Турабек Сано
«Бирдамлик» ҳаракати аъзоси
Бишкек шаҳрининг турли нуқталарига ўрнатилган улкан маниторларда «Uz-Daewoo» машиналарининг рекламаси бот-бот эфирга берилади. Рекламани томоша қиладиган бўлсангиз беихтиёр «Uz-Daewoo машиналари «комфорт» экан-ку-а!» деб юборасиз. Ўз Ватанингнинг маҳсулотини чет ўлкада кўриш ҳам ғанимат, ҳам фахр экан. Вақт топиб «Ден-сяопина» проэспектида жойлашган «DORDOY Motors» автосалонига бордим. «Uz-Daewoo» машиналарини кўздан кечираман. «Lasetti» автомобилидан бошқа барча турдаги «Uz-Daewoo» машиналари бор. Демак «Uz-Daewoo» Қирғизистон бозорларини ҳам забт этишга киришибди-да.
Ўзбекистоннинг тўнғич автозаводи енгил автомобил ишлаб чиқарувчи бу завод Асака шаҳрида, «Узавтосаноат» ва Жанубий Кореянинг «Daewoo Motor» корхоналари ҳамкорлигида 1996-йилдан буён фаолият кўрсатиб келмоқда. У хозирги кунда ҳукуматнинг қатъий назоратига олинган ва самарали ишлаётган, иш ҳажмини йилдан-йилга ошаётган кархона ҳисобланади. «Uz-Daewoo Auto» 2004-йилда 70 070та машина ишлаб чиқарган бўлса 2006-йил охирига келиб 82 420 та машина сотувга чиқарган. Асосан Россияга қилинган экспорт 2004-йилда 36 659та, 2006-йил охирига келиб 54 826 тани ташкил этган.
2005-йилда «Ўзавтосаноат» давлат компанияси кушма корхонадаги Кореянинг «Daewoo Motor» таъсисчисининг 50 фоизлик акцияларини сотиб олган ва «Uz-Daewoo Auto» устидан тўлиқ назаротга эга бўлган.
Демакки конуний тартибга кўра «Ўзавтосаноат» компаниясига келаётган даромаддан давлат бюжетига солиқ тўланиши ва ушбу солиқ пуллари халқ фаровонлигини ошириш учун хизмат қилиши керак. Ҳақиқий вазият бу холатдан жуда узоқдадир. «Uz-Daewoo Auto» автозаводидан келаётган даромадни бир гурух элита вакилларининг нафси ютиб юбормоқда.
—Хўш Ўзбекистонда автомобил саноати шу кадар «тараккий» этиб кетган экан бундан оддий халк не кадар бахраманд булмокда? Афсуски, бу корхонанинг юксалишидан халқ фаравонлиги учун зиғирча наф йўқлигини эслаб, қалбингизда пайдо бўлган ғурур ўрнини ғашлик эгаллайди.
Наманганлик Алишер ака 2000-йил Россияда ишлаб топган пулига «Тико» русумли машина олиб келган. Хозирги кунда бу русум ишлаб чиқарилмаётганлиги сабабли унинг эҳтиёт қисмлари қимматлашган ёки топиб бўлмайди. Алишер аканинг боши қотган. «Бунақанги вазият юзага келади деб хеч ҳам ўйламабман» — дейди Алишер ака.
Шунингдек, Ўзбекистон ички бозорларига чиқарилаётган автомобилларни оддий халқ сотиб ололмаслиги табиий, чунки «Матиз» 7 620 000, “Дамас” 8 500 000, «Нексия-Донс» 10 800 000 сўмга нархланган. Россия бозорларига чиқарилаётган «Uz-Daewoo» машиналарининг қиймати Ўзбекистон бозорларидаги нархлардан анча арзон. Россияликларга арзон нархда таклиф этилаётганинг сабаби Россия авто бозорида рақобат кучли эканлигидадир. Сифати унча яхши бўлмаган «Uz-Daewoo Auto» машиналарини фақатгина арзон бўлганлиги учун сотиб олишмокда. Шу кунларда Бишкек шаҳрида ҳам «Uz-Daewoo» автомобиллари аҳён-аҳёнда бўлсада кўзга ташланиб турибди. Тез-тиббий ёрдам хизмати учун бир неча партия «Дамас» сотиб олинган. «Нексия» ё-да «Матиз»сотиб олаётган Бишкекликлар ҳам талайгина.
«Матиз» машинасини бошқариб юрган Эдил бейка билан суҳбатлашганимизда машинани «DORDOY Motors» автосалонидан сотиб олганини, тузуккина машина эканлигини айтди. «Сифати унчалик яхши эмас бироқ миниб юришга ярайдида» -дейди Эдил бейка.
Ватанингда ёхуд ҳовлинг билан девордармиён қурилаётган кархона ҳақда эшитиб беихтиёр суюнасан киши. Лекин, вақт ўтиб, у сенинг рўзғорингга ва яшаш тарзингга зиғирча нафи тегмаганини кўриб, унга қизиқмай қоласан.
“Мен Ўзбекистонда автомобил заводлари қурилишлари ва тарифларини эшитиб, гўёки ўзим автомашина олган каби қувонгандим. Энди ўйласам оддий халқ учун барибир экан—илгариги рахбарларим “Волга” ва “Жигули” минишган эса, энди “Нексия” ва “Тико” минишмоқда, фарқи шу ҳалос!”-дейди бошқа бир юртдош.
Самарқанд шаҳрида жойлашган «SamKOCAuto» заводи ўз фаолиятини 1999-йилда бошлаган. Туркиянинг «KOC Holding» компанияси ва «Ўзавтосаноат» давлат компанияси ҳамкорлигидаги ушбу қўшма корхона лойиҳасининг умумий қиймати 64 миллион АКШ долларини ташкил этиб, йилига 4 минг дона «Otoyol-Iveco» русумли ўрта ҳажимдаги автобуслар ва юк машиналарини ишлаб чикаришни мўлжаллаган. Бироқ 2004-2005-йилларда сотиш ва айланма маблағларнинг мавжуд бўлмаслиги туфайли ишлаб чикариш 10 баробардан ҳам кўпроқга камайиб, йилига бор-йўғи 60 та машина ишлаб чиқарилган, ҳолос. 2006-йил ўрталарига келиб эса «SamKOC Auto» маҳаллий матбуотида ёзилишига кўра, «Хорижий инвестор томонидан мажбуриятларнинг бажарилмаслиги ва корхона зарар кўриш даражасига тушиб қолганлиги туфайли» банкрот деб эьлон килинган.
“Ўзбекистон республикаси президентининг 2007 йил 12 апрелида чиққан 330-сонли қарори асосида “Наманган Текстиль” очиқ турдаги ҳиссадорлик жамиятини сотиш бўйича тендер эълон қилган. Бунгача Наманган вилоят хўжалик суди Фарғона водийсидаги бу энг йирик корхонани банкрот деб топганди. Мустақил экспертнинг фикрича, комбинатни сунъий равишда синишга олиб келганлар.”
Дунёдаги энг йирик “Newmont mining” олтин қазиб чиқариш компанияси билан бирга ташкил этган “Зарафшон-Ньюмонт” қўшма корхонаси ҳам эскирган мижоздан тортиб олиниш арафасида. Кейинчалик бу корхона ҳам янги мижозга сотилади.
“Озодлик” радиоси маълумотларига кўра Ўзбекистон ҳукумати Жанубий Кореянинг “Kabool textiles” компаниясидан тортиб олинган Марказий Осиёдаги икки энг йирик тўқимачилик комбинатини Ҳиндистоннинг “Spentex Industris Ltd” компаниясига 80 миллион АҚШ долларига сотган ва янги мижозга одатдагидай бир талай имтиёзлар ваъда қилган.
“Фарғона водийсидаги ўнлаб, Қорақалпоғистонда учта ва тахминан Ўзбекистон вилоятларининг ҳар бирида иккитадан пахта корхоналари ўз фаолиятларини амалий тўхтатдилар, уларнинг ишчилари эса ўзбекистонлик ишсизлар сафини тўлдиришга улгуришди.”
Кундалик матбуотга қулоқ тутсанг, ҳорижий сармоядорлар билан ҳамкорликлар самари, бу ҳаракатларнинг эл фаровонлиги-ю, юрт ободлиги учун нафи ҳақдаги одаларга қулоғинг тўлади. Натижалар эса боз-боягидак.