( Ёки футболга эътибор сиёсат даражасига кўтарилгани хусусида)
Мана, бир неча кундирки Наманганлик минглаб футбол ишқибозларининг тинчи бузилган. Гап шундаки, бир кара Ўзбекистон чимпиони, уч кара кубок соҳиби, тўққиз маротаба бронза медали савриндори «Навбаҳор» жамоасига халқнинг талаби билан бош мураббий этиб тайинланган Усмон Асқаралиев халқнинг эътирозига қарамай ишдан бўшатилди. Сизларга тушинарли бўлиши учун бўлиб ўтган воқеаларни бир бошдан айтай: аввало, Наманган халқини чексиз ҳурмат эътиборига сазовор бўлган Усмон Асқаралиев ким ўзи, деган саволга шахсан ўзим гувоҳи бўлган воқеалар орқали жавоб берсам. У. Асқаралиев 1954 йили Наманганда туғилган. 70- йилларнинг охири, 80- йиллар мобайнида, собиқ иттифоқнинг иккинч ва биринчи лигаларида қатнашган, томошобин йиғиш бўйича ўша пайтлари иттифоқнинг казо-казо жамоаларини ҳам ҳавасини келтирган «Навбаҳор» жамоасида ўйнаган. Жамоа билан иттифоқнинг ва дунёнинг турли мамлакатларида бўлган даврда, ўзимиздаги ва ҳатто чет мамлакатларидаги пулдор жамоалар катта пуллар эвазига ўз жамоаларига таклиф қилганларида ҳам ўз халқини, Ватанининг манфаатлари йўлида у жамоаларга ўтишга рози бўлмаган. Ўша пайтлари «Пахтакор» мамлакатимизнинг юзи эди. Усмонжонни шу жамоа таклиф қилди. У ерга бориб, жамоа машғулотларида қатнашиб, жарақ – жарақ пуллар ваъда қилинганига қарамай, Наманган халқни юзидан ўта олмай, жонажон жамоасига қайтиб келди. У қайтиб келиб, биринчи ўйинга тушганида салкам 50 минг кишилик ўйингоҳга йиғилган ишқибозлар унинг номини жўр бўлиб куйлаб, кўзларида ёш билан кутиб олишганига шахсан ўзим гувоҳ бўлганман. Асқаралиев СССР чимпионатининг иккинчи лигасида ўйнаб, СССР спорт устаси деган номга сазовор бўлган биринчи ўзбек футболчи сифатида тарихга кирди. 2000 йили халқ сўровида Асқаралиев Наманган вилоятининг 20- асрдаги энг кучли спортчиси деб тан олинди. Келинг, гапни қисқа қилиб бугунга қайтайлик.
Катта тарихга эга бўлган «Навбаҳор» 2004 йилдан кейин ўз ўйинини йўқотиб қўйди. Бу орада Туркманистон, Рассия ва бошқа ёқлардан келиб, кимлар «Навбаҳор» га мураббийлик қилмади дейсиз. Бўлмади. Охири, ўтган йилнинг иккинчи ярмида ишқибозларнинг талаби билан Асқаралиев мураббийлар штабига ишга келди. Уни олий лига жамоаларини бошқариш учун лецензияси бўлмаганлиги боис, Мустафо Байрамов бош мураббий, Асқаралиев эса маслаҳатчи мураббий этиб тайинланди. Лекин амалда Асқаралиев бош мураббий вазифасини бажарди. Олдинороқ эса юқори мартабали шахслардан бири шаҳар ҳокими лавозимини эгаллагач у клуб президенти, илгари «Беллайн» қўл телефони кампаниясини бошқарган, футболга умуман алоқаси бўлмаган Дилмурод Мамажонов деган шахс клубнинг дирктори этиб тайинланган эди. Ишлар юришиб кетди. Биринчи даврада атиги 13 ачко тўплаб, турнир жадвалини охирларида бораётган «Навбаҳор» иккинчи даврада 6-7 йиллик « анъанани» бузиб , «Бунёдкор» «Пахтакор» каби грант жамоаларни ер тишлатиб, ҳатто сафар ўйинларида ҳам ғалабаларни қўлга киритиб, турнир жадвалини олтинчи поғонасидан ўрин эгаллади. Ва нихоят, икки ярим миллион аҳолига эга бўлган Наманганлик мухлислар бу йил жамоадан янада юқори ўринларни эгаллаб, жамоанинг илгариги обўсини тикланишини кутган эдилар.
Бу йил биринчи давра аввалида ўз майдонида «Қизилқум» билан дуранг натижа қайт этган «Навбаҳор» иккинчи турда – сафарда «Шўртан» га 0:4 ҳисобида имкониятни бой берди. Ишқибозлар -“Энди иккинчи тур ўйинлари ўтди, ҳали ҳаммаси олдинда”, деб турган паллада, У. Асқаралиевни ишдан бўшатилганлиги хақида гап тарқалиб қолди. 29 март куни Асқаралиевнинг ҳимояси учун 30 чоғли ишқибозлар шаҳар чойхоналаридан бирида тўпланишди. У ерга ишқибозлар мени ҳам таклиф қилишди. Мен “Мутассадилар ушбу йиғилишга келиб, вазиятни тушинтириб беришар, биз ҳам ўз фикрларимизни айтармиз”, деб ўйлаб боргандим. Йиғилишга Асқаралиевнинг ишдан бўшатилишига норозилик билдириб, жамоани тарк этган С. Асқаралиев, ( мураббийнинг ўғли) Поччуев, Тоиров, Раманенко, Фоменко каби футболчилар ҳам келишлари кутилган эди. Лекин эрталаб соат 11.00 га белгиланган йиғилиш, аввал соат 14.00 га қолдирилди, сўнгра, кутилмаганда ишқибозлар орасида хабар тарқалди.: « Ҳоким Асқаралиевга “Агар тўпланган ишқибозлар ҳокимиятга келса, ҳаммангиз қамаласиз» дебди. Тезда Асқаралиев билан гаплашдим. Айтишича, у ҳокимнинг олдига борса, ҳоким Наманган шаҳар ички ишлар бошқармаси бошлиғи билан турган экан. Юқоридаги сўзларни ва куракда турмайдиган бошқа гапларни ҳоким ўша ердаёқ мураббийга айтган экан. Клуб директори Дилмурод Мамажонов журналистларга айтишича, “Асқаралиев яҳши шароит яратилган бўлса ҳам керакли натижага эриша олмагани ва клубда ички тартиб -интизом сусайиб кетгани учун ишдан бўшатилган” эмиш.
Мана шу икки баҳонани таҳлил қилиб кўрамиз. Дастлаб Мамажоновнинг «Яхши шароит яратилганига қарамай жамоа керакли натижага эриша олмади» деган иддаосига келсак. Кўплаб олий лигада иштирок этувчи клублар бу йил БААга ва Туркияга бориб мавсумга тайёргарлик кўриб келдилар. «Навбаҳор» эса, асосан, тайёргарликни Тошкента ўтказди. Ўйин тактикасини шакллантириш учун ҳатто кучлироқ рақиблар ҳам топилмади. Клубни ҳаттоки ўз қарогоҳи ҳам йўқ. Қолаверса, Арманистондан мураббий олиб келиб, чет мамлакатларда тайёргарлик кўрган Тошкентнинг «Локомотив» жамоаси ҳам иккита турда мағлубиятга учради. Россиядан мураббий олиб келган, мавсумга тайёргарликни Туркияда ўтказган «Андижон» жамоаси сафарда бир очко олган бўлса, ўз майдонида « Буҳоро» га ютқазиб қўйди. Гарчи четдан мурабий олиб келган бўлса-да, натижа кўрсатмаган жамоаларнинг мураббийлари ишдан бўшатмаса-ю, иккита ўйиндан бир ачко тўплаган жамоанинг, умрини Наманган футболига бағишлаган маҳаллий мураббийи ишдан бўшатиб юборилса. Буни қандай изохлаш мумкин? Ахир, эндигина иккитагина тур ўтди, холс-ку.
Энди Д. Мамжоновнинг «ички тартиб-интизом бузилганлиги» ҳақидаги фикрига тўхталсак. Хўш, ички тартиб бузилди деганда Мамажонов қандай тартибни назарда тутаяпди? Асқаралиевни айтишича футболчиларга ойлар мобайнида ваъда қилинган маблағ берилмагани учун футболчилар Ғузордан қайтиб келгач Мамажоновдан ўз ҳақларини талаб қилмоқчи бўлганлар. Лекин мураббий футболчиларга бу иш нотўғри эканлигини, бу яхшиликка олиб бормаслигини айтиб, уларни тўхтатиб қолган. Буни футболчилар ҳам тасдиқлайдилар. Мамажонов эса Асқаралиевга ишдан бўшатилган куни «Сиз ва ўғлингиз футболчиларни издан чиқараяпсизлар. «Шўртан»га ўйинни сотгансизлар» деган. Шахсан мен шу ўйинни телевизорда диққат билан кузатдим. Тажрибали ишқибоз сифатида айтаманки, сотилган ўйин бунақа бўлмайди. Яна бир факт. Наманган футболи тарбияланувчиси Алишер Маҳмудов маблағ масаласида ваъдадан нарига ўтилмагач, «Пахтакор» билан шартнома имзолаган эди. Дарвозабон Д.Раманенко ҳам қуруқ ваъдалардан безиб, клубни тарк этмоқчи бўлди. Лекин У. Асқаралиев машинасини сотиб, ҳар икки футболчини ҳисоб – китобини қилиб клубга қайтариб олиб келди. Усмонжон бир пайтлар «Косонсой» жамоасини бошқарганда ҳам жамоа раҳбарлари футболчиларнинг маблағини беравермагач, 4 – микрарайондаги хусусий квартирасини сотиб, футболчиларга берган эди. Ахир, ҳозирги шароитда қайси мураббий шундай мардлик қилади? Гувоҳларни айтишларича, клуб директори Мамажонов футболчиларга «Полон куни пулларингни тўғрилаб бераман» деб ваъда қилиб, 15-20 кун йўқ бўлиб кетар экан. Шу кунгача футболчилару раҳбарлар, ишқибозлар Асқаралиевни жамоада тартиб – нитизомни ўрнатган шахс сифатида кўкларга кўтариб мақташаётган эди. Нега энди орадан ҳеч қанча вақт ўтмасдан у тартиб – интизомни бўшаштириб юборган шахсга айланиб қолди? Хуллас, раҳбарлар келтирган баҳоналар Асқаралиевни ишдан четлатишга сабаб бўлишга арзимайди. Бу ерда кимларнингдир маблағ масаласида қинғир ишларни амалга оширишига Асқаралиев ҳалақит берганга ўхшаяпди.
«Навбаҳор» футбол клубининг дирекори Дилмурод Мамажонов клуб Президентининг – Наманган шаҳрини биринчи мансабдор шахсининг рухсатисиз, Асқаралиевни ишдан бўшатиш масаласини ҳеч қачон бир ўзи ҳал қила олмайди. Бас шундай экан, «Навбаҳор» футбол клубининг президенти – шаҳарнинг биринчи равамли амалдоори нега энди ҳар хил бўлар-бўлмас гапларни етказган Мамажоновнинг гапларини эшитади-ю, Асқаралиев ўз фикрини айтаман деса, уни эшитиш ўрнига, милиция бошлиғининг олдида унга дўқ – пўписа қилади? Ахир, шаҳарни энг катта тўрасининг асл мақсади ҳақиқатда ҳам «Навбаҳор» ни илгариги обўсини тиклаш бўлса, Мамажонов ва Асқаралиевларни бир жойга ўтқазиб, ҳар икки томонни фикларини эшитиб, вазиятга адолатли баҳо бермасдими?
ОАВ да чиқиш қилаётганлар «Биздаги футболга бўлган эътибор ҳеч қайси давлатда йўқ. Бизда футболга эътибор давлат сиёсати даражасига кўтарилган» дейишади. Хақиқатда мамлакат раҳбарининг футболни ривожлантириш ҳақида бир неча фармонлари чиқди. Наманган шаҳрининг биринчи рақамли тўрасининг, қолаверса, клуб директорининг юқоридаги адолатсиз ишлари футболни ривожланишига хизмат қиладими? Ёки футболни сиёсат даражасига етгани деб шуни тушинишимиз керакми? ЎзФФ президенти Мираброр Усмонов бир йиғилишда «Ҳокимлар футболнинг ички ишларига аралашмасин, улар ўз ишларини қилсин» деган мазмунда гапирган эди. Афсуски, биздаги футбол тизими ҳали ҳам худди совет давридагидек раҳбарлар қўлида қолмоқда. Ҳар бир нарсани куч билан ҳал қилиш мумкин деб ўйлайдиган айрим раҳбарлар, ҳатто футболдаги муаммоларни ҳам шундай йўл билан ҳал қилишга харакат қилмоқдалар. Мана шу ерда бизнинг футболимиз нима учун ривожланмаётгани, терма жамоаларимиз ҳам нима учун ижобий натижага эриша олмаётганининг сабабларини юқоридаги муаммолардан ахтарсак тўғри бўларди деган фикрдаман.
Масалан, Россиядаги футбол тизимини олайлик. Хусусий жамоларга айланган «Зенит», ЦСКА, «Локомотив», «Динамо» каби ўнлаб жамлалар йилдан йилга ривожланиб бормоқда. «Том» каби губернаторлар ихтиёрида бўлган оз сонли жамоалар эса, ҳар йили, биздагидек маблағ масаласида қийналади. Демак, бизнинг футбол тизимимиз ҳам ривожланган мамлакатлар тизимига ўтиб, биздан ҳам бой сармоядорлоар чиқиб, клубларимиз хусусийлашмас экан, юқоридаги муаммоларга дуч келаверамиз. Мободо раҳбарларимиз бундай тизимни ҳоҳлашмас экан, клубларни жилови уларнинг қўлида бўлиб туришда давом этар экан, ҳеч бўлмаса жамоаларни бошқарув тизимига ҳақиқий футбол фидоийларини олиб келишсин. Футболимизга бутунлай алоқаси бўлмаган шахсларни шахсий садоқатига қараб жамоалар тизимига олиб келишни бас қилишсин. Мана шундагина Усмон Асқаралиев каби ҳақиқий фидоий инсонларни эмин – эркин ишлашига замин яратилган бўлади.
Носир ЗОКИР
“Бирдамлик” Демократик Халқ Ҳаракати Фарғона водийси бўлими координатори