Бахтиёржон Мамажонов «Бирламлик» харакати фаоли
«Шанхай хамкорлик ташкилоти»нинг Бишкек саммитидан сунг бир ойга якин вакт утиб бормокда.Саммитнинг одамларимиз хаётига бевосита яхши таъсири хар доимгидай сезилмайди.
«ШАНХАЙ ХАМКОРЛИК ТАШКИЛОТИ» (аввал «Шанхай форуми» ) 2001 йил 15 июлда Хитойнинг Шанхай шахрида тузилган. Шу куни ташкилотга Узбекистон аъзоликка кабул килинган. Ушбу ташкилотга аъзо булиш сабабларини Узбекистон кушни давлатлар билан иктисодий ,энергетик,харбий ва бошка сохаларда якин хамкорлик килиш дея ифодалайди.
Узи каби,коорупция ривожланган,демократия ва суз эркинлиги бугилган,иктисоди,инсонлар хаёти нисбатан колок авторитар тузумли Хитой,Россия,Козогистон,Тожикистон,Киргизистон каби давлартлар билан хамкорликка киришиб,Узбекистон нима манфаат топади? Биз якинимиздагилар билан турли муаммоларимиз чамбарчас богланиб кетганлигини инкор эта олмаймиз.Лекин бу муаммоларни ечилишида хамкорлик таъсирини кура олиш бизга насиб этмади.
Россия ва Хитой Марказий Осиё давлатлари билан якиндан кизикиши сабаблари,И.Каримов диктатурасини куллаб-кувватлашлари сабаблари аён. Масалан ,Хитойнинг кизикишлари икки фундаментга курилган:бу узгаларнинг энергетика бойликларига кулини тикиш ва узининг захарли товарларини сотиш.
80-йиллар Хитой хисобига дунё буйича экспорт килинган нефтнинг 35% и тугри келган.Бу давлат тошкумир захиралари буйича дунёда биринчи,нефть сотиш буйича 6-уринни эгаллаган. Ушбу даврда нефть сотиш буйича БАА,Венесуэла хамда Ливиядан хам купрок нефть сота олган. Хитойда уз нефти 1993 йилга кадар етарли булиб келган булса,бугун такчиллик кузатилаяпти.Енгил автомобиллар купайиш туфонидан сунг 2020 йилга бориб,мамлакатда нефть казиб чикариш микдори 200 миллион тоннага етгани холда,уни истеъмол килиш 450 миллион тоннага етиши башорат килинган. ХХР рахбарияти учун энергетика 1-ракамли муаммога айланди. Хитой Козогистон нефтининг бир кисмини эгаллади,энди бизнинг энергетик тармогимизга жони борича интилмокда. Ёнидагиларнинг бой захиралари уларни кизиктирмайди деб уйлайсизми?Улар нефть нони нималигини яхши билишади.
Жумладан Хитой узбек-киргиз –хитой (Андижон-Торугарт-Кашкар) темир йулини куриш ташаббусини кутарган .Лекин фикримизча бу бизнинг ерларимизга зарарли хитойларнинг ёппасига кириб келишларидан бошкасини англатмайди. Хитой Киргизистонда давлат сиёсатига аралашиш даражасига кадар мавкега кутарилиб бормокда. Кейин бизда… Бир куни Хитой провинцияларидан бирига айланишимиз хавфи йук деб уйлайсизми?
Ху Цзинтаодан И.Каримов нима кутаётгани сир эма.Мисол учун,унга Хитойнинг коорупция билан кураш концепцияси кизик эмас.Каримовга бош куйгани елка керак. Шанхай хамкорлик ташкилоти Хитой учун Марказий Осиё пульсига кулок тутиш имкониятини яратади.
Россия хам АКШ,хитой каби минтакага чукур урнашиш ва гегамонлик килиш нияти билан ёнмокда. Уз екли остида булиб келганларни Хитой ёки АКШ га олдириб куйиш унга ёкмайди.В.В.Путин дунёнинг исталган мамлакатидаги диктатурани химоялашга тайёр.Унга фойда булса булди. Гарчи,оммавий ахборот воситаларимиз Узбекистонда Россия инвестициялари хакида огиз купиртиришаётган булишсада,Россиянинг йирик компаниялари асосан энергетика сохасига куз тикканликларини куриш мумкин. Агар Хитойга минтакамизга харбий сохада кириб келиш кизиктирмаса,Россия армиясини бизда жойлашга тайёр. 2007 йил 26 август кунги Шанхай хамкорилк ташкилоти Бишкек саммитида хам В.В.Путин иттифок харбий хамкорлигини кайта куриб чикиш таклифи билан чикди.
И.Каримов тузимига В.В.Путин билан якин булиш хар томонлама фойдали.И.Каримов энг кийналган кунлари уни В.В.Путин кучогига олди. Путин мушукнинг бошини хам бекорга силамайди.Энди Каримов узок вакт унинг хизматида булишиги тугри келади.
Шанхай хамкорлик ташкилотидан колган давлатлар нима излашади?
Тожикистон ким булсаям ,канака булсаям иттифок,йигинларга аралашиб турса булди. ЕИнинг Африка давлатларига пул ажратганлигидан,Тожикистонни унитишганлаги учун упкалаган Э.Рахмон учун саммитларда савлат тукиб туришнинг уз улкан бахт.
Киргизистон,Козогистон манфаат кидирмокдалар. Йул курилиши (денгиз портларига чикиш-Корла-Аксу-Артуш-Кашкар темир йули),янги кушма корхоналар куриш,инвестиция жалб килиш шулар каторига киради.
Сиз Узбекитсон президентининг ШХТ Бишкек саммитида сузлаган нуткини эшитдингизми? Афгонистон,толибон,Орол денгизи… 17 йиллик гаплар… Узбек хаётини яхшилайдиган бирорта келишув ёки харакатни курдингизми? И.Каримовни кизиктирадиган ягона масала бу унинг шахсий хавфсизлигидир.Узокрок тахтда колиши учун оркасидан тирайдиган давлатлар керак.Фикримизча,рахбаримизни Бишкек саммитининг иктисодий томонлари эмас.балки саммитдан сунг Россиянинг Челябинск вилояти полигонларидан бирида утказилган «Тинчлик миссияси-2007» утган харбий укув-машклари купрок кизиктирган куринади. «Тинчлик миссияси-2007» Марказий Осиё давлатларида хукуксиз ва абгор халк фараз килинган «исломчилар» таъсирида бош кутарган вактда биргаликда бу кузголонни бостириш тактикаларини урганишга багишланган. Харбий машкларда,3000 россиялик,1700 хитой ,шунингдек , Козогистон,Тожикистон,Киргизистон,Узбекистон вакиллари иштирок этишган.
Гапнинг кискаси,агар И.Каримов бирор йигилишга ,саммитга бориб келса,оддий одамлар учун кувончли хабарларни кутманг. У узи учун бош куядиган елка излаб келади,холос.



