Бахтияр Махмудов
Шуро даврида «ЦУМ» деб ном олган «Урганч савдо уйи» масъулияти чекланган жамиятида заргарлик буюмлари, кийим-кечаклар, пойафзаллар, мебеллар, келин либослари ва бошка маиший буюмлар билан савдо килувчи якка тадбиркор дукондорлар устидан текширув утказилиши бутун вилоятда шов-шувли вокеага айланди. Айримларнинг эътирофига кура, бу айни муддао булган. Чунки осмон бахосидаги сохта заргарлик буюмларини харид килиб куйиб юрганлар анча экан.
Ахоли орасида, «ЦУМ» дуконида олтинчиларни босишибди, купчилигини камаб куйишибди, айримлари юраги дош беролмай, касалхонага тушибди, вафот этганлар хам бор, деган гап таркалган. Савдо уйи бошлигини камокка олишгани хам эътироф этилган. Бу хакда «Озодлик» радиосига хам шу тарзда хабарлар берилган.
Хуш, аслида вокеа кандай булган? Биз буни аниклаш учун ишончли маълумотларни туплаш ва хакикий гувохлардан интервью олишга харакат килдик. Савдо уйидаги текширув жиддийлиги тугри. Унинг атрофи тусик билан уралиб, милиция ходимлари куриклаб туришибди. Савдо уйининг кириш эшиги олди ва ичкариларида маска кийган, автомат таккан куркинчли тусдаги курикчи посбонлар жойлашиб олишган.
Расмийлар ва савдо уйи сотувчилари таъкидига кура, хали хеч ким камокка олинмаган. Урганч шахар солик инспекцияси хамда Хоразм вилояти прокуратураси кошидаги валюта ва соликка оид жиноятчиликка карши кураш департаменти томонидан утказилган текширувда савдо марказида сотилаётган молларнинг айримлари, айникса, заргарлик буюмлари ноконуний равишда, контрабанда йули билан мамлакатга олиб киритилганлиги аникланган.
Шунингдек, марказнинг купчилик булимларида касса хисоб-китоб аппаратлари, пластик карточка билан савдо килувчи терминаллар урнатилмаган. Соликларни тулашда хам жиддий камчиликлар мавжудлиги юзага чиккан. Шу боис ноконуний товар моддий бойликлар конфискация килиниб, конунийлари эгаларига кайтариб берилиши кузда тутилган. Хозирча иш терговга оширилмаган ва хеч бир дукондор камалмаган.
Хоразм вилояти согликни саклаш бошкармаси бошлиги уринбосари Исмоил Жумашевга кура, вилоятдаги касалхоналарнинг бирортасида Урганч шахар савдо марказидан борган бемор мавжуд эмас. Аммо шу савдо уйида ишлайдиган бир-иккита катта ёшдаги фукаро кон босими ошганидан шикоят килиб, тез ёрдам чакирган ва уларга тез тиббий ёрдам курсатилган.
Албатта, шамол булмаса, дарахтнинг учи кимирламайди. Бирданига катта мол-мулкдан ажралиб колиш хавфи кимнинг хам юрагига тушмайди дейсиз. Бир-иккита одамнинг юраги хуруж килиб, тез тиббий ёрдам курсатилганини, хукук химоячиси Хайитбой Ёкубов хам тасдиклайди. Вахоланки, нафакат Урганч шахар савдо марказида, балки бошка савдо шахобчаларида хам шундай текширувлар утказилиб, айрим тижоратчиларда стресс холатлари руй бераётгани хеч кимга сир эмас. Аммо бу сафарги текширув йириклиги ва унда назоратдан утказилаётган моллар салмоклилиги билан узгачадир.
Савдо уйи ижарадори, якка тадбиркор Юлдуз Содикова текшириш тазйиксиз утказилаётганини баён этди:
«Иш бор жойда камчилик булади. Хама жойда бундай текширувлар булиб турибди. Давлат идоралари шундай назорат килиб турмаса булмайди. Мен якка тадбиркорман. Ун етти йилдан буён савдо билан шугулланаман. Савдо уйида ижарага урин олиб куйибман. Метрини хисоблаб, ижара пули тулаймиз. Ягона соликни хам хар ойда тулаб борамиз. Хаммани яна Урганч савдо уйига таклиф этаман. Пластик кармочкаларимиз ишлаб турибди. Худо, хохласа, яна фаолиятимизни бошлаймиз».
«Хозирги кунда Урганч савдо уйида текшириш булиб турибди. Бу хакда халк орасида хар хил миш-мишлар таркалган. Аммо манна хозир келиб курдик. Хаммаси жойида. Худо, хохласа, тез кунда келиб яна фаолиятимизни давом эттирамиз, деган умиддамиз. Автоматлар билан бирдан келганларига улар бирор угрини тутармикин, деб уйладик. Чунки бир-икки угирликлар булиб турувди. Утираверинглар, хеч гап-суз йук, дейишди. Кечгача шундай булди. Максад кейин очилди. Сунг ишни тухтатдик. Манна хозир келсак, хама товарларимиз жойида турибди. Текшириб булгач, дуконни очиб берамиз, деб туришибди» – деди яна бир тадбиркор Отабек Тангриберганов.
Уч йилдан буён савдо уйида фаолият курсатаётган яна бир якка тадбиркор Дилфуза Бобожонова текширувчилар автоматлар билан тусатдан кириб келишганига вахимага тушгани ва хозир хам бироз куркувда эканини таъкидлади:
«Фаолиятимиз яхши юриб турибди. Хужжатимиз тахт булгач, хеч ким бизга бирор нима килмайди. Текширув бир-икки кундан кейин утиб кетади, дейишяпти. Яна фаолият юритишимизга рухсат беришади. Бизга, аввал, бу укув машки, дейишди. Савдони давом эттириб туравердик. Улар олтинчилар учун келганини билмадик. Бирдан келишгач, одам барибир вахимага тушади. Текширувдан утгач, яна фаолиятларингизни давом эттираверасизлар, дейишди. Озгина куркдик. Энди буёгига, худо хохласа, хеч нима булмас. Хеч гап-суз айтишмаяпти. Сизларга хеч ким тегмайди, дейишди. Хақиқатан хам тегишмади» – деди у.
«Урганч савдо уйи» масъулияти чекланган жамияти директории Йулдош Исмоилов узи хакида гап-сузларни куйидагича эътироф этди:
«Навбатдаги текширув булиб турибди. Текшириш тугагач, натижасини хаммага маълум киламиз. Савдо уйи тез кунларда очилади, деб ният килиб турибмиз. Хама моллар уз урнида. Тадбиркорларимиз бир-икки кун ичида фаолиятларини бошлашади. Оддий текширув бу. Узим хакимдаги хар миш- Шуни айтиш керакки, республика маркази томонидан Хоразмдаги бозорлар, дуконлар, савдо шахобчаларини эпакага келтиришга катъий карор килинган. Купчилик томонидан, бу иш жуда мушкул вазифа эканлиги, таъкидланмокда. Ноконуний савдодаги сифатсизлик, алдам-калдамлик, нархнинг сабабсиз баландлиги хамда узи хон, куланкаси майдон савдогарларнинг харидорлар билан купол муомаласи ахолининг суяк-суягидан утиб кетган. Оддий халк хукук-тартибот идоралари бу ишларга шу пайтгача панжа орасидан караб келганлиги, энди худди ногох уйкудан уйгонгандек, хаммага аён нуксонларни шу бугун аниклаётганидан нихоятда хайрон колмокда.
мишларга узим хайрон колдим. Мен соппа-согман. Хеч кандай камок деган гап булмади. Хар куни ишдаман».