Токчилик Жиззах кузголонини курган

Толиб Ёкубов

  tolib-yakubov.jpg                                           Адолат ва одил суд булмаган шароитдa

                                                                             давлат карокчилар тудасига айланади

Августин Аврелий

2007 йил 5 сентябрь куни Жиззах туманининг Токчилик кишлогида ноконуний газ туловларига карши ахолининг йирик йигилиши булиб утган ва унда 100 дан ортик фукаро катнашган. Йигилишга кушни Раваллик кишлогидан хам одамлар келиб кушилишган. Уша куни эрталаб бир туйда шу кишлок фукароси Туйчи Холматов: «Кимда-ким газ туловларидан норози булса, бугун менинг ховлимда йигилишга борсин» – деб эълон килган.

Ушбу хабар 7 сентябрь куни бутун тафсилотлари билан кушни тумандан етиб келди ва кишлокка килган кунгирогимдан сунг вокеа хакикатан худди шундай ривожлангани тасдикланди.

Табиий, кишлокда яшайдиган ИИБ ва МХХ «кулоклари» дархол бу муассасаларга хабар берган. Кишлокка туман хокими, газ тармоги рахбарлари ва жуда куп милиция ва МХХ ходимлари етиб келишган ва кишлокни урашган. Бирок улар етиб келгунга кадар Т.Холматовнинг ховлисида 100 дан ортик фукаролар (хатто кушни кишлокдан хам) йигилишиб булган. Хоким ва бошка рахбарларни йигилганлар даргазаб холда кутиб олишган. Йигилганлар хоким ва бошкаларни юзи-хотир килиб утирмасдан туман газ тармоги рахбарлари ва туловларни йигадиган инспекторларнинг каллоблиги, карокчилиги ва бошка жихатларини очиб ташлашган. Номини ошкор килишни истамаган бир милиция ходими: «Агар биз булмаганимизда йигилганлар тармок бошлиги Олим Хожиевни тилка-тилка килиб ташлаши аник эди» – деди. Йигилганлар: «Кишлогимизнинг бир йигити, Туйчи Диёров, сен туфайли улим тушагида ётибди, агар у улса, калланг билан жавоб берасан» – дейишган. Норозилик намойиши тугагандан уч соат утгач, Т.Диёров оламдан утган. Бу эса одамларни янада кучли хаяжонлантирган. Кишлок фукаролари норозилиги кабристонда уз давомини топган, шу сабабли кабристон ва унинг атрофида юрган милиция ва МХХ ходимларининг сони жуда куп булган.

Норозилик илдизи

Давлат хазинаси буш, ишсизлик аксарият оилаларнинг тинкасини куритган, бирок шундай булса-да, соликлар одамлар туламаганлиги учун эмас, балки солик идоралари ходимларининг юхога айланганлиги туфайли давлат хазинасига етиб бормаяпти, И.Каримов узи шакллантирган курикчилари армияси (милиция, МХХ, харбийлар ва хоказо) учун пул топиб бера олмай колган холга аллакачон тушиб булган, бунинг устига бехисоб харажат талаб киладиган сайловлар якинлашмокда. «Пулни каердан топиш керак?» – деган саволга зуравонликка асосланган сиёсий системаларда факат битта булади: «Халкдан йигиш керак!».

Охирги йилларда Жиззах вилоятида газ ва электр туловларини йигишда, И.Каримов айтганидай, анча ишлар килинди:

– гарчи мутлако ноконуний булса-да, бу туловларни кариялар ва ёш болаларга бериладиган нафакалардан ушлаб колиш;

– гарчи мутлако ноконуний булса-да, суд ва нотариусларни ишга солган холда карор чикартириб, уни бундан мутлако хабарсиз одамларга таъдим этиш;

– хар куни эрталабдан кечгача туловларни ундирувчи, тогни урса талкон киладиган ёш йигитлар, – инспекторларнинг ховлима-ховли юриши ва хоказолар.

Кучли иктисодга эга булган мамлакатлар асосан соликлар хисобига яшайди – яшаганда хам жуда яхши яшашади. Хеч ким солик йиккани ховлима-ховли юрмайди, нафакадан босиб колмайди. Одамлар газ, сув, электрдан фойдаланишда тежамкорлик килишлари мумкин, бирок соликни туламаслиги мумкин эмас. Бундай мамлакатларда иш шундай уюштирилган-ки, туланган солик давлат хазинасига эмас, кимнингдир чунтагига бориб тушиши мутлако мумкин эмас.

И.Каримовнинг иктисоддаги «узбек модели» эса у: «Бизга акл ургатма!» – деб танкид килаётган гарб иктисодий моделидан тубдан фарк килади. Дархакикат, токчиликларнинг гапига караганда туловлар йигувчилар хар куни эрталаб кишлокдаги фукаролар йигини идорасида йигилишиб, чой ичгандан сунг ховлима-ховли юришга чикиб кетишар, бугун кирган ховлига эртага хам, эртадан кейин хам боришар экан. Кирган ховли эгасидан: «Фалон минг туланг!»дан бошлаб, охири: «Хеч булмаса, икки минг беринг!» га тушишар экан. Кандай олийжаноб ва самарали модель! Хавас килгули модель»! Негадир баъзан йигувчиларнинг бирортасининг кузи кукарган ёки юзи шилинган холда келар экан. Кизикиб сураган одамга улар хеч нарса айтмас экан, лекин бир куни биттаси: «Э, куйинг сураманг! Кеча пулни кам топширган эдим, хоким урди» – деб мардларча тан олган. Бу-да «узбек модели»нинг одамларни мардликка ургатувчи яхши бир жихатидир.

Йигувчилар пулни кам топширишининг сабаби хам Токчилик кишлогида очилди. Уларнинг ойлиги хам айтарлик даражада эмас экан. Йигувчилар одамлардан йигиб олган пул хеч каерда кайд этилгани, йигувчи берган «патта» когоз кучга эга булмагани учун, улар пулнинг бир кисмини узларига кушимча маош сифатида узлаштирар экан.

Хар куни кечкурун йигилган пуллар газ (электр, сув) тармоги бошлигига топширилади. «Узбек модели»нинг яна бир узига хос томони – у (бошлик) хар куни кечкурун олиб келиб топширилган пулларни нима килишини узи билади. «Узбек модели» бошликка хам, йигувчиларга хам тулик эркинлик берган. Юкорида айтганимиз Олим Хожиев туман буйича одамларга, юкорида айтганимиздек, суд ёки нотариус тасдиклаган когоз юборар ва унда: «Хурматли фалонча! Сизнинг газ буйича 100.000 (125.000, 350.000, 648.000 ва хоказо – кимга канча ёзишни узи билади) сум карзингиз бор. Карзингизни беш кун ичида узишингиз шарт, акс холда …» – деган ёзув булар экан. Табиий, карздор зудлик билан Олим Хожиевнинг идорасига етиб борар, бирок негадир уни бухгалтер эмас, рахбар кабул килар, карздор кабинетга киргач, бошлик кабинетни ичкаридан кулфлар экан. О.Хожиев карздорга бир неча бухгалтерия китобларини курсатиб, карзни карздор «буйнига куйиб булгач»: «Хуш, таксир, 394.500 сум карзингизни хозир тулаб кетасизми ёинки кутайликми? Лекин кута олмаймиз, карздорлар руйхати хокимиятга, судга топширилган. Иложингиз булмаса, уша идораларга бораверинг» – дер экан. Карздор «Йуг-э, Олим ака, нима деяпсиз, хозир хеч кандай имкониятим йук, озрок булганда-ям эди?!» – дейиши билан О.Хожиев дарров максадга утар экан: «Булмаса – келишайлик, 120.000 ташланг, колганини менинг узим ёпиб юбораман».

Токчиликлик Туйчи Диёров газ карзини йигувчиларга тулаб, ёзда угил уйлантирган. Туй учун анча-мунча карз хам кутарган. 16 август куни унга Олим Хожиев нотариус тасдиклаган ва 665.000 сум карз курсатилган когоз юборади. Жуда каттик изтиробга тушган Т.Диёров 19 август куни ховлисида инсульт булиб йикилади. Шундан бошлаб тилга кирмаган Т.Диёров 5 сентябрь куни касалхонада вафот этади.

Туйчи Холматов август ойида йигувчига 120.000 сум тулаб енгил ошади, бирок эртаси куни унга 325.000 сумлик когоз келади. Хайратланган Т.Холматов дастлаб фукаролар йигини раиси Ботир Ропиевга учрашади, хокимиятга хам боради. Т.Холматов каби арзчилар куп булгани учун, охири Б.Ропиев унга: «Норозиларни йигинг, менинг узим улар билан гаплашаман» – дейди. Чамаси у: «Йигилса 5-10 та одам йигилар, уларни алдаш кийин эмас» – деган хаёлга борган булса ажаб эмас. Вокеанинг бошка тафсилотлари юкорида келтирилди.

Буни хукумат кимдан курар экан?

1993 йил Токчилик кишлоги ерларидан 50 гектар ер ахолига томорка сифатида булиб берилди. Кишлокдаги куп сербола оилалар ер танкислиги туфайли тор ховлиларда кийналиб яшарди. Кишлок четидаги 100 гектар очик майдон эса колхоз раиси Муминжон Каххоров томонидан эрта бахорда турли томонлардан келган одамларга элу-халк кузи унгида накд пулга сотилар, бу эса кишлок ахлини астойдил ранжитар эди. Охир-окибат бу вокеълик кишлок ахолисининг кутарилишига олиб келди. Ахолии шу кадар кутарилди-ки, хокимият уюштирган бирорта мажлисда одамларни уддалай олишмади. Бир катта мажлисни олиб борган вилоят хокимиятининг ходими: «Мен вилоятда 20 йиллар мажлисларни бошкарганман, аммо бундайини курмаганман» – деб тулик ютказган холда мажлисни тарк этди. Охирги мажлис кишлок мактабининг биносида утказилиб, у милиция ходимлари билан уралган холда унга махаллий хукумат томонидан тайинланган одамларгина куйилди,

Мен уша кезларда ишдан хайдалган пайтим булиб, Токчиликдаги уйимда яшар эдим. Юкорида айтилган вокеада менинг иштироким шу булган-ки, одамлар бир неча марта конунларнинг мохиятини сурагани кечалари уйимда йигилишган. Бир-икки ойдан кейин булиб утган вокеаларни хокимият «Толиб Ёкубов уюштирган» деган хулосага келган. Вокеаларнинг натижаси уларок ахолига 50 гектар ер булиб берилди. 5 сентябрьдаги вокеа мен Францияда яшаётган пайтимда содир булди. Буни энди хукумат кимдан курар экан?

Аслида, узидан куриши керак. Узбекистонда мустакиллик йилларида давлатчилик булганми-йукми айтиш кийин, бирок хозирги пайтда давлатчиликдан асар хам колган эмас – давлат тулик карокчилар тудасига айланган. Давлат бошлиги, Бош вазир, Бош прокурор, Олий суд раиси, вилоят хокимлари каби барча катта рахбарларни куяверинг, оддий туман газ (ёки электр) тармоги бошликлари ва хатто пул йигувчилари хам карокчиларга айланганлар. Карокчининг оддий одамдан фарки шунда-ки, сиз кечгача огир мехнат килиб 5000 сум топсангиз-да, болаларимга нон-канд олиб бораман, деган ширин хаёлда йулда келаётганингизда олдингиздан карокчи чикса, у: «Шу одам ёнидаги пулни кандай топган, унинг бола-чакаси очми, тукми?» – деб суриштириб утирмайди ва ёнингиздаги пулни тортиб олади.

2007 йил 14 май куни Мангит шахрида яшовчи Камол Абдуллаев хотини иккаласи уйига ишдан кайтишса, ховлисида икки милиция ходими ва бир бегона аёл юрганини куришган.

Бу – карокчиликнинг белгисидир.

Бировнинг ховлисига эгаларининг рухсатсиз ёки прокурор санкциясисиз кирган бу шахслар К.Абдуллаевнинг омборида турган, унинг мулки булган 1300 кг пахта ёгини зуравонлик билан, хеч кандай хужжатсиз олиб чикиб кетишади.

Бу – карокчиликнинг узгинасидир.

Прокуратура К.Абдуллаевнинг хотини устидан жиноий иш кузгаб, ишни судга оширади, суд эса унга бир ярим миллион сум жарима белгилаб хукм чикаради.

Бу – «одил суд» оркали хужжатлаштирилган давлат карокчилигидир.

15 май куни К.Абдуллаевнинг синфдош дусти хукукбон (инсон хукукларини химоя килувчи) Турсинбой Утамуратов конуний равишда унинг хукуки ва манфаатларини химоя килиш учун химоячи сифатида кузгатилган жиноят ишига утади.

5 июнь куни прокуратура ва милициянинг бир гурух ходимлари Т.Утамуратовни К.Абдуллаевнинг ховлисидан уриб, хакоратлаб, машинага зуравонлик билан тикиб, милицияхонага олиб кетишади.

Бу – карокчиларнинг уз курбонига нисбатан ишлатадиган усулидир.

10 сентябрь куни жиноий ишлар буйича Тахиатош шахар суди Т.Утамуратовга 4657500 (турт миллион олти юз-у эллик етти минг беш юз) сум жарима белгилаб хукм чикаради.

Бу – машхур рус масалчиси И.Криловнинг «Бури ва кузичок» асаридаги бури (карокчи): «Сенинг айбинг, учраб колдинг корним очганда» – деганининг узгинасидир.

Узбекистонда шаклланган бундай холат илмий адабиётда «веспасианлик» ёки «давлат карокчилиги» дейилади. «Веспасианлик даври»га Узбекистон мустакиллик билан кириб келди ва унинг охирги (учинчи) фазасида шиддат билан кетаётир. Инсоният тарихида бехисоб империя ва давлатлар бу даврни бошидан кечирган. Хозир хам СССРдан чиккан деярли (Болтикбуйи давлатларидан бошка) барча давлатлар «веспасианлик даври»дадир. «Веспасианлик даври»нинг учинчи фазаси хамма вакт мамлакатдаги сиёсий тузумнинг улими билан тугаган.

Оддий тилда айтганда, Узбекистондаги карокчиларнинг «кузини ёг босган», улар халкни талашга шунчалик берилиб кетишган-ки, мамлакат улим сари шиддат билан кетаётганини хатто тушунишмайди хам. Бош карокчи эса «Шу карокчилар менинг химоячиларим» – деб уйлайди.

11 сентябрь 2007 й.

Copyright © 2018 Birdamlik.Info
Shares