Тўрабек Сано: Диктатор ўлган билан, диктатура яшайди
ёхуд ёш қочқиннинг ўзбек муҳолифатига баҳоси
Ўтган ойда “Исёнкор” да чоп этилган ёш қочқин Солиҳабонунинг “Ўзга юртдаги юртдошларимга” номли мақоласида муҳолифатимиз аъзоларининг ўзаро келиша олмаслиги танқид қилинган ва кўпчилик хамюртларимиз мақолага нисбатан илиқ фикрларини ёзгандилар. Қуйида бошқа бир қочқин, “Бирдамлик” ҳаракатининг энг ёш фаоли Тўрабек Санонинг ўзбек мухолифатига нисбатан билдирган ўз фикрларини Сизларга жўнатмоқдаман. Ҳар иккала ёшда ҳам ўзбек мухолифатининг бугунги ахволига ачиниш ҳислари мавжуд. Тўрабек Сано қуйида ёзганидек, унинг ушбу фикрлашига қарши: “…“Исёнкор” сайтида чиқса, ҳар бало деб изоҳлар ёзишлари…” мумкин. Лекин, нима бўлганда ҳам ҳар иккала ёш ўзларининг илк иқтидорлари ила мухолифатимизга кузгу тутмоқдалар. Бизнинг бир-биримизга “тош” отишимиз, бир-биримизнинг шаънимизга “мағзава” ағдаришимиз ёшларимизга юқмасин, илоҳим…
Хурмат билан Эгамназар Шайманов.
Андижон… Мана, икки йилдирки, шу сўзни эшитсам беихтиёр хўрсиниб юбораман. Нафақат мен, минглаб, миллионлаб инсонлар хўрсинадилар. Ўзбекистон хўрсинади, Европа хўрсинади. Америка хўрсинади, дунё хўрсинади… Ушбу сўзни эшитган ҳар-бир ўзбекни юрагида оғрик пайдо бўлади.»Аттанг, аттанг кўплаб инсонларнинг ёстиги қуриди-да»-деб уйланиб колади. Афсусланиш билан, алам билан эслайди.
Тўғри, афсусланмайдиганлар ҳам бор ва надомадларким, уларнинг сони салмоқлироқ. Англашимча, фожеани ҳис қилмайдиганлар уч тоифа кишилар.
Биринчи тоифа—не бўлганини билмайдиган оддий халқ. Дунё матбуотидан узилган, Ўзбекистоннинг олди-қочди газеталарини, маддоҳликдан бошқа иши йўқ радио-телевидениесини бошига ”кийиб” олган ва водийдан бошқа регионларда яшайдиган оддий қишлоқ одамлари. Мен уларга кўпроқ ачинаман. Ватанимнинг асосини ташкил этувчи шу тоифанинг ҳиссизлигидан куйинаман.
Тўғри, улар орасида ”Озодлик”, “ББС” тўлқинларига шовқинли бўлсада қулоқ тутадиган, эшитганларини у-бу давраларда айтиб юрадиган уйғоқлари ҳам бор. Уларнинг айтганларини эса, ҳар куни хукумат матбуотидаги ўзгача талқин сиқиб чиқаради. Уйғоқ кишиларнинг гапларини эшитганлар, Андижон фожеасига нисбатан пайдо бўлган афсусни аллақачон уззу-кун берилаётган хукумат позициясидаги ахборотлар ўлароқ унитишмоқда.
Иккинчи тоифа одамлар—мансаб гумашталари. Оддий қишлоқ оқсоқолидан тортиб, нозирликкача бўлган занжир, “курсипарварлардир”. Афсуски, уларни воқеликдан бехабар, деб бўлмайди, чунки, кашоналари томига қўша-қўша ”парабол” антеннаси ўрнатиб, дунёни эшитадилар. Лекин, улар мансаб учун ўз туққан онасини ҳам сотишга тайёр бандалар.
Учинчи тоифа нусхалар («одамлар»-десам мактаган бўламан) қўли қонга беланган котиллар. Бу тоифа бир неча киши эмас балки ўнлаб кишидирлар. Бундайлар икки гуруҳ—буйруқчилар ва ижрочилар. Ижрочилар, қуролсиз оламонни халқа каби ўраб олиб отишган. Менимча, асосий қотиллар элни қийратганлар эмас—отишга буйрук берганлар. Энг йирик қотил асосий фармонбардор, Куролли кучлар бош кумандони «Юртбоши»миздир.
“Оксарой” деб номланмиш бинодан туриб, катта-кичик жиноятларга фатво бериб турган призидент, бу галги жиноятини воқеа жойининг ўзига бориб амалга оширди. У жиноят кўламини яқиндан, балки ўз кўзи билан кўриш учун ва работсифат ижрочиларга далда бериш учун ҳам бу ерга келди. Атрофидаги лаганбардор лайчалар унга қарши чиқишмади. “Мансаб” балоси ўз халқига ачиниш туйғуларидан устун келди.
Қирғиндан сўнг бир-бирига зид икки хил манба орқали воқеликка берилган баҳоларни тингладим. Тунда “Озодлик” ва ”ВВС” ни, кундузи эса маҳаллий манбаларни…
Маҳаллий матбуот: “Андижонда уюштирилган террор бостирилди” деб, бу “террор”ни бостиришда бош-қош бўлган “юртбоши” га санолар айтди. Биз эса “Озодлик” ва ”ВВС” радиолари орқали эшитганларимизни танишларимизга айтдик. Уларнинг қай бирлари ишонди, қай бирлари ишонмади.
Мен шу ўринда мухолифатимизнинг ҳам фожеада айби бор, деб ҳисоблайман! Сабаб…
Муҳолифатнинг хукуматга нисбатан позицияси шу фожеа сабаб силжишидан умидвор бўлгандим. Андижонда минглаб одамни ўққа тутишаётганларида Тошкентдан Қорақалпоғистонгача ҳар бир вилоятдан одамлар норозиликка кўтарилади, буни муҳолифатчилар амалга оширади, деб кутгандим.
Мен тоғда униб-ўсганман. Бизнинг жилға бўйлаб сочилиб кетган қишлоқларимизда ўнлаб “Бирлик” ва “Эрк” аъзолари бор. Мен яна “Озодлик” ва ”ВВС” манбалари орқали мухолиф партияларимиз аъзолари сонини салмоқли, деб билардим. Мен яшайдиган чет қишлоқда-ки, шунча аъзо бор экан, демак мухолифатчилар кўплигига ҳам ишонаман. Лекин, уларни бирлаштирувчи куч бўлмади.
Четга чиқиб билдим-ки, мухолифатимиз бошидан путур кетган экан… Улар Андижон фожеаси сабаб ва тафсилотларини жойлардаги аъзолари орқали элга етказишни ҳам эплаша олмади. Жилла қурса, воқеликдан ҳабардор Фарғона ва Намонгон вилояти аҳолиси нафратларидан ҳам оқилона фойдалана олишмадилар.
Йўқ, Андижон фожкаси тосаддифан юз берди, деёлмаймиз. Олдинига бир неча кун давомида митинг бўлди. Митингчилар сони кун сайин ошиб борди, ҳукуматни талвасага тушириш даражасида кегайиб борди.
Буни кузатиб турган муҳолифат нима қилиши зарур эди? Агар муҳолифат таркибан якдил бўлганида эди, албатта жараёнда ҳукуматнинг қўллаши мумкин бўлган йўлини илғаб олган ва қарши чора кўрган бўлар эди. Яъни, ҳукуматчиларнинг Қирғизистонда рўй берган инқилобнинг Ўзбекистонда рўй бериб қолишидан хавотири… ўз мансаб ва лавозимларини, қолаверса бошларининг омонлиги учун диктатурани бой бермаслигифакторидан келиб чиқиб ҳам тинч митингнинг ўққа тутилиши эҳтимолларини пайқаши шарт эди.
Йўқ, мухолифатр қарши тактика қўллаш салоҳиятига эга эмас эканлар. Энг катта муҳолифат партияларимиз бўлган “Бирлик” ва ”Эрк” партияси раҳбарларидан, “Сизни Ватандан улоқтирган ким?” деб сўрашса, “Каримов!” дейиши табиий. Лекин, ”Рақибингиз ким?” – деб сўралса-чи?
Бирликчи ҳонадонида униб-ўсганим боис, шу партияга иҳлосим баланд эди. Ўзим ҳам оиламизнинг ҳудди шу эътиқоди сабаб қочқин бўлиб қолдим. Лекин, четга чиқиб, ”Ҳаракат” ва “Бирлик” сайтларида такрор-такрор келадиган бир сўзга дастлаб тушинмадим. Шу сўзнинг маъносини Ватанда ҳуқуқ химоячилигм сабаб қувғинга учраган бир юртдошимдан сўрадим. У киши “google” сайтига кириб, “53-54” деб поиск берган эди… Бир олам мақола чиқди. Барчаси “Бирлик” лидерининг “ижоди”…
Рости, ўз эътиқодимдан уялдим ўша куни.
Гап Андржон қирғини ҳусусида эди. Муҳолифат шундай имконятни бой бериб қўйди! “Имконият” сўзини нотўғри англамангизлар, айтмоқчиманки, муҳолифат лидерларининг ўзоро жанги бўлмаганида эди, агар муҳолифатимиз якдил бўлганида эди, ҳар бир вилоятдан 5 минг-5 мингтадан одамларни кўтара олишганда эди, Андижонда ўз ҳалқига милтиқ ўқталганлар нақ ”ўтириб” қўярди.
Илгарироқ шундай имконият қачон бўлган эди? Олдинги имконият пайдо бўлганида мен унда 3-4 ёшли гўдак бўлганман. Бу 1991-1992 йилларга тўғри келади. Майли, мухолифат икки партияга бўлинганида ҳам, ўнта партияга бўлинганида ҳам ўзоро якдил бўлиб, аъзолар сонини табора кўпайтиши, керак бўлса, бир сайловни ўтказиб юбориши керак эди. Шошқалоқлик, хукумат кучи билан ҳисоблашмаслик, ўз кучига берилган ортиқча баҳо туфайли имконият бой берилган. Шундан сўнгги аъзолар сонини кўпайтиш харакати аксил натижалар берди.
Хўш, эндиги имконият қачон туғилади?
Мен суҳбатлашган кўплаб кишилар очиқ-ойдин ”юртбоши”нинг қазоси яқинлигидан умидвор бўлишади. Хўш, диктатор ўлгани билан диктатура қулайдими? Яқинлашаётган шу умид муҳолифатга муваффақият келтириши мумкинми? Олайлик, бир куни келиб, диктаторимиз шартта ётиб, “тўнғиз қопип” қолса, муҳолифатимиз нима қила олади?
Лидерларимизнинг хозирги рафторидан мен диктаторнинг ўлими муҳолифат учун бирон натижа бера олмайди, дейман. Худди Туркманбошининг қазоси туркман мухолифатиучун ҳкч нарса бермагани каби.
Каримов ҳам ўзининг яқинда ўлишини билади. У ҳам ҳар куни ўз ишини эплайдиган ”диктаторзода”ни танлаётгандир, эҳтимол. Чунки, у ўлганидан кейин номи қора бўлишини, кўчаларда қад ростлайдиган ҳайкаллари қулашини, Андижон воқелиги тафсилотлари очилишини… истамайди. Унинг тадориг-у ташвиши хозир шунга қаратилган бўлса, ажабмас.
Янги диктатор ҳам устози изидан бориб, бир ҳовуч мансаппарастнинг олдида ”Шу диктатурага асосланган тузимни ўлгунимча сақлайман. Халқнинг нонини туя қилишларингга, қонини сўришларингга ўла-ўлгунимча шароит яратаман”-деб қасамлар ичади. Бу “қасам” сўггида элнинг кўзича Куръонни ушлайди, Қомусни ўпиб ҳам қўяди, керак бўлса…
Мен бўлиши мумкин бўлган эҳтимолларни ақлим етканича ёздим. Чунки, шундай бўлишининг олдини оладиган мухолифатнинг ўзи йўқ. Қачондир, мен ихлос қўйганим мухолиф лидерлари умрларининг охиригача 53 ва 54 квартирани талашиш билан банд бўлишса керак.
Бишкекдаги бир қатор митингларни кузатдим. Барча митингларда турли мухолиф партияларнинг вакиллари ёнма-ён, якдил бўлиб турганини кўриб, ҳавасим келди. Хўш, Қирғизистон мухолифати бир-бири билан уришмаган, дейсизми? Улар, гарчи рақами 53 ё 54 бўлмасада, қандайдир манбалар орқали кашонасифат квартирага эришмаган, дейсизми? Менинг суриштириб билганим, улар ҳам тез-тез жанжаллашиб, хатто муштлашиб олишаркан. Уларнинг кўпчилигининг қўша-қўша особняклари, катта-катта бир неча юз гектарни ташкил этувчи мулклари ҳам мавжуд. Хатто, айрим мухолифатчилар ўз овозларини “ўчириш” учун, бийликнинг ён бериши ўлароқ эришганлар бу мол-мулкларга. Лекин, уларнинг уй-у кашоналари асосий мақсад—Қирғизистоннинг буткул демократик давлат бўлиши олдида тариқчалик таъсир қилмайди. Улар шу мақсад сари интилиб яшамоқдалар, Бир-бирларининг уйларига осилиб эмас!
Ушбу мақоламни ўқиётиб, менга нисбатан “душманлик” позицияга ўтиб олишларини, агар мақолам “Исёнкор” сайтида чиқса, ҳар бало деб изоҳлар ёзишларини ҳам биламан. Начора, “тўғри гап туққанингга ёқмайди”-деган минг йиллик мақол бор халқимизда. Лекин, дунё демократиясини Ўзбекистонга тарғиб қилмоқчи бўлган демократларимиз, дунё демократлари, хусусан қардош қирғиз халқи демократлари бағрикенглигидан ҳам ўрнак олсалар бўларди. Бу борада бир-бирини танқид қилиш хечам душманлашиш эмас, дегим келади.
Ноумид шайтон. Мен умид қиламан, ҳамма партияларимизда бирлашиш тарафдорлари жуда кўп. Улар ўз партиялари сафида туриб биронта харакат қошида бириксалар, мухолифатнинг аниқ стратегик йўналишларини ишлаб чиқсалар мақсадга муваффиқ иш бошланарди.
Тўрабек Сано. “Бирдамлик” харакати учун.