Во ажабо!
1978-1979 йиллар… Жиззах вилояти, Зарбдор туманидаги Бўстон шаҳарчаси эндигина қад кўтараётган пайтлар эди. У пайтларда шаҳарчадаги саноқли оилаларда мол-ҳол бўлиб, уни боқадиган чўпон йўқлигидан моллар шаҳарча бўйлаб санқиб юришар, ана шундайлардан бири савдо ходими Ҳамза аканинг катта тарғил сигири бўлиб, у ҳамманинг жонига текканди.
Сигир кутилмаганда ошхоналар ёнида, “дом”ларнинг йўлакларида пайдо бўлиб, айрим кишиларнинг бир парча томорқасидаги экинларнинг шўрини қуритиб кетарди. Тарғилнинг калласи яхши ишларди. У одамлар қораси кўринди дегунча симтўр билан ўраб олинган томорқа олдида бошини осилтирганича ерга қараб қимирламай тураверарди.
Ҳеч ким йўқ пайтида тарғилга жон кирарди. Секин аста симтўрни кўкраги билан пастга боса бошларди. Кейин ялпайиб қолган симтўр устидан эҳтиёткорлик билан ўтарди-да, кўм-кўк бўлиб турган экинларга ҳужум бошларди. Ҳаш-паш дегунча экинлардан асар ҳам қолмасди. Мабодо шу пайтда бирон киши келиб қолгудек бўлса, тарғил вақтни бой бермасдан яна олдинги ҳолига келиб қолган
симтўр устидан ақл бовар қилмайдиган тарзда чаққонлик билан сакраб ўтиб, тўғри келган томонга шаталоқ отиб қочиб қоларди. Очофат тарғилнинг дастидан азият чеккан одамлар Ҳамза акага шикоят қилганида, сигирини арқонлаб қўйган вақтлари ҳам бўларди. Аммо ичидан пишган сигир эгасининг олдига қўйган сувига ҳам, озуқасига ҳам қиё боқмас, аянчли бир қиёфада кўзларини ерга қадаб тураверарди.
Сигирни кўрган одам уни касал бўлиб қолибди деб ўйлаши шубҳасиз эди. Ана шундай пайтларда сигирига ичи ачиган Ҳамза ака томорқасини қўриқлай олмаган шикоятчиларни балохонадор қилиб бир-икки марта сўкарди-да, тарғилни яна озодликка чиқариб юборарди. Сигир шаҳарча бўйлаб яна ўзининг “салб юришини” бошлар, оқибатда янгидан-янги кўнгилсизликлар ва ғавғолар келиб чиқаверарди.
Шундай кунларнинг бирида ғаройиб бир воқеа юз бердики, тарғилнинг номи достон бўлиб кетди. Бу гал шаҳарчада эндигина қурилиб, фойдаланишга топширилган шифохона ошхонаси идишларда тўпланиб қолган нон бўлакларини паққос туширган тарғил йўлида давом этиб, ҳозирги Ў. Хўжабеков кўчасидаги 3-уйнинг 1-йўлагига кириб қолди. Бошини кўтариб тепага қараган эди, иккинчи қаватда эшикларнинг бири олдида турган катта оқ челакка кўзи тушди.
Бундай челакларда доимо бирон емиш бўлишини сезган тарғил тик зинадан оёқларини икки томонга кериб, аста-секинлик билан тепага чиқа бошлади. Қараса челакда еб бўлмайдиган нарсалар. Ҳафсаласи пир бўлган тарғил хона эшигининг очиқлигини кўриб ичкарига бош суқди. Кираётганида эшикка бехосдан туртиниб кетган эди, эшик ёпилиб, инглиз қулфи “шиқ” этиб қулфланиб қолди.
Шаҳарчада жойлашган “Жиззахчўлқурилиши” ҳудудий бошқармасининг буфет мудири Валя перашка тайёрлаб сотаман деб, ҳозиргина олиб келган бир қоп унининг қандайлигини кўриб, биз зумгина қўшнисникига чиққан эди. Бир оғиз гапимни айтаманда-қайтаман деб ўйлаган Валя ҳатто эшигини ҳам ёпмаганди. Элакка чиққан хотиннинг эллик оғиз гапи бор деганларидек, гап-гапга уланиб,
Валя қўшнисиникида бироз ўтириб қолди. Чиқса эшиги ёпилиб қолибди. Итарган эди, очилмади. Валя қўрқиб кетди. Аста ичкарига қулоқ солди. Пишиллаганга ўхшаган овоз эшитилар, нимадир ҳар замонда тарс-турс қилиб қўярди. “уйга биров кириб олибди!”-дею ўйлади Валя. Эшикни қулфлаб олганига қараганда бу ерда бир гап бор. Бу пайтда эса тарғил қопдаги оппоқ унни бамайлихотир туширмоқда эди.
Валя жон ҳолатда пастга тушиб, Мухаммад “старшина”га қўнғироқ қилиб воқеани айтди. Шаҳарчадаги қурилиш ишларида қатнашаётган ёшларга етакчилик қилаётганлиги учун “старшина” лақабини олган Муҳаммад айни пайтда шаҳарчанинг коменданти ҳам ҳисобланарди. Озғиндан келган, мўйловли бу йигит сал энкайганича дарҳол етиб келди.
Валянинг гапларини диққат билан эшитди. Негадир бошини чайқаб, бальконга бир-икки марта диққат билан қараб қўйди. Муҳаммад “старшина” гапга тўн кийдириб гапирадиган одамлар хилидан эди. Юракка ғулғула солишни яхши кўрадиган бу қув одам Валяга афсусланган ҳолда деди: Аҳвол чатоққа ўхшайди, Валя! –Бир ўйлаб кўргин-а, уйинга кимдир сўроқсиз кириб эшикни қулфлаб олган бўлса.
Шаҳарчадаги қурилишларда икки мингдан ортиқ одамлар ишлайди. Уларнинг кўнгилларида нима борлигини қаёқдан биласан? Бир нарсага ҳайронман, нега босқинчи айнан сенинг уйиингни танлади. Бунда бир гап бор. Биронта безорини ранжитиб-панжитиб қўйганинг йўқми, ишқилиб. Валянинг юрагига ғулғула тушиб оёқлари қалтирай бошлади.
У буфетда тирикчилик учун ароқ ҳам сотиб турарди. Бир-икки марта ундан қарзга ароқ сўраганлар ҳам бўлган. Аммо Валя қарзга ароқ беришни истамай, уларнинг илтимосини рад қилган эди. Наҳотки уларнинг ичида каллакесарлари ҳам бўлса. Мухаммад “старшина” ўтга керосин сепишда давом этарди. -Валя уйга кириб олган одам ашаддий қонхўр бандит бўлиб чиқса-чи?
Қонхўр-бандит фақат сенинг уйинга ўт қўйиш билан кифояланса майли-я. Аммо бутун бошли “дом”ни портлатиб юборса нима бўлади? Валя адойи тамом бўлди. “Комендант-старшина” эса кичкина оғзини чўччайтириб, қув кўзларини ўйнатганича ҳамон вайсарди -Яхшиси миршаб чақирамиз. Қаттиқ отишма бўлиши турган гап. Миршабларда эса қурол бор.
“Старшина” шундай деганича зипиллаб телефони бор уйга кириб кетди. У телефонда миршабларга нима деган, бу ёғи ўзига маълум . Лекин орадан кўп ўтмай ўнтача қизил шапкали миршаблар етиб келишиб, “дом”ни ўраб олишди. Уларнинг орқасидан “вой-вой”лаганича ўт ўчириш машинаси ҳам етиб келди. -Бандит бекорга жим ўтиргани йўқ, ўртоқлар!-жоврашини давом эттирди “старшина”.
-У нимадир қилаяпти. Менимча бомба ўрнатаётган бўлса керак. Бутун бошли “дом”нинг кулини кўкка совурмоқчи у аблаҳ! Унинг бу гапларидан нақ ўтакаси ёрилаёзган миршаблар галалашиб телефони бор уйга югургилашиб кириб кетишди. Орадан кўп ўтмай погонларида юлдузлари ялтираган бошлиқлари пайдо бўлишди. Улардан бири, афтидан энг каттакони бўлса керак, “старшина”га буйруқ оҳангида топшириқ берди.
-“Дом”дагиларнинг барини зудлик билан эвакуация қилинг. Ортиқ кутиш мумкин эмас. Ҳар дақиқа ғанимат. Бомба портлаб кетса кўп киши ҳалок бўлиши мумкин. “ Старшина” эътироз билдирмоқчи бўлиб, оғзини жуфтлаган эди, бошлиқ бақириб берди. “Старшина” вайсақи тилига лаънатлар ўқиб, миршаблар билан уй эгаларини ҳовлига чиқара бошлади.
“Дом”нинг атрофини тўлдирган тумонат одамларни миршаблар нарироққа ҳайдай бошлади. Кейин уни ўраб олишиб, қуролларини бандит яшириниб олган квартирага тўғрилаганича ҳар ер-ҳар ерда пусиб туришди. Мухаммад “старшина”ни яна миршаблар бошлиғи чақирди. -Квартирага балькон орқали ўзинг кирасан,-деди бошлиқ эътирозга ўрин қолдирмайдиган оҳангда.
-Шаҳарчанинг комендантисан-а? Демак, эрк бериб қўйган бандитингни ўзинг даф қиласан энди. Оғзига келган гапларни ўйламай ўтлайвериш қандай оқибатларга олиб келганлигига энди ақли етган “Старшина” нималардир деб минғиллаганича тайсаллай бошлаган эди, жони чиққан бошлиқ бақириб берди: -Қани,бальконга чиқ! Ўт ўчириш машинасининг узун нарвони бальконга кундалангига тақалди.
Тақдирига тан берган “старшина”нинг қўлига иккита тўппонча тутқазишди. “Старшина” бир амаллаб ўт ўчириш машинасининг нарвонига чиқиб олди. Эмакалаганича олдинга силжий бошлади. Орқасидан иккита қуролсиз миршаб кўзлари ола-кула бўлганича силжиб келишарди. Уларнинг тўппончаларини “старшина”га олиб беришганди.
Ғалати ва кулгили манзара. Ниҳоят, “старшина” бальконга етди. Орқасидан келаётган миршаблар жойларида жим ётишарди. Мухаммад “старшина-комендант” Қуванинг ерга урса осмонга сапчийдиган йигитларидан эмасми, бирданига орияти қўзғаб кетди. Хонага бекиниб олган қонхўр бандитга нисбатан ғазаби шунақанги жўш уриб кетдики… Жойидан шартта тура сола арслондек наъра тортиб, ўзини балькон деразасига урди.
Ойнани чил-чил қилиб ичкарига умболоқ ошиб тушди. Жон ҳолатда жойидан туриб, қўлидаги тўппончаларни ошхонага тўғрилаганича, “руки верх, ифлос бандит!”-деб ҳайқирди. Ичкаридан тиқ этган овоз эшитилмади. Иккала миршаб эса ҳамон ранглари оппоқ бўлиб, жойларида жим ётишарди. Шунда “старшина” жуда секинлик билан ойнага юзини яқинлаштирди. Ё, алҳазар!
Ойнадан оппоқ унга беланган сигирнинг катта тумшуғи замбаракнинг ўқидек бўлиб унга қараб турарди. “Старшина” тахта бўлиб қолди. Балки бу рўёдир деб, кўзларини бир-икки марта очиб юмди. Тумшуқ ҳамон ошхона ойнасига тақалгандек бўлиб турарди. Кейин бирданига пишқирган овоз эшитилди.”Старшина” қаттиқ сўкиниб эшикни очиб юборди. Тарғил чўчиб кейинга сурилган эди, коса-товоқлар териб қўйилган шкафга урилди.
Бир нечта тарелкалар ерга тушиб чил-чил бўлди. Тарғилни бир амаллаб ошхонадан чиқаришди. Тарғил тик зинадан ғоят эҳтиёткорлик билан туша бошлади. Ҳовлига чиққанларида, “старшина” қўлидаги тўппончаларни тарғилга тўғрилади-да, “Гитлер капут!”-деб қизиқчилик қилди. Тўпланганлар кулгидан ўзларини тия олишмасди.
Қаердандир сигирнинг эгаси Ҳамза ака пайдо бўлди. У кун бўйи сигирини қидириб сарсон бўлганди. Валянинг уйига “бомба қўйиб” бутун “дом”ни портлатмоқчи бўлган бандит ҳақидаги шов-шувни эшитиб, шу томонга бурилган эди, Ҳамза ака бу лаънати сигир яна бир машмашани бошлаб қўймасин деб, юрагини ҳовучлаганича уни тезроқ ҳайдаб олиб кетишга ҳаракат қиларди.
Аммо тарғил гуноҳ иш қилгани учун ҳижолат чекаётгандек, бошини осилтирганича имиллаб қадам босарди. Одамлар ҳамон кулишар, ҳайронликдан оғизлари очилиб қолган миршаблар-у, уларнинг бошлиқлари эса нима қилишларини билмай довдираб турардилар.
Абулфайз БАРОТОВ.