(давоми)
НАМУНАЛАР
Намуналар байт, рукнлар, тизми, тақтиъ ва васли тартибда берилган. Очиқ ҳижолар катта ҳарфлар билан, талафузда хосил бўлувчи товушлар қавс ичида, тизим сўнгидаги тўлқинли (~) чизиқ, ўта чўзиқ ҳижонинг белгиси.
***
МУЖТАС БАҲРИ
1.
мафоилун фаилотун мафоилун фаилотун
V – V – V V – – V – V – V V – –
Кўзунг ҳаёлида йўқтур балодин ўзга мусоҳиб,
Висолинг орзусида ҳам дуодин ўзга мусоҳиб… Атоий
КЎ зунг ХА ёл И – ДА йўқ тур БА лод И нўз ГА – МУ соҳ иб
ВИ сол И нгор ЗУ – СИ да ҳам ДУ од И нўз ГА – МУ соҳ иб
***
2.
мафоилун фаилотун мафоилун фаилун
V – V – V V – – V – V – V V –
Нигори гулбаданимни тушумда кўрсам эдим,
Лаби шакаршиканимни тушумда кўрсам эдим… Нодира
НИ гор И гул БА – ДА ним нит У шум ДА кўр СА – МЭ дим
ЛА биш А кар ШИ – КА ним нит У шум ДА кўр СА – МЭ дим
***
3.
мафоилун фаилотун мафоилун фаилон
V – V – V V – – V – V – V V ~
Нечукки дард қироғи аёғинг остида дол,
Узор нуқтаси янглиғ узоринг устида хол… Навоий
НЕ чук КИ дар Д(э) – ҚИ роғ а(й) ёғ И нгос ТИ – ДА дол
У зо Р(э) нуқ ТА – СИ янг лиғ У зор И нгус ТИ – ДА хол
***
4.
мафоилун фаилотун мафоилун фаълун
V – V – V V – – V – V – – –
Азизим, арзим эшит, лайливаш нигоримсан,
Муҳаббат аҳли учун марҳамат шиоримсан… Ҳабибий.
А зи ЗИ мар ЗИ – МЭ шит лай ЛИ ваш НИ гор им сан
МУ ҳаб БА таҳ ЛИ – У чун мар ҲА мат ШИ ор им сан
***
5.
мафоилун фаилотун мафоилун фаълон
V – V – V V – – V – V – – ~
Бошиға май чиқибон бўлди ул ситамгар маст,
Йўқ аҳли ҳусн аро бир ўйла қотили сармаст…Навоий.
БО шиғ А май ЧИ – ҚИ бон бўл ДИ ул СИ там гар маст
ЙЎ қаҳ ЛИ ҳус НА – РО бир ўй ЛА қот И лис ар маст
***
МУЗОРЕЪ БАҲРИ
6.
мафъулу фоилотун мафъулу фоилотун
– – V – V – – – – V – V – –
Барг остидан мулойим боққан иболи гунча,
Не сирни сақлагайсан, бағринг нечун тугунча… Э.Вохидов.
бар гос ТИ дан МУ лой им боқ қан И бол И гун ча
нес ир НИ сақ ЛА гай сан, бағ ринг НЕ чун ТУ гун ча
***
7.
мафъулу фоилотун мафъулу фоилийён
– – V – V – – – – V – V – ~
Рухсори жонибинда ул холи анбар олуд,
Ўт гўшасида гўё андар тушуб қилур дуд… Навоий.
рух сор И жон И бин да ул хо ЛИ ан БА рол уд
ўт гўш А сид А гў(й) ё ан дар ТУ шуб ҚИ лур дуд
***
8.
мафъулу фоилоту мафоийлу фоилун
– – V – V – V V – – V – V –
Сарвақтимизга бир гузар этинг, ажаб-ажаб,
Ногаҳ кўз учидин назар этинг, ажаб-ажаб… Гадоий.
сар вақ ТИ миз ГА бир ГУ – ЗА рэт инг А жаб А жаб
но гаҳ КЎ зуч И дин НА – ЗА рэт инг А жаб А жаб
***
9.
мафъулу фоилоту мафоийлу фоилон
– – V – V – V V – – V – V ~
Наргис кўзингнинг ўхшаши қайси чаманда бор,
Юзинг таровати қачон, эй гул, суманда бор… Лутфий.
нар гис КЎ зинг НИ нгўх ША – ШИ қай сич А ман ДА бор
юз инг ТА ров А тиқ А – ЧО нэй гул СУ ман ДА бор
***
МУНСАРИҲ БАҲРИ
10.
муфтаилун фоилун муфтаилун фоилун
– V V – – V – – V V – – V –
Ваҳки чамандин яна эсди шамол ўзгача,
Ҳардам ўлур атридин кўнглума ҳол ўзгача… Навоий.
ваҳ КИ – ЧА ман дин Я на эс ДИ – ША мол ўз ГА ча
ҳар ДА – МЎ лур ат РИ дин кўнг ЛУ – МА ҳол ўз ГА ча
***
11.
муфтаилун фоилун муфтаилун фоилон
– V V – – V – – V V – – V ~
Бода мени айлади зуҳду риёдин халос,
Зуҳду риё йўқки, минг ранжу анодин халос… Навоий
бод А – МЕ ни ай ЛА диз уҳ ДУ – РИ ёд ин ХА лос
зуҳ ДУ – РИ ёй ўқ КИ минг ран ЖУ – А нод ин ХА лос
***
12.
муфтаилун фоилоту муфтаилун фаъ
– V V – – V – V – V V – –
Ою қуёш айлади юзунг била давий,
Бизга алардин ажаб кўринди бу маъний… Навоий.
о(й) Ю – ҚУ ёш ай ЛА ди(й) У зунг БИ – ЛА дав ий
биз ГА – А лар дин А жаб КЎ рин ДИ – БУ маъ ний
***
13.
мутафоилун мутафоилун мутафоилун мутафоилун
V V – V – V V – V – V V – V – V V – V –
Не балоли чарх экан ушбу дун манга ҳажрдин ватан айлади,
Ватан ичра бор на тириклигим яна дардидин кафан айлади… Увайсий.
НЕ – БА лол И чар ХЭ –КА нуш БУ дун МА – НГА ҳаж Р(э) дин ВА –ТА най ЛА ди
ВА – ТА нич РА бор НА – ТИ рик ЛИ гим Я – НА дар ДИ дин КА – ФА най ЛА ди
***
МУТАҚОРИБ БАҲРИ
14.
фаулун фаулун фаулун фаулун
V – – V – – V – – V – –
Қад эрмаски, сарви хиромон эрур бу,
Лаб эрмаски, гулбарги ҳандон эрур бу… Навоий.
ҚА дэр мас КИ сар вих И ром он Э рур бу
ЛА бэр мас КИ гул бар ГИ ҳан дон Э рур бу
***
15.
фаулун фаулун фаулун фаал
V – – V – – V – – V –
Лабинг сори токим назардур манго,
Ёш ўрнида хуни жигардур манго… Навоий.
ЛА бинг сор И ток им НА зар дур МА нго
Ё шўр ни ДА хун иж И гар дур МА нго
***
16.
фаулун фаулун фаулун фаул
V – – V – – V – – V ~
Баҳор элга айшу манго изтироб,
Кулуб ҳолима барқу йиғлаб саҳоб… Навоий.
БА ҳор эл ГА ай шум А нго(й) из ТИ роб
КУ луб ҳол И мабар ҚУ йиғ лаб СА ҳоб
***
17.
фаълун фаулун фаълун фаулун
– – V – – – – V – –
Кўрсат юзингни мастоналарға,
Ишқингда куйган парвоналарға… Машраб.
кўр сат Ю зинг ним ас тон А лар ға,
иш қинг ДА куй ган пар вон А лар ға.
***
РАЖАЗ БАҲРИ
18.
мустафъилун мустафъилун
– – V – – – V –
Қолмай шаҳарда тоқатим,
Қишлоқ чиқардим одатим… Муқимий.
қол май ША ҳар дат оқ А тим
қиш лоқ ЧИ қар дим од А тим
***
19.
мустафъилун мустафъилун мустафъилун мустафъилун
– – V – – – V – – – V – – – V –
Эй шўх, кўзу қошинга олам гадо, ман ҳам гадо,
Лаъли лаби дурпошинга олам гадо, ман ҳам гадо… Огаҳий.
эй шўх (Э) кўз уқ ош И нга о лам ГА дом ан ҳам ГА до
лаъ лил А бид ур пош И нга о лам ГА дом ан ҳам ГА до
***
20.
мустафъилун мустафъилун мустафъилун мустафъилон
– – V – – – V – – – V – – – V ~
То қилмаса ўзни киши ботил тасаввурдин халос,
Бўлмоқ анга мумкин эмас ҳаргиз такаббурдин халос… Огаҳий.
то қил МА са ўз ник И шиб от ил ТА сав вур дин ХА лос
бўл моқ А нга мум кин Э мас ҳар гиз ТА каб бур дин ХА лос
***
21.
муфтаилун мафоилун муфтаилун мафоилун
– V V – V – V – – V V – V – V –
Ёр келур замона йўқ, келмаса келмасун, нетай,
Таклиф этарга хона йўқ, келмаса келмасун, нетай… Завқий.
ёр (Э) – КЕ лур ЗА мон А йўқ кел МА – СА кел МА сун НЕ тай
так ЛИ – ФЭ тар ГА хон А йўқ кел МА – СА кел МА сун НЕ тай
***
РАМАЛ БАҲРИ
22.
фоилотун фоилотун фоилотун фоилун
– V – – – V – – – V – – – V –
Сочининг савдоси тушти бошима бошдин яна,
Тийра бўлди рўзғорим ул қаро қошдин яна… Бобур.
соч И нинг сав дос И туш тиб ош И маб ош дин Я на
тий РА бўл дир ўз (И) ғор им ул ҚА роқ ош дин Я на
***
23.
фоилотун фоилотун фоилотун фоилон
– V – – – V – – – V – – – V ~
Фурқат ичра қон ютуб ғам бирла чектик оҳи дард,
Ким хазон аврокидек бўлди юзим ҳажрида зард… Нодира.
фур ҚА тич рақ он Ю туб ғам бир ЛА чек тик оҳ И дард,
ким ХА зон ав рок И дек бўл ди(й) У зим ҳаж рид А зард.
***
24.
фоилотун фоилотун фоилун
– V – – – V – – – V –
Дилда, то эй сарви раъно меҳрингиз,
Менга бўлди дафъи савдо меҳрингиз… Муқимий.
дил ДА то эй сар ВИ раъ ном еҳ РИ нгиз
мен ГА бўл дид афъ И сав дом еҳ РИ нгиз
***
25.
фоилотун фаилотун фаилотун фаилун
– V – – V V – – V V – – V V –
Мени шайдо қиладурғон бу кўнгулдур, бу кўнгул,
Хору расво қиладурғон бу кўнгулдур, бу кўнгул… Лутфий.
мен И шай доқ И – ЛА дур ғон БУ – ҚЎ нгул дур БУ – КЎ нгул
хор У рас воқ И – ЛА дур ғон БУ – КЎ нгул дур БУ – КЎ нгул
***
26.
фоилотун фаилотун фаилотун фаилон
– V – – V V – – V V – – V V ~
Айладим тун кеча ҳилват аро жонон била базм,
Қилғай ул навъики бир хаста бадан жон била базм… Огаҳий.
ай ЛА дим тун КЕ – ЧА ҳил ват А – РО жон он БИ – ЛА базм
қил ҒА йул навъ И – КИ бир хас ТА – БА дан жон БИ – ЛА базм
***
27.
фоилотун фаилотун фаилотун фаълун
– V – – V V – – V V – – – –
Бўлди бул кун менга ул сарви хиромон ўтру,
Жонима рухи равон, жисмима дармон ўтру… Увайсий.
бўл ДИ бул кун МЕ – НГА ул сар ВИ – ХИ ром он ўт ру
жо НИ мар ух И – РА вон жис МИ – МА дар мон ўт ру
***
28.
фоилотун фаилотун фаилотун фаълон
– V – – V V – – V V – – – ~
Ёзайин бир неча сўз, пайрави бўлсун ул ҳур,
Ёраб, ул таъби фалотунға бўлурму манзур… Увайсий.
ёз А йин бир НЕ – ЧА сўз пай РА – ВИ бўл сун ул ҳур
ё РА бул таъ БИ – ФА лот ун ҒА – бў лур мум ан зур
***
29.
фоилотун фаилотун фаилун
– V – – V V – – V V –
Талабим – тоабадий шафқатингиз,
Ҳавасим – кунда ширин суҳбатингиз… Ҳабибий.
тал А бим то А – БА дий шаф ҚА – ТИ нгиз
ҳа ВА сим кун ДА – ШИ рин суҳ БА – ТИ нгиз
***
30.
фоилотун фаилотун фаилон
– V – – V V – – V V ~
Гулни маст айлагали жоми аласт,
Гул қадаҳтек борадур даст-бадаст… Ҳ.Хоразмий.
гул НИ мас тай ЛА – ГА лиж ом И – А ласт
гул ҚА даҳ тек БО – РА дур дас Т(э) – БА даст
*****
САРЕЪ БАҲРИ
31.
муфтаилун мафтаилун фоилун
– V V – – V V – – V –
Оҳки ишқ айлади шайдо мени,
Солди жунун кўйига савдо мени… Навоий.
оҳ (И) – КИ иш қай ЛА – ДИ шайдо МЕ ни
сол ДИ – ЖУ нун кўй И – ГА сав до МЕ ни
***
32.
муфтаилун мафтаилун фоилoн
– V V – – V V – – V ~
Зулм ўзунга фисқдур, эй ҳушёр,
Гум қил ани бўлса санга ҳуш ёр… Навоий.
зул МЎ – У нгаф ис Қ(э) – ДУ рэй ҳу Ш(и) ёр
гум ҚИ – ЛА ниб ўл СА – СА нгаҳ у Ш(и) ёр
*****
ҲАЖАЗ БАҲРИ
33.
мафоийлун мафоийлун фаулун
V – – – V – – – V – –
Куяр ҳажрингда жисми нотавоним,
Не жисми нотавоним, хаста жоним… Навоий.
КУ яр ҳаж ринг ДА жис мин от А вон им
НЕ жис мин от А вон им хас ТА жон им
***
34.
мафоийлун мафоийлун фаулон
V – – – V – – – V – ~
Хатинг айлар сени райҳон билан баҳс,
Даҳонинг ғунчаи хандон билан баҳс… Муаззамхон.
ХА тинг ай лар СЕ нир айҳ он БИ лан баҳс
ДА ҳон инг ғун ЧА их ан дон БИ лан баҳс
***
35.
Мафъулу мафоилун фаулун
– – V V – V – V – V – –
Кўзунг не бало қаро бўлуптур,
Ким жонга қаро бало бўлуптур… Навоий.
кўз унг НЕ – БА лоқ А роб Ў луп тур
ким жон ГА – ҚА роб А лоб Ў луп тур
***
36.
Мафъулу мафоилун фаулон
– – V V – V – V – V – ~
Жонга тегадур жафои ҳижрон,
Кимдин топайин давои ҳижрон… Атоий.
жон ГА – ТЕ гад ур ЖА фо(й) И ҳиж рон
ким ДИ – ТО пай ин ДА во(и) И ҳиж рон
***
37.
мафоийлун мафоийлун мафоийлун мафоийлун
V – – – V – – – V – – – V – – –
Кел, эй дилбар, баён айлай сенга бир бир жудолиғни,
Ки, шояд раҳм этуб солсанг ўзунгга ош(и)нолиғни… Машраб.
КЕ лэй дил бар БА ён ай лай СЕ нгаб ир бир ЖУ дол иғ ни,
КИ, шо(й) яд раҳ МЭ туб сол санг Ў зунг га ош (И) нол иғ ни.
***
38.
мафоийлун мафоийлун мафоийлун мафоийлон
V – – – V – – – V – – – V – – ~
Зиҳи афлок уза чун азм этиб чиқдинг шаби меърож,
Буроқингинг изин қилди малоиқ боши узра тож… Огаҳий.
ЗИ ҳи(й) аф лок У зач ун аз МЭ тиб чиқ динг ША бим еъ рож
БУ роқ инг нинг И зин қил дим А ло(й) иқ бош И уз ра тож
***
39.
фоилун мафоийлун фоилун мафоийлун
– V – V – – – – V – V – – –
Фасли навбаҳор ўлди, кетиб зимистонлар,
Дўстлар, ғаниматдур сайр этинг гулистонлар… Фурқат.
фас ЛИ нав БА ҳор ўл дик ет И бон ЗИ мис тон лар
дўс Т(э) лар ҒА ним ат дур сай РЭ тинг ГУ лис тон лар
***
40.
мафъулу мафоийлун фаъулу мафоийлун
– – V V – – – – – V V – – –
Ишқингда куйиб, жоно, хоки таҳи по бўлдим,
Совурди ғаминг боди, ал қисса фано бўлдим… Фурқат.
иш қинг ДА – КУ йиб жон ох ок ит А – ҲИ поб ўл дим
сов ур ДИ – ҒА минг бод и(й) ал қис СА – ФА ноб ўл дим
***
41.
мафъулу мафоийлун фаъулу мафоийлон
– – V V – – – – – V V – – ~
То зулфи паришонин юз узра ниқоб этмиш,
Ҳуршид уза оҳимнинг дудини саҳоб этмиш… Огаҳий.
то зул ФИ – ПА риш он ин юз уз РА – НИ қоб эт миш
ҳур шид У – ЗА оҳ им нинг дуд ин И – СА ҳоб эт миш
***
42.
мафъулу мафоийлу мафоийлу фаулун
– – V V – – V V – – V V – –
Садқанг бўлайин, менга ажаб ноз қиладурсан,
Кўп қилма десам нозни, кулиб боз қиладурсан… Ҳабибий.
сад қанг БЎ – ЛА йин менг А – А жаб ноз ҚИ – ЛА дур сан
кўп қил МА – ДЕ сам ноз НИ – КУ либ боз ҚИ – ЛА дур сан
***
43.
мафъулу мафоийлу мафоийлу фаулон
– – V V – – V V – – V V – ~
Ҳолим ким экин айлагучи ёрға маъруз,
Мен бедил ишин қилгучи дилдорға маъруз… Навоий.
ҳол им КИ – Э кин ай ЛА – ГУ чи(й) о Р(э) – ҒА маъ руз
мен бед И – ЛИ шин қил ГУ – ЧИ дил до Р(э) – ҒА маъ руз
***
АХРАБ ШАЖАРАСИ (рубоий вазнлари)
44.
мафъулу мафоилун мафоийлун фаъ
– – V V – V – V – V – – – –
Чун ишқи кўнгулнинг ичра бунёд айлар,
Ғам бирла хароб мулкин обод айлар… Ҳ.Хоразмий.
чун иш ҚИ – КЎ нгул НИ нгич РА бун ёд ай лар
ғам бир ЛА – ХА ро Б(э) мул КИ ноб од ай лар
***
45.
мафъулу мафоилун мафоийлу фаул
– – V V – V – V – – V V ~
Эй қомати сарву лаблари обиҳаёт,
Будур тилагимки етгамен васлинга бот… Бобур.
эй қом А – ТИ сар ВУ лаб ЛА ри(й) об И – ҲА ёт
будур ТИ – ЛА гим КИ ет ГА мен вас ЛИ – НГА бот
***
46.
мафъулу мафоийлу мафоийлун фаъ
– – V V – – V V – – – –
Бўлдум чекибон жавру жафо зор асру,
Мен жавркашу ёр жафокор асру… Навоий.
бўл дум ЧЕ – КИ бон жав РУ – ЖА фоз ор ас ру
мен жав Р(э) КА шу(й) ё Р(э) – ЖА фок ор ас ру
***
47.
мафъулу мафоийлу мафоилун фоъ
– – V V – – V V – – – ~
Ёшимға бағир қони чу эрди монанд,
Кўз асради ёшдек бўлуб андин хурсанд… Навоий.
ёш им ҒА – БА ғир қон И – ЧУ эр ди мон анд
кўз ас РА – ДА ёш дек БЎ – ЛУ бан дин хур санд
***
48.
мафъулу мафоийлу мафоийлу фаал
– – V V – – V V – – V V –
Ҳар лаҳза ишим оҳу фиғон айладило,
Жавр ўқиға жонимни нишон айладило… Огаҳий.
ҳар лаҳ ЗА – И шим оҳ У – ФИ ғон ай ЛА – ДИ ло
жав рўқ И – ҒА жон им НИ – НИ шон ай ЛА – ДИ ло
***
49.
мафъулу мафоийлу мафоийлу фаул
– – V V – – V V – – V V ~
Нодонлиғ иши элда малолатға далил,
Доно улус оллида хижолатға далил… Навоий.
нод он ЛИ – ҒИ ши эл ДА – МА лол ат ҒА – ДА лил
дон о(в) У – ЛУ сол лид А – ХИ жол ат ҒА – ДА лил
***
50.
мафъулун фоилун мафоийлун фаъ
– – – – V – V – – – –
Ҳақдин эмин бўлубки жон топқайсен,
Ғайридин хавфи бегарон топқайсен… Навоий.
ҳақ дин эм ин БЎ луб КИ жон топ қай сен
ғай рид ин хав ФИ бег А рон топ қай сен
***
Изоҳ: Намуналарга, асосан, кенг қўланувчи вазнлар киритилди. Ўрганишни рубоий вазнларидан бошламаслик маъқуллиги учун, рубоий вазнлари охирида берилди. Сабаби, 1-та рубоий 2, ҳатто, 3 вазнда ёзилиши ҳам мумкин-ки, янги ўрганувчилар, мустақил тахлил билан шуғулланган пайт, қаттиқ чалғишлари муқаррар. Масалан, Навоийнинг:
Ғурбатда ғариб шодмон бўлмас эмиш,
Эл анга шафиқу меҳрибон бўлмас эмиш.
Олтун қафас ичра гар қизил гул бутса,
Булбул га ти кан де кош и ён бўл мас эмиш.
рубоийси 3-та вазнда ёзилган. Яъни,
1-чи мисра мафъулу мафоийлу мафъулу фаул рукнларда,
3-чи мисра мафъулу мафоилун мафоийлун фаъ рукнларда,
2-чи 4-чи мисралари мафъулу мафоилун мафоийлу фаул рукунларда ёзилган.
***
…
Давоми бор