КАЛБИ ХАЛК ДАРДИГА ЧАЛИНГАН ШОИР

Ботир Норбой, Филология фанлари доктори

 «Хоразм адабий мухити»  хакида маколалар туркумидан:1-макола
Хоразм – шоирлар юрти. Утмишда Хоразмнинг хонидан тортиб, коравулигача шоир булган. Бу ерда Пахловон Махмуд, Нажмиддин Кубро, Огахий, Мунис, Комил Хоразмий, Феруз, Мутриб Хонахаробий, Аваз Утар каби шоирлар утган. Шуро даврида Эркин Самандар, Куронбой Матирзаев, Омон Матжон, Уллибиби Отаева, Жуманазар Матёкуб, Матназар Абдулхакимлар номунали ижод килишди. Хозирги Хоразм адабий мухитининг юзага келишида, айникса, шеъриятнинг янги, равон ва таъсирли йулга тушишида уз ижоди ва таржималари билан хоразм адабий мухитидагина эмас, бутун узбек адабиёти тарихида муносиб урин олган Матназар Абдулхакимнинг хиссаси ката булди. Матназар узи бадиий пухта ва таъсирли шеърлар ёзиш билан бирга Бахтиёр Махмуд, Махмуд Ражаб, Мурод Иброхим, Содикжон Иноятов сингари узидан ёш шоирларнинг купларига устозлик килган. Унинг таълимини олган шоирлар шеъриятга сидкидилдан хизмат киладиган, тили ва дили бир шоирлар булиб етишдилар. Мухаммад Ражаб: Биз бирон шоир хакида гапира бошласак, Матназар ака, <<Шу гапингни уни узи хам шу ерда булганда айтармидинг?>>, деб сурарди. <<Ха>>, десак айтишга рухсат берарди, йук, десак гапиртирмасди. Ажойиб инсон эди, деб хотирлайди. Бундан ташкари у уз шогирдларининг шеърларини синчиклаб укир, камчиликларини айтар, баъзиларини тахрир хам килиб берар, ютукларидан муаллифларнинг узлари каби суюнарди. Юкорида номлари саналган шоирларнинг шеъриятда дадил калам тебратиб яхши асарлар ижод килишида, Матназар Абдулхакимнинг хам хиссаси бор.

 
БАХТИЁР МАХМУД ШЕЪРЛАРИ

 
1966 йил 4 январда Хоразм вилоятининг Хива туманида тугилган Бахтиёр хозирда Урганч шахрида яшаб, Хоразм вилояти урта махсус, касб-хунар таълими худудий бошкармаси муассислигидаги <<Хоразм истеъдоди>> газетасида масъул котиб лавозимида ишламокда. ТошДУнинг журналистикасини битирган шоирнинг куплаб назмий ва насрий асарлари махаллий ва марказий газета-журналларда, вилоят теле-радиосида куп бора эълон килинган. 1994 йилда <<Шодлик ва гам>> шеърлар туплами, 2002 йилда терроризм ва диний экстремизмга карши <<Разолат таназзули>> хужжатли рисоласи нашрдан чиккан. Шунингдек, туркум шеърлари <<Ажабтовур болалар>>, <<Уч илдиз>> каби жамоавий тупламларда хам урин эгаллаган.
Унинг шеърларида укувчи диккатини узига тортадиган катор хусусиятлар, жумладан, содалик ва самимийлик мавжуд. Куплаб шеърлари уз багрига бугунга хизмат килгувчи хаёлий фикрларни жамлаган. Соддалик ва самимият айникса, шоирнинг мухаббат мавзусидаги шеърларида аён куринади:
Кайтариб бер менга юраккинамни,
Майлига эзилган, майли вайрона.
Эвазига олу бутун оламни,
Узинг хам кайтиб кел, юрак бахона.

Яна:
Фусункор ой юлдузлар аро
Иссик босилади кузимга.
Ёруглиги сенга ухшайди,
Ёлгизлиги эса узимга.

Ойда одам яшайди, деган
Сузга буткул инонмок керак.
Ойда яшар хар бир севилган
Ва хар битта севгувчи юрак.
Бахтиёр – фикрчан шоир. У куплаб асарларида теша тегмаган, бошкалар томонидан айтилмаган фикрларни шеърга солади ва укувчига етиб бориши учун астойдил жон куйдиради. У хаётимизда куп урин олганлиги билан жамиятни ривожлантиришга монелик икладиган гояларга карши фикрларни махорат билан илгари сура олади. Айтайлик, жамиятимизда <<купчилик нима деса, шу, айникса, юкоридан айтилган мулохаза албатта тугри булади>>, деган караш хукмрон. Шоир эса шундай дейди:
Мен каршиман, катта купчилик
Ёмонликни ёклаб турганда.
Мен каршиман, оломон йирик
Котилларга карсак урганда.
Нима бупти, чакалакзорлар
Орасида усса бир эман.
Тупланишиб хиёнаткорлар,
Окни, кора, деса, каршиман.
Бу сатрларни укиб туриб, бутун бир жамият <<тугри йулдан боряпмиз>>, деб инсон хукукларини поймол этган пайтда, бунга карши курашган академик Андрей Сахаров эсга тушади. У Инсон хукуклари учун курашаётганда, атрофида аёли – Елена Боннердан бошка одам йук эди. Аммо охир-окибат у енгиб чикди. Бугунги кунда номи академик олим сифатидагина эмас, Хукук химоячиси сифатида бутун дунёда машхурдир.
Куйидаги шеърга эътибор беринг:
<<Дунёни сув босса
Чикмас тупигига>>,
Сиз у хакда шундай уйлайсиз,
Ха,
Бу тугри,
Чунки у
Оллохнинг ердаги сояси
Соя эса
Утда ёнмайди, сувда чукмайди.
Бахтиёрнинг лирик кахрамони халкни хам она табиатнинг бир булаги деб билади. Табиат хакида ёзаркан: <<Она табиат хакда,Гузал шеърлар битишга, куймайди ёвуз дунё>>, дейди. Кишилар урганиб кетган макол ва маталлар хатто топишмокларга узгача маъно жойлашга интилади. Бир учлигида: <<Номардга мухтож этма>>, дейсану, узинг номард, Ва кимдир сенга мухтож,- дейди. Бошка учлигида эса, эгар маъносини англатувчи топишмокка узгача маъно жойлайди:
<<Отдан баланд, итдан паст>>,
Итнинг кулида ишлаб,
От эгаси булган зот.
Шу тарика Окил ва доно одамларнинг нодонлар хукми остида яшашини истамаган кишининг кайфиятини ифодалайди. Бахтиёр Махмуднинг катор шеърлари уни эркинлик куйчиси, дейишга имкон беради:
Улганимдан кейин
Кабримга тош урнатмасинлар,
Мангу олов ёкмасинлар рупарасида.
То улгунча учмаса бас юрагимнинг гулхани,
Пок юрагим – мухабатнингкайнаб турган козони
Уйгок рухим – хак киличин тоблагувчи боскони,
Ловулллайвер, ловуллайвер, ловулла ёнгин,
Узим хинду жасадидек куйиб кулга айланай, –
дейди у бир шеърида, бошкасида эса, шакл берилмаган дарахт тилидан шундай дейди:
Менга шакл берилмаган,
На туртбурчак, на учбурчак, на думалок
Ва на бошка шаклдаман мен.
Шохларим узлари хохлаганича
Тарвакайлаб усаверадилар,
Агар хохласангиз шохларимдан
Шакл ясаб олинг узингизга,
Факат эхтиёт булинг,
Эркин усган менинг шохларим.
Куриб утганимиздай, Б. Махмуднинг шеърлари мазмунангина эмас, шаклан хам турли хил. Унинг асарлари орасида учликлар, туртликлар, рубоийлар билан бир каторда сонетлар, эркин вазндаги шеърлар ва газаллар хам учрайди. Биз шоир асарларини ортикча шархлашдан тийилиб, унинг турли шаклдаги шерларидан баъзиларини укувчилар эътиборига хавола киларканмиз, улар узлари учун узлари <<гапиришига>> умид киламиз.
Уйлаймизки, <<Бирдамлик>>нинг озод фикрли укувчиларига бу шеърлар манзур булади!

Copyright © 2018 Birdamlik.Info
Shares