(Бўлган воқеа)
Бу воқеанинг бўлганига кўп йиллар бўлди. Самарқанд вилояти “Ленин йўли” хозирги “Зарафшон” газетасида ишлардим. Кунлардан бир куни таниқли бир ёзувчининг буюк франсуз адиби Эмил Золя ҳақида хотираларини ўқиб қолдим. ЭмилЗоля извош остида қолган одамнинг руҳий ҳолатини тасвирлаш учун ўзини извош остига ташлаган экан. Миямга ялт этиб бир фикр келди. Рўзномада ишлаётганимга анча бўлибди-ю,аммо ҳозиргача шов-шувга сабаб бўладиган мақола ёза олганим йўқ. Албатта,Эмил Золяга ўхшаб иккита қовурғадан ажралиш бизга тўғри келмайди.
Бундай ўйлаб кўрсам менда ҳам имконият борга ўхшайди. Хушёрхонадан репортаж ёзсамчи.Тўғри,хушёрхонага тушганлар ҳақида мақолалар ёзилмоқда. Лекин меники бошқачароқ бўлади.Мен ҳақиқий жонли репортаж ёзаман.Шундай фикр билан хушёрхонага равона бўлдим. Бошлиғига учрашдим. Майор унвонига эга бўлган ғулабир одам таклифимни эшитиб қувониб кетди.
-Маст-аласт бўлиб юрадиганлар жамиятимизга доғ туширмоқда,- деди у ғулдираб. Уларни аёвсиз фош қилишимиз керак,.лекин қандоқ бўларкин,сизни мастларнинг ичига қўйсам.ҳар хил одамлар бор, сиз соғ улар маст бўлса.
-Бу ёғидан хотиржам бўлинг,- дедим илгаридан калламда “пишириб”келган режамни ўйлаб. Мен ҳам ичиб маст бўламан, фақат чора кўрмайсизлар.
Майор рози бўлди. Мен хушёрхонанинг шундоқ биқинида-регистонда жойлашган қахвахонада маст бўлиб хушёрхонага келишга тап тайёр бўлиб турадиган, машина келиб олиб кетадиган бўлди.
Ресторанга кириб коняк билан ароқни аралаштириб туширган эдим, бир зумда кайфим тарақ бўлиб кетди.Бундан кейинги воқеалар худди кинолардагидек тезлашди. Кўнгил тўқ, плашимни судраб одамлар гавжум жойларда уларнинг оромини бузиб гандираклаб юрибман. Улар мендан балодан қочгандек қочишади.Биронтаси тартибга чақирай демайди. Шунда билдим мастнинг нақадар даҳшат бўлишини. Халиям хотинларимизга балли,барига чидашади.
Сандироқлаб анча юрдим. Мени олиб кетгани машина келавермаганидан кейин силлам қуриб, қулайроқ бир жойни топиб ухлаб қолибман.Ғира шира қоронғуликда иккита миршаб кутилмаганда ушлаб машинага чиқараётганида ўзимга келдим.Кўзимни зўрға очиб ғулдурадим:”нихоят кепсизлар-да,рахмат,нега кечикдинглар…..”
Улардан биттаси қаттиқ сўкиниб машина ичига итариб юборди. Кемадек чайқалиб кетаяпмиз.Машина ичида мендан бошқа беш олтита одам бор.Йўлда яна тўрт бештасини олиб чиқди. Ҳаммалари менга ўхшаб шалпайган, сулжайган. Биттаси нақ оёқларимиз остига қараб қусиб юборди. Миршаблардан бири яна сўкиниб,мастни бурчакка қапиштирди.
Вой-бўй,бу хушёрхона деганлари циркнинг ўзи-я. Цирк ҳам гапми, жиннихона деяверинг. Ғала-ғовур, сўкинган ким,ёлворган ким. Стол устида қоғоз-ручка,капитан формасидаги киши мендан сўради:
-Исми-фамилиянгиз,иш жойингиз?…
Айтдим. У истехзо билан қараб қўйди. Бошим ғувуллаб ухлагим келаяпти. Ухлайман:”хозир менга шароит яратиб берса керак. Майли мастларни холатини бир синчиклаб кузатай. Ёзиш бўлса у ёғини кўрармиз.
-Қани, ечининг,- деб қолди бир вақт капитан.
-Нима дедингиз?
-Қани, гапни чўзманг,ечининг вақт кетаяпти.
Ие,булар мени ким деб ўйлашаяпди. Энди ялонғоч бўлишим қолувдим.
Юзимга жиддийлик бағишлаб, капитанга буйруқ бердим.
-Қани, майорни чақиринг , мен редакциянинг махсус топшириғи билан келганман.
Шундай деганимни биламан,олдимда қаққайиб турган даванг одам “мана сенга майор,мана сенга редакция, махсус топшириқ”, -деб кийимларимга чанг солди.Бир лаҳзада уст-бошимни шилиб олди. Плаш ва кастюмимнинг тугмалари ҳар томонга патирлаб учиб кетди. Бўйним узилиб кетай деди. Битта шимда қолдим. Даванг яна ҳезланаётган эди додлаб юбордим.
-Жон ака,шимимни ўзим ечаман.
Бир зумда қўйдай юввош бўлиб қолдим. Кайфимдан асар ҳам қолмади.Битта иштончада капитан олдида дилдираб турибман. Шу вақт учта миршаб баққуват бир арманни судраб кирди. Арман ниҳоятда маст, сўкинади юлқиниб уларнинг қўлидан чиқиб кетмоқчи бўлади.Мана даванг унга яқинлашди.Бир минутдан сўнг арман ҳам менинг аҳволимга тушди. Лекин ўжар арман экан баттар сўкиниб, баттар тўполонни авжига чиқарди. Шунда даванг уни даст кўтардида ванна тўла сувга тиқиб юборди. Жунжикиб кетдим, феврал ойида қақшаган сувда чўмилишни душманимга раво кўрмасдим.
Арман ҳам ювош тортиб қолди. Уст бошидан сув оқиб дилдираганича капитан олдида турибди.Хиққилаб йиғлайди, нимадир деб ғулдирайди. Шу пайт даванг мени катта залга олиб кирди.Кравотлар қатор қилиб қўйилган.Ҳаммасида оқ чойшаб, йигирматами-ўттизтами кравотда йигирматами-ўттизтами ярим яланғоч одам.сўкингани қайси, кулгани қайси,жиннилик қилгани қайси…биттаси тўполонни авжига чиқарган эди,даванг уни кравотга ётқизиб қўлларини қайиш билан маҳкам боғлаб қўйди.
Сўкинишлар, кулгилар, ўдағайлашлар ниҳоят тинди.Ухлаб қолибмиз.Эрталаб кеча осмонга сапчиган одамларнинг аҳволини кўриб ҳайрон қолдим. Ҳаммаси ювош тортган, пушаймон егани қанча, ялтоқланиб миршабларга қарагани қанча.
Яна шу капитанга рўпара бўлдик.У нимадир ёзар экан менга:”ҳайф редакция”,-деб қўйди. Тушинтирай десам, қани тилим айланса. Кийимимни беришди. Нариги хонага чиқиб туринг дейишди. Айтгандай бу ерда бир кеча ётганимиз учун жарима ҳам тўладик. Кийиндим. Кийимларимда битта ҳам тугма йўқ, Қорним очилиб, майкам кўриниб турибди. Плашимга ўралиб олдим.
Ўн бештача одамни усти ёпиқ машинага тиқишди. Кечагидан негадир камайиб қолибмиз. Сувга шўнғиган арман ҳам кўринмайди. Шундан сўнг саёҳатимиз бошланди. Хушёрхонада тартиб шундай экан. Бу ерда тунаган ҳар бир кишини ишхонасига ёки уйига олиб бориб кўз-кўз қилар экан. Хушёрхонага тушганларнинг биттаси шаҳарнинг у томонидан яшаса, бошқаси бу томонида яшайди. Шанба куни бўлганлиги сабабли кўпгина ташкилотлар ишламайди. Шунинг учун кун бизларни уй уйимизга олиб бориш билан ўтди. Кимнинг уйига яқинлашсак, ўша одам дор остига бораётгандек дағ-дағ титрайди. Ёлвориш, илтимосга қулоқ солиш қаёқда?
Иккита миршаб унинг қўлтиғидан ушлаб диконглатиб уйига олиб кириб кетади. Ярим соатлардан кейин чиқишади. Ўша бечоранинг орқасидан хотини, болалари изиллашиб йиғлаган холда эргашади. Халиги одамни яна машинага чиқаришади.”тарбиявий соат”ни ўтаган бу шўрлик учун хали кўргиликлар тугаган эмас. Бундай “салб юришлар” тугаганидан кейин яна хушёрхонага қайтар эканмиз.Ўша ерда ичкиликнинг зарари ҳақида маъруза ўқишганидан кейингина кетишга жавоб берар эканлар.
Шаҳарни роса айланаяпмиз. Жин кўчалар-у, катта кўчаларга кириб хатто шаҳарнинг чекка-чеккасигача чиқиб кетаяпмиз. Очликдан силлам қуриб, хушимдан кетай деяпман. Бу миршабларга ҳозир нон-сув ҳақида оғиз очиб кўрчи. Бутун уруғ аймоғингни келишикки солиб сўкади,занғарлар.
Уйни,хотинимни,фарзандларимни ўйлаб баданимдан ўт чиқиб кетгандек бўлди. Бундан ортиқ шармандалик бўладими. Қайси гўрданам калламга жонли репортаж ёзиш фикри келиб қолди-я. Извош остига ўзини ташлаган Эмил Золянинг ҳам падарига минг лаънат. Эҳ майор,майор,мени роса чув туширдингиз-да.
Ниҳоят, кеч соат бешларда менга навбат келди. ”Тамом” деб ўйладим. Энди болаларим олдида ким деган одам бўлдим. Қўни-қўшнилар бор яна.
Шунда миршаблардан бири шеригига.”хушёрхонага кириб чиқайлик, бир гапни тайинлаш эсимдан чиқибди” ,- деб қолди.Қалбимда умид учқини ёнгандай бўлди. Бахтимга майор бўлсин-да.
Астойидил йиғласанг, сўқир кўздан ёш чиқар,- деган мақолга энди ишондим.Майор ҳовлида бир икки миршаблар билан гаплашиб турарди. Нақ фабриканинг гудогидай бақириб юбордим.
-Ўртоқ майор,жон майор,мени қутқаринг!…
Ҳамма ҳангу манг бўлиб қолди. Майор эса соқолим ўсган юзимга, тугмалари узилиб, тиришиб, дабдала бўлиб кетган кийим бошимга бир зум ажабсиниб қараб турди. Жон ҳолатда яна бақириб юбордим.
-Ўртоқ майор, бу менман, кеча келишган эдик-ку,репортаж ёзмоқчи эдим.
Майорнинг юзида ҳижолат излари намоён бўлди.
-Кечирасиз,- деди у.-Сизни бу ердагиларга тайинлаб кетиш бутунлай ёдимдан кўтарилибди. Ҳозир шу ҳақда гаплашиб турган эдик .Кабинетига олиб кирди. Ўтиришга таклиф қилиб,бир пиёла чой узатди.
-Хаточилик ўтибди,- деб яна кечирим сўради.-Тун қандай ўтди?
-Зўр ўтди,-дедим ғулдираб.-Ўртоқ майор, хушёрхонадагилар ҳужжатимни олиб қўйишди. Иш жойимга хабар беришар экан. Менга чора кўргандан кейингина ҳужжатимни қайтариб берамиз, дейишди.
Мана қаерда ишлашимни билдирувчи ҳужжат қўлимда.Энди уйга кетишим керак. Кеча чўнтагимда 50 сўмча пулим бор эди. Ароқ,коньяк ичдим. Бу ерда жарима тўладим. Яна мени тутиб келган жойдаги участка бўлимига ҳам 15 сўмча жарима тўлашга тўғри келди. Уйга кетишга ҳеч вақо қолмабди.
-Ўртоқ майор,- дедим уст-бошимни кўрсатиб. -Бу ҳолатда кўчада юриб бўлмайди. Уйга етиб олишимга ёрдам берсангиз. Лекин ёнига “милицсия” деб ёзилган машина бизга тўғри келмайди. Бошқа машинада юборсангиз.
-Хўп,хайр,ўртоқ журналист,жонли репортажингизни кутармиз,-деди мен билан хайрлашар экан майор. -Биргаликда маст-аластликнинг пайини бутунлай қирқишимиз керак. Бизларга ҳам осон эмас.
Уйга келиб бўлган воқеани тушунтирдим. Лекин репортаж ёзмадим. Майор муҳарримизга “бир журналистингиз зўр репортаж ёзаман деб келиб кетган эди”,- деб қўнғироқ ҳам қилибди. Муҳарриримиз Ахмаджон ака хушёрхонага ким борган эди деб, бир икки марта суриштирди. Индамай қўяқолдим.
Шундан бери хушёрхона,миршабхона,ароқхона деганининг ёнидан бир чақирим наридан ўтаман.
Абулфайз Баратзода.
1979 йил