Турлибеков Ёдгор
(Тўртинчи қисм)
Хўш, сиз хозирги Прагада иш олиб бораётган “Озодлик”ликнинг ўзбек шуъбасининг баъзи ходимлари хўрланиб адо бўлаётган ўзбек халқининг тутаб ёнаётган дардларини қанчалик ёритиб бераоляпти деб ўйлайсиз?
Озодликдан жуда кўп эшитганим бор, масалан унинг эшиттиришларида “баланс”ни баҳона қилиб, бир неча респондентларнинг интервюлари ажабтовургина танқид билан бошланиб, охирги интервю билан якунланади, олдинги респондентларнинг гаплари гўё ўринсиз гапларга айланиб қолгандай бўлади, ўз дардларига малҳамдай ёқаётган бечора минг-минглаб муҳлисларнинг кутилмаганда нафасларини бўғилиб, уларнинг афтларини бужмайиб кетади.
Бундай эшиттиришлар туфайли бировлар жаҳлидан радиосини уриб синдирсалар, бошқалар иккинчи бу радиога қарамай кетишмоқда, баъзилар бунга радио ходимларининг шунчаки бефаросатлиги дейишса, бошқалари буларни: йўқ биродар, бу албатта Ўзбекистон хукуматига ён босишдан бошқа гап эмас, деб айтмоқдалар.
Ростда, мен нима дейману, қўбизим нима деётир, деганларидек Озожликдан диктатор мақтадса, бундай танқидни бошлаб нима қиласан дейишади улар. Бировлар нега бундай қиласизлар дейишса, радиодагилар: ака бизда баланс, деган нарса бор, дейишади.
Мен Прагадаги Тошкентдан қувилган мухбир ва ходимларга айтмоқчи эдим, хўв барака топкурлар, баланс деган гапларингни қўй, улар ахир сизларнинг Тошкентда бемалол ишлаб юрган вақтларингиздаги йўқ демократиянинг Каримовнинг турли ранг берган расми бор вақтлардаги гапларку, дейманда.
Масалан, узоқ Прагадан телефон орқали эссизгина, куни бўйи мухбирлар ўтириб қилган ўз меҳнатларига ачинмай, айнан муттаҳамликдан пул топиб, осон кун кўраётган енгилтак бир тентакка микрофон тутилиб, унинг: “мана чиройли иморатлар қурилаётибди, Каримовдан ҳамма хурсанд, аста-секин ҳаммаси яхши бўлиб кетади”, деган иборасини эфирга қўйиб юборилишига ўзи, ким ундаяпди?
Бу ахир, Каримовдан аламзада муҳлисларнинг иштонсиз орқасига ўткир тиконли янтоқ билан савалашдай гап эмасми? Бундай балансдан, хақиқатан Озодлик радиосининг ҳам Каримов хўжайинлик қилаётган радиолардан фарқи қолмабди-ку?, деган мантиқий хулоса келиб чиқмайдими ахир?
Майли мен балки, калтабинлик билан ёндошаётган бу фикрларимга Озодлик радиосининг ходимлари ўзларича нуқта қўйиб олсалар ёмон бўлмасди деб ўйлайман.
Аслида «Озодлик» радиоси диктатура ва автократия хамла қилиб эзилган халқларни ҳимоя қилиб, уларнинг эзгу ниятларига етиш йўлларини осонлаштиришга хизмат қилади ва бу радио қўли қон ёвуз диктаторларнинг хақиқий башараларини бутун дунёга кўрсатиш билан ҳамма ерда ҳам адолатнинг қарор топишига ўз ҳиссасини қўшиб келмоқда.
Ривожланишни янги бошлаган ёш мамлакатлар учун «Озодлик» радиосининг ўттизга яқин халқларининг ўз тилларда эшитишлари учун, катта қувват билан ишлайдиган радиостанция қурилмалари мунтазам ўз тўлқинларини бутун дунёга ярим асрдан бери тарқатиб келмоқда.
Бу радиостанциялар ва студияларнинг нормал ва узлуксиз ишлашлари учун, уларнинг жихоз ва бино билан таъминлаш харажатларига, қолаверса мухбир, дикторлар ва турли техник ходимларга арзигулик хақ тўлаш учун Америка давлати хар йили неча ўн миллионлаб долларлик харажатларни ўз зиммасига олиб келаётир.
Инсонпарварлик йўлидаги бундай катта ғамхўрликлар мақтовга сазоворки, кўпгина мамлакатларда аллақчонлар муайян ривожланишлар бошланиб, у ерларда катта демократик ўзгаришлар бошланган.
Масалан Грузия, Украина ва Қирғизистондаги турли рангдаги инқилоблар амалга ошиб, Европа иттифоқи ва бошқа мамлакатларнинг вакиллари назоратида анчагина адолатли сайловлар ўтказилиб, янги президентлар сайланди.
Зулмат қоронғусидан ёруғликка ташланган халқларнинг кўплари биринчи сайловларда аввалги коммунистик раҳбарларга ишониб уларни президентликка сайлашди ва алдангани вақтида сезиб қолган халқлар ўз диктаторлари билан хайрлашдилар.
Энди улар ўз дардларини президентларига қарата фақт Озодлик эмас, ўша давлатнинг эркин оммавий ахборот воситаларидан чиқиб айтмоқдалар, керак бўлса ўз президентларини удар очиқчасига танқид қилиб туришга эришдилар.
Буларни демократиянинг биринчи қадамлари десакда, аслида шунинг ўзиёқ, бу халқларнинг келажакдаги катта ютуқ ва истиқболлааридан даракдир.
Масалан Қирғизистондаги революцияга асосий сабаблар қилиб, Асқар Ақаевнинг ўзи айтганидек: бу ишларга (революцияга) менинг биринчидан Озодлик ва ББСИ радиоларининг эшиттиришларини халққа республика ичидаги радио эшиттиришларига қўшиб олиб борилгани бўлса, иккинчидан Америка демократия институтининг семинар ва тренинг сабоқларига халқнинг орасида, менинг катта йўл очиб берганим бўлди, деб айтган эди.
Дархақиқат шундай қилинмаганида Қирғизистонда халигача Асқар Акаев президентликда ўтирган бўлар эди.
Барибир алами ичида ва қуённи эгарламай минган Ақаевнинг ватанида қолган унинг ҳамтовоқлари эса, ўша гуриллаган ва сердаромад кунларини қўмсаб, хозирги кунда ўз халқини алдаб, яна тузоққа илинтиришга харакат қилмоқдалар.
Улар Американинг Афғонистон халқини толибонлар таъсиридан қутқариш учун, ҳаводан хужумларга яраб турган ва хозирда Хонабод харбий аэрдроми ўрнида хизмат қилиб турган Манас аэродромини, Америка бўшатиб қўйсин, деган хайқириқлар билан чиқишмоқдалар.
Бундай ишларда улар кишиларни пул ва араққа сотиб олиб, Бишкекда ўзларининг турли тўпалон ва оломонларини уюштирдилар.
Улар шу йўл билан янги президент Қурбанбек Боқиевни ҳам бу ишларга қўшилишга уринишиб, улар қисман Боқиевга ўз таъсирини ўтказишга ҳам муваффақ бўлмоқдалар.
Ўзбекистонда эса қирғизлар революциясидан сўнг ранги-қути ўчиб қалтироқ босган Ислом Каримов дарҳол Асқар Ақаевнинг йўл қўйган «хатолар»ини ўзида бартараф қилишга жон- жаҳди билан киришиб кетади.
У бундай ишларнинг бошини Ўзбекистонни барча мустақил фаолият юритаётган ахборот воситалари ва уларнинг мухбирларидан “тозалаш” ва уларнинг Ўзбекистондан чиқиб кетишга мажбур қилиш чора ва тадбирларидан бошлади.
Айниқса бундай ишлар Андижондаги қирғинлардан сўнг Каримов томонидан жон аччиғида ва орқа-олди нима бўлиши ўйланмай, кўзни юмгандай пала партиш амалга оширилди.
Масалан Ўзбекистондаги ишлаб турган Озодлик ва ББСИ радиоларига қўшиб, Уруш ва тинчликни ёритиш институтининг Тошкент маркази, Фредомхауз ва кейинчалик Хюмен райтч войч, Интернюс ахборот агентлиги, Немис тўлқини радиолари ва уларда ишлаётган мухбир ва ходимларининг ҳам акредетациялари бекор қилинди ва уларга тазйиқлар кучли бўлганлари ватанларини тарк этишга мажбур бўлдилар.
Сўнгра Ўзбекистоннинг демокатик ривожланишига жуда катта молиявий ёрдам бераётган Американинг “Soros” жамғарма фонди, айниқса Ўзбекистоннинг деярлик ҳамма узоқ вилоят ва шахарларидаги аҳолига анчагина қулай ва текин хизмат қилаётган интернет хизматлари кўрсатаётган ва Ўзбекистонинг бирқанча олий ва ўрта таълим ва кўплаб мактабларида компютерлар синфлари очиб, ва яқин орада бу соҳада янада катта лойиҳаларни бошламоқчи бўлиб турган “Ayreks” яна Европа ва Улуғбританиянинг ўнга яқин шунга ўхшаш жамғарма ва фондларининг ишлари тўхтатиоиб ташланди.
Шу сабабли уларнинг қўшни Қозоғистон ва Қирғизистон каби республикаларига чиқиб кетишларига мажбур қилинди.
Буларнинг ҳаммаси, қўли қон Каримовнинг гуноҳларини янада оғирлаштирадиган ва ўзбек халқини у демократик ривожланиш йўлидан бутунлай тойдириш ва диктаторнинг бу халққа насиб этаётган бир мисқолгина зиё ва нуридан ҳам уни маҳрум этганидир.
Шундай қилиб Каримов ўзининг аллақачон миси чиққан, қуруқ ёлғон ва сафсаталаридан иборат “буюк келажагига” ўзбек халқини мшонтиришга уриниши унинг ноқонуний президенти эканидан уялмай, бу халқни ҳамон ўзининг ўша зулмат қоронғуси томон тортмоқда.
Очиқроқ айтганда Каримовнинг Андижондаги қирғинларни содир этиб, бу шармандали ўиа лғир жавобгарлкдан унинг жонини асраб қолган Владимир Путин бошлиқ Россия учун Каримов нафақат Газпром, у ўша пайтлар бутун Ўзбекистонни ҳам ҳадя қилиь юборишга тайёр эди.
Мен диктатор Каримовнинг бундай очиқдан-очиқ ўзбек халқининг жонига қасд қилганига ва унинг халққа хартомонлама кўрсатиб келаётган дискриминацион репрессив харакатларини Озодлик радиосининг ўзбек хизмати мардона ва керагича кенг кўламда туриб ёритишга негадир унча харакат қилишдан ўзини узоқроқ тутди деб ҳисоблайман.
У ўз ўрнида Андижон воқеаларини ўта тор йўналишда олиб борди ва бундай ачинарли ҳолат хозиргача давом этиб, улар кўпинча халқ орасидаги майда-чуйда драматик воқеаларни эфирга олиб чиқиш билан гонорар бўлса бас, қабилидаги ишга ўтиб олган кўринадилар.
Шунинг учун бу радионинг фаолиятига ўзимнинг фикримча баҳо берар эканман, аввало “Озодлик” раҳбарларининг асосий мақсад ва йўналишлари ягона бўлиши керак дейман.
Кейин Ўзбекистонни ва унинг халқини хўрлаб келаётган шафқатсиз диктатордан тезроқ ҳалос қилишнинг уларда ҳеч қандай стратегик ҳам, амалий ва назарий ҳам режалари афсуски йўқ, деб айтишим мумкин.
Режасиз ишнинг кўпинча натижасиз ва ютуқсиз тугаши эса, бу— оддий аксиоманинг ўзидир демоқчиман холос.