Ўзбек тили Олтой тил оиласининг туркий тил группасига мансубдир. Яъни, бу тилда аввал эга, кейин
кесим келади. Қўшимчалар воситасида гап ясалиб фикр ифода этилади. Бу тилнинг яна бир хусусияти шундан иборатки, унда жарангcиз товушлар жарангли товушларга нисбатан кўп қўлланилади.
Ўзбек тили форс, араб, рус ва бошқа тилларга нисбатан омади чопмаган тиллардан ҳисобланади. Бунга давлат тепасига келган кўп хонларнинг фақат бойлик орттиришдан бошқа ҳеч нарсани ўйламасликлари, миллатнинг камол топиши учун ҳеч қандай иш қилмаганликлари асосий сабаб бўлган. Аммо баъзан ўзбек халқининг ҳам бошига бахт қуши қўнган.
Эрамизнинг 5-6 асрларида Турк салтанатига асос солган Бумин ва унинг укаси Истам Дизавулхонлар олд Осиё халқларидан ўрганиб, туркий тилга мос тушадиган 41та товушдан иборат “Дулбарчин” алфавитини яратганлар. Бу алфавит ўша даврда ёлғиз Кўк Тангрига ибодат қилишни кўзлаган “Кон”динининг ривожланишига олиб келиши керак эди. “Дулбарчин” ёзувида ниҳоятда кўп тош битиклар ёзилган бўлиб, уларнинг кўпчилиги ҳозирда ҳам Муғулистон ва Россиянинг Осиё қисмларида, асосан Урхун ва Енисей дарёлари оралиғида сақланиб қолган. У дунёга “Урхун –Енисей ёзувлари” номи билан машҳурдир. Бу ёзув кўпрок Герман халқларининг Рун ёзувларига ўхшаб кетганлиги сабабли Руник ёзувлар деб ҳам аталади.
Тарихдан маълумки, дулбарчин ёзувида Култегин, Тунюкук, Элтариш ва бошка битиктошлар ёзиб қолдирилган. Ҳозирги кунда бу битиктошлар тўлиқ ўқиб чиқилган. Аммо ўзбек халқига дулбарчин ёзуви ҳақида атайлаб ҳеч қандай маълумот берилмаган.
Туркий халқлар кўчманчи-чорвадор халқ бўлгани учун қайси миллатга яқин жойда мол боқсалар, ўша миллатнинг динини, ёзувини қабул қилиб кетаверганлар. Масалан: ўзбеклар аввал хоразмий, суғдий, оромий ва бошқа ёзувларни ишлатганлар. Кейинчалик ўз динларидан воз кечиб зардуштийлик, буддавийлик, шаманликни қабул қилганлар. Бундай ҳол арабларнинг келишигача давом этган.
Араблар босқини туркий халқлар тилининг ривожланишига ниҳоятда қаттиқ зарба берди. Барча ёзувлар унут бўлиб, фақат араб ёзуви ҳукмрон ёзув бўлиб қолди. Натижада дулбарчин ёзуви ҳам унут бўлди. Туркий халқларнинг бошқа бир “Қошғар” ёзуви эса то 15асрга қадар асосан сарой ичида, шунда ҳам Уйғуристондагина ишлатилди. Охир-оқибат бу ёзув ҳам йўқ бўлиб кетди.
Араб ёзуви 20асрнинг 20-йилларига қадар, яъни коммунистларнинг ҳокимият тепасига келгунларига қадар қўлланилди. Улар Ўрта Осиёдаги хонликларни тугатиб, халқдан бир оғиз ҳам сўрамай аввал араб ёзувидан лотин ёзувига, кейинчалик кирилл ёзувига ўтилди.
Мустақиллик даври келгач лотин алфавитини яна ўзбек халқига тиқиштирдилар. Хўш, нима учун лотин ёзувига ўтилди? Энг аввало бунга Интернет ёзуви асосан лотин ёзуви асосида юритилиши рўкач қилинди.
Аслида эса компютер ҳозирда бошқа ёзувларни – хитой иероглифи, арман, араб ёзувлари ва бошқа ёзувларни ҳам ҳеч қийналмай ёзмокда.
Бундан ташқари ҳозирга қадар ҳукумат доирасида рус тилидан воз кечилмагани – ҳар қандай йиғилиш, селекция, мажлислар рус тилида олиб борилиши ўзбек тилининг ўз ватанида иккинчи даражали тилга айланиб қолишига сабаб бўлмокда. Хўш, аҳволни ўзгартириш мумкинми? Мумкин! Бунинг учун энг аввало ҳукумат тепасига “наслик тоза қонли ўзбекман” деб фахр билан айта оладиган мард инсон келиши керак. Шундан кейингина ўзбек тили, унинг ёзуви ҳақида ижобий ўзгаришлар бўлади деб баралла айта олиш мумкин.
Нодир Ахатов