ҳам қўйганман. Магнит лентасига ёзиб ҳам олганман. Отадан эрта етим қолганимиз учун 1963 йилдан бу ёғига катта онамиз бизникида жуда кўп бўлар, ойлаб бизникида қолар, тунлари тинмай эртаклар айтар, кейин ёз тунлари ҳовлида ётиб, юлдузларни санар, катта онамиз юлдузларни номма-ном айтиб, ҳар бири ҳақида туман туман воқеалар айтарди. Мана бу темир қозиқ – осмоннинг ўртасига жойлашган. Осмонни ушлаб туради, шунинг учун темир қозиқ. Мана бу оқ от, анавиниси бўз от. Мана булар етти қароқчи. Олти ака-ука битта синглиси билан. Еттовлон ҳар тунда оқ от билан бўз отни ўғирлашга чиқишади. Тонгга яқин қарасанг етти қароқчи отларга яқинлашиб қолишган бўлишади, аммо тонг отиб қоладию, қароқчилар яширинишга мажбур бўлишади. Умр бўйи шундай.
– Катта она, қароқчилар отларни ўғирлашолмайдими?
– Йўқ. Ўғирлашган куни охир замон бўлади…
– Охир замон қачон бўлади?
– Худо хоҳлаган куни, неварам.
Шу пайт қандайдир бир юлдуз шувиллаб учиб пастга шўнғийди. Мен дарсликда ўқиганман. Вақти-вақти билан юлдузлар парчаси шу тахлит кометага айланади, учиш баробари ёниб кетади, уларнинг айрим парчалари ерга ҳам тушган. Аммо катта онам фалсафаси бунақа нарсаларни тан олмайди. Ҳар битта юлдуз – битта одам. Битта юлдуз пастга шўнғидими, демак, битта одам ўлди. Биз ҳам ўзимизга юлдуз танлаймиз. Ва истаймизки, юлдузимиз порлаб тураверсин. Пастга шўнғимасин. Ҳар тунда эҳтиёткорлик билан юлдузимизни кузатамиз ва унинг порлаб тураверишини истаймиз. Бундай пайтлари комета-пометаларини ўзимиз ҳам тан олишни истамаймиз.
Шунингдек, катта онамиз нафақат эртакчи-маталчи, балки латифачи, ҳангомачи ҳам эди. Бир уй эркак-аёлни соатлаб керак бўлса, қизиқ-қизиқ воқеалар айтиб кулдириб ўтираверарди. Хосият катта онамни худо ўз раҳматига олган бўлсин! Балки мендаги ижодкорлик катта онамдан меросдир.
Хуллас, ярим йил олдин ана шу катта онамиз вафот этган эди. 15 июл куни тушимда катта онам иккита катта онам бўлиб, онамни икки томонидан қўлтиқлаб, хурсанд ҳолда, кулиб, латифалар айтиб, етаклаб олиб кетишди.
Тушингда ўлган одам иш буюрса, демак яшайсан. Ўлганни кўрсангу кўришмасанг – яшайсан. Кўришиб қўйсанг, демак кимдир ўлади. Етаклаб олиб кетдими – масала ҳал.
16 июл куни ўйладимки, ёзги чилланинг авж палласи ўтди. Энди бундан бу ёғига онам ўлмаса керак. (Ким ўз онаси ўлишини истайди) 16 кундан бери онамнинг олдида ётибман. Шоира қизимиз чақалоқ. Зулайҳо Шоирани олиб, “Жигули”да Бўстон – Барлос қилиб қатнаб турипти. Ишига, Зарбдор туман “Ленин йўли” 13-совхоз (ҳозирги “Шарқ юлдузи”)даги ишига ҳам қатнаб турипти. Ҳаммасини бажаряпти. Мен “Бўстон” газетасида ишлайман. Отпуска вақтим тугаб кетган, аммо вазиятни билган раҳбарлар бир нарса дейишмаяпти. Бир бориб кўриниб келсаммикан, деган ниятда 17 июл куни эрталаб, онамдан рухсат олиб, бир кун олдин борган Зулайхо билан бирга Бўстонга келдик. Мақсад редакциядагиларга учрашиб, ишларни бажариб, 18 июл куни кечгача, яна онамнинг олдига қайтиб бориш, аммо…
17 июл куни кечқурун орқамдан одам келди: онам вафот этипти.
17 тун-кун онамни қўриқлаб, жон узилаётган пайти ёнида туриш менга насиб этмапти.
1986 йил бошида онамни даволатиш учун биз Бўстонга олиб келган, тўрт ой онам бизникида бўлган эди. Ўшанда ҳангомаларда кўпинча онам ўлиши ҳақида, ўлса биз нима қилишимиз кераклиги ҳақида айтарди: “Онанг ўлди деган хабар келдими, фалон-фалон нарсаларни олиб бор, фалон матони тобутим устига ёп, фалонни ёпма. Фалон-фалон матоларни олиб, сандиққа солиб қўйганман. Шунчасини ювғичига беринглар, шунчасини гўрковларга. Гўримни Маҳматқул ковласин. Айтинглар. Онам айтди, денглар. Тағин қариб қолдим, деб бошқа бировларга буюриб ўтирмасин. Ювғичиларга бош бўлишни қизлик дугонаси Бўригулга айтишни тайинлади. Аёл ўлса, уни юваётганда аёллар хонани тўлдириб кириб олади. Ювғичилардан бошқа аёлларни киргизманглар. Ўғиллари қарамапти, онаси ориқлаб суяк бўлиб қолипти. Онасини очликдан ўлдирган, деб гап қилади. Ювғичи ишлаётганда улардан бошқа ҳеч ким ёнимга кирмасин”.
Ҳақиқатан ювғичилар иш бошлаётганда аёллар –амма-холаларим, қўшнилар кирмоқчи бўлишди. Мен онамнинг васиятига амал қилиб, эшикнинг олдида туриб олганча, уларни киритмадим. Фақат бошқа бир катта онам – Момо катта онам – 82 ёшга кирган кампир, мен тиловат қилиб ўтираман, деб кирди.
Онам ўлимидан уч-тўрт кун аввал ўлимига тайёргарлик кўрди: “Кўчада йиғлаб тураверманглар. Биттанг икки-уч марта гўрковлардан хабар ол. Қара, ер қаттиқ чиқмаптими, лаҳад ковлаш қийин бўлмаяптими? Ёз чилласи ахир, гўрковларнинг чойидан хабар олишяптими, нони борми? Билиб туринглар. Ўзларингни тутинглар, онаси ўлиб, уч ака-ука тирқираб қопти, деб гап қилиб кетишмасин. Ёз иссиғи ўтиб кетиши мумкин, пахтали чопон кийиб турманглар қаторда. Яктаклар боркуя, бари беқасамда, таъзияда кийиб туришга қандоқ бўларкан. Нима бўлса бўлар, енгил яктаклар, учовинг ҳам шундан кийиб ол. Иссиқни ўткизмайди. Мен туфайли сенлар бир касалга чалинмасликларинг керак”
Хуллас, шунақа гаплар. Онамнинг ўзи айтгандай, 17 кун қўриқласам-да, Бўстонда онамнинг ўлганини эшитдим. Менга насиб қилгани шу бўлди.”
Сизга ҳам, Матлуба, насиб қилгани шу бўлган. Фарзандларингиз бахтига Сиз соғ- омон бўлинг. Фарзандлар учун Сиз масъулсиз. Дунёда ҳеч бир фарзанд ота-она қарзини уза олмаган. Ота-онангиз Сизга меҳр кўрсатган бўлса, энди Сиз ҳам фарзандларингизга меҳр кўрсатасиз. Фарзандларингиз ҳам келажакда фарзандларига меҳр кўрсатади. Бу дунёнинг бўлган -тургани шу. Шу ҳақиқатга кўникиб яшашимиз, шу ҳақиқатга таяниб яшашимиз керак бўлади.
Сиз ҳақиқатан ҳам иродаси мустаҳкам қизсиз! Мен Сизга ишонаман.
Ва яна Абдулла Ориповнинг “Онажон”ига қайтамиз:
Неча кунки йўқ оромим,
Келолмайман ҳушимга.
Онажоним кечалари
Кириб чиқар тушимга.
Қўлларида оқ елпуғич,
Ой нурида ялтирар.
Онажоним имлаб мени
Қошларига чақирар.
Келтирарлар гоҳо бешик
Кўзларида ҳаяжон.
Ётар пайтинг бўлдику дер,
Кела қол, дер болажон.
Қайларгадир югураман,
Фиғонимдан чиқар дуд,
Йиғлама, деб қўлларимга
Тутқазарлар сўнг тобут.
Тонгда руҳсиз кўз очаман,
Қовурилар танда жон.
Онажоним, бундай қилма,
Бундай қилма, онажон!
Ахир ўзинг дер эдингку,
Силаб ўксик бошимни:
“Энди сенга берсин умр,
Сенга берсин ёшимни”.
Афсус ўзинг эрта кетдинг,
Эрта кетдинг оламдан.
Укаларим бағрим эзар,
Ажрадик деб онамдан.
Бевақт хазон бўлмай ҳар ким
Яшаб ўтсин дунёда.
Гарчи фано ҳар кимсага
Азалий бир қисматдир.
Лекин, она, тириклик ҳам
Билсанг, ярим ҳикматдир.
Тушларимда, майли, бошим
Силаб тургин, онажон.
Қолганларга энди умр,
Тилаб тургин, онажон!”
Она вафотига Абдулла Ориповдан ортиқ марсия ўқиб бўлмайди.
Оналаримизнинг жойлари жаннатдан бўлган бўлсин, Матлуба!
Сизга Худо сабр тоқат, тоғдай чидам берсин. Мен ишонаман, Сиз шунча кўргуликларга чидадингиз, энди бунисига ҳам чидайсиз.
Абулқосим МАМАРАСУЛОВ