Ўзбекистон Президенти Ислом Каримов ўз нутқларидан бирида мамлакат мустақилликка эришгандан кейин вояга етган ўзбек ўсмирларининг бўйи собиқ Шўро давридагига нисбатан бир неча сантиметр баланд ва кўкрак қафаси ҳам кенгроқ эканини фахр билан тилга олганди.
Давлат раҳбарининг бу каби қиёслашни келтиришдан мақсади “мустабид тузум” дея аталаётган даврдан фарқли ўлароқ, бугунги кунда ўзбек болаларининг оғир меҳнатдан эзилмаётгани ва соғлом эканига урғу бериш эди.
Кўпчиликнинг эътироф этишича, болаларнинг 17 йил аввалги тенгдошларидан бўйи баланд ва елкаси кенгроқ экани ҳақиқат эса-да, уларни оғир меҳнатга жалб қилиш анъанаси ўзгармай қолаверди. Бу йил Ўзбекистоннинг болалар меҳнатининг оғир турларини тақиқловчи БМТ конвенциясига қўшилгани, ҳукуматнинг мактаб ўқувчиларини пахта теримига жалб этмаслик бўйича махсус қарор чиқаришига қарамай, ўқувчилар ёппасига пахта далаларига ҳайдалди.
“Бизга аввал пахтага чиқмайсизлар деган буйруқ келувди. Лекин бир ҳафтадан сўнг тўртинчи синфдан тепасини ҳаммасини пахтага олиб чиқдик. Ўқувчиларни раҳбарлар ва турли текширувчилар ўтадиган катта йўлдан йироқда ишлатиш ҳақида буюришди,” дейди бир ўзбек ўқитувчиси.
Ҳамма томон хусусийлашиб кетганидан кейин давлатдан маош олаётган энг кўп сонли касб эгалари ўқитувчилар бўлиб қолди. Шу сабаб нимаки иш чиқса, ўқитувчилар ва ўқувчиларга топширилади
Мактаб директорларидан бири
Унинг айтишича, ўқитувчилар ҳар куни кечқурун дарс ўтилгани ҳақида синф журнали тўлдирган ва мактаблар дарслар ўз вақтида ўтилаётгани ҳақида маориф бўлимларига ҳисобот тайёрлаб турган. Шу тариқа бу йилги пахта мавсумида Ўзбекистон мамлакат валюта тушумининг асосий қисмини ташкил этадиган пахтани териб олишда ҳеч қачон болалар меҳнатидан воз кеча олмаслигини кўрсатди, дейиш мумкин.
Бошқа бир жиҳатдан қишлоқ хўжалигидаги ислоҳотнинг самарасизлиги, яъни фермерларнинг эрки йўқлиги ва пахтага давлат белгилаган нархнинг пастлиги туфайли маъмурлар ҳамиша деярли текин бўлган болалар меҳнатига таянмоқда.
Аксар ота-оналар ҳам болаларни пахта даласида меҳнат қилишига жиддий тўсқинлик қилмайди. Камбағаллик туфайли улар ҳар қандай қўшимча даромад топиш мумкин бўлган имкониятни қўлдан чиқаргилари келмайди.
“Қизим ўзи хоҳлаб пахтага борди. 24 минг сўм ишлади, ўз кучи билан,” дейди бир она фахр билан. Унинг ёнидаги 12 яшар қизи эса бу мақтовдан «эриб кетади».
Ўзбек оиласида болаларни ёшлигидан меҳнатга кўниктириш анъанаси мустаҳкам қарор топган. Оилага арзимаган бўлса ҳам фойда келтирадиган иш қилиш ўрнига нега болалар тўп тепиб юриши керак, деган сўзларни кўп эшитиш мумкин. Отаси билан ёнма-ён устахонада ишлаётган 10 ёки 12 ёшли болаларни, бозорларда арава тортиб юрган ўсмирларни кўплаб учратиш мумкин.
“Болаларда меҳнат кўникмасини ҳосил қилиш” деган тушунчанинг ҳукумат томонидан суистеъмол қилинаётганини ҳар қадамда кўриш мумкин
Кейинги бир неча йил ичида бозорларда вояга етмаган болаларнинг арава тортиши тақиқлангандан сўнг уларнинг сони кескин камайди. Лекин гоҳида учраб туради.
Болалар меҳнати жамиятда одатий турмуш тарзи сифатида кўрилади ва бунга ҳамма кўникиб қолган.
“Ўғлим 8 ёшидан бозорга қатнайди. Уйдаги мева ва сабзавотлардан кучи етганча кўтариб, сотишга олиб кетади ва кечгача ҳеч қурса бир литр ёғ топиб келади,” дейди ўғлини меҳнатидан қувонган бир ота. “Боланинг меҳнат қилгани яхши, лекин баъзида оғир юк кўтариб кетаётганини кўрсам юрагим ачиб кетади,” дейди у.
Аксар ота-оналар болаларини меҳнатга жалб қилсалар-да, бу мактабдан сўнг юз беради ва одатда болалар оғир иш турларини бажармайди.
Бироқ “болаларда меҳнат кўникмасини ҳосил қилиш” деган тушунчанинг ҳукумат томонидан суистеъмол қилинаётганини ҳар қадамда кўриш мумкин.
“Аввалги ҳоким ободончиликни хуш кўрарди. Икки йил ўқитувчилар ва ўқувчиларнинг умри йўл тозалаш, дарахтларни оқлаш ва гул экиш билан ўтиб кетди,” дейди у.
“Ҳозирги ҳоким мактабларга маҳаллий ўғит йиғиш ҳақида буйруқ берган. Ҳар бир ўқувчи 10 килодан гўнг олиб келиши керак. Кейин бу ўғит ҳоким буйруғи билан фермерларга берилади, текинга,” дейди у.
Пойтахт Тошкентда ҳам ўқувчиларни эрта баҳордан кеч кузгача кўча супуриб, шох-шабба йиғаётганини кўриш мумкин. Аксар ҳолларда бу каби ишлар дарс пайти қилинади.
Чунки обод йўл ва кўчалардан ўтиши лозим бўлган раҳбарлар дарс тугашини кутиб туролмайдилар-да, дейди айрим ўқитувчилар.
BBCuzbek.com.