Абулфайз Баратов
Яхшилар кўпаяверсин
Мустақиликка эришилиб, кўчмас мулклар хусусийлаштирила бошлаганидан кейин, пули борлар ҳам, йўқлар ҳам, “мен тадбиркорман,”-деб, отилиб майдонга чиқишди. Ҳали бозор муносабатларидан бутунлай хабарсиз кишилар бир думалаб тадбиркорга айланди. Оқибатда уларнинг кўпчилиги иш юритишга ақли етмаганлиги, узоқни кўра олмаганлиги сабабли, хусусийлаштириб олган объект ва биноларини бузиб, материалларини ташиб кета бошлади. Баъзи бирлари эса, биноларни ошхонага, чойхонага айлантирди. Кейин базмларни тўйхоналарда ўтказиш одат тусига кира бошлади. Одамлар маросимларни тўйхонада ўтказишнинг афзалликларини беқиёс эканлигига амин бўлишаётган эдилар.
Жиззахнинг кўпгина аҳоли масканларида, айниқса чўл хўжаликларида тартиб бироз бошқачароқ.. Масалан, тўй эгаси одамларга таклифнома тарқатади, ўшанга мулжаллаб жой масаласини ҳал қилади. Ҳар эҳтимолга қарши, 20-30 та жойни заҳирага тайёрлаб қўяди. Аммо бу билан масала ҳал бўлмайди. Сабаби, таклиф қилинганларнинг ёнида икки-учта таклиф этилмаганлар ҳам тўйхонага бемалол ташриф буюришади. Уларни кетинглар. Жойлар саноғлиқ, сиғишмайсизлар, деб кўринг-чи. Тўй эгаси харажатни ўйлаб, ташвишга тушади. Кимдир, элчилик, кет дея кўрманг, яхшиси тўрга ўтказинг, деб, маслаҳат беради. Шундай пайтлар ҳам бўладики, узоқдан келган азиз меҳмонларга прокатга олиб келинган столларда жой етишмай қолади. Қўшниларнинг уйидан тавалло қилиб, стол-стул олиб чиқишга тўғри келади. Қишлоқчилик, бир нима десангиз, гапга қолиб кетасиз.
Кейин маросимлар махсус қурилган тўйхоналарга кўчиб, стол-стули, идиш-товоғини прокатга берганлар касодга учрай бошлади. Тўй маросимини ўтказиб олгунча, она сути оғзидан келганлар кўплаб ташвиш ва асаббузарликлардан қутилишди. Жумладан, ижарага олиб келган товоқ-қошиқ, чойнак-пиёлалар талон-тарож бўлиб кетарди. Баъзибир ноинсоф қўни-қўшнилар тўйда еб-ичгани камлик қилгандай, “билса ҳазил, билмаса чин,” қабилида иш тутиб, товоқ-товоқ ошларни уйларига ташиб кетишарди. Қарабсизки, тўй эгаси иккинчи куни прокатдан олган ашёларни бус-бутун қайтариш учун бозорга отланарди. Тўйхоналарда базм ўтказиш одатий ҳолга айланганига ўн йилдан ошган бўлса ҳам, 15 мингдан ортиқ аҳоли яшайдиган Зарбдор туманидаги Бўстон шаҳарчасида бу муаммо ҳал бўлмай келаётган эди. Чунки тўйхонага ярайдиган барча бино ва иншоотлар тирноқ ичидаги тадбиркорлар томонидан бузиб, материаллари ташиб кетилган эди. Аниқса, кўп йиллар ўзларига беминнат хизмат кўрсатган, шаҳарчанинг “Дўстлик” маҳалласидаги икки қаватли ҳайҳотдай универмаг биносининг бўстонликлар кўз ўнгида вайрон қилинганлигини фуқоролар ҳанузгача тасаввурига сиғдира олмайдилар. Чунки универмаг биноси бирон виждонли тадбиркорнинг қўлига тушганида, тайёр тўйхонага айланиб, тўй қилувчининг мушкулини осон қилган бўларди, албатта. Бундан бир йил муқаддам тадбиркор Пўлат Раҳмат шаҳарчада тўйхона қуришни бошлаган эди. Аммо тўйхонанининг девори кўтарилди-ю, шу билан қурилиш ишлари тақа –тақ тўхтади.
Бўстон шаҳарчасининг “Сувчи” даҳасида яшовчи, турли лавозимларда самарали ишлаб келаётган Ҳожибек Хўжабеков тадбиркорликка қўл урди, тўйхона қурилишини бошлаб юборди. Жиззах–Ховос катта йўлидан Бўстонга кираверишдаги ташландиқ жойда қисқа вақт ичида 500 ўринга мулжалланган тўхонанинг биринчи навбати қурилиб ишга тушди. Тўйхонада ёзги ва қишки базм заллари алоҳида барпо этилаяпти. 2011 йилнинг 15 январида қишки базм зали ўзининг биринчи мижозини кутиб олди. Ундан бир кун олдин Ҳожибек шаҳарчанинг обрўли оқсоқолларига тўйхонада худойи оши бериб, уларнинг оқ фотиҳасини олган эди.
Бўстон шаҳарчаси ташкил бўлгандан бери шу ерда яшаб келаётган Эгам тўйини Жиззахнинг қайси тўйхонасида ўтказишни ўйлаб, ташвиш чекиб юрарди. Ҳовлисида тўй ўтказишнинг қийинчиликларини бошидан ўтказган Эгамнинг юраги безиллаб қолганди. Тўйдан кейин прокатга олган коса-товоқ, чойнак-пиёланинг анча қисми гумдон бўлган эди. Меҳмонларга мулжаллаб тайёрланган ош ҳам етмай қолиб, қайтадан яна ош дамлашга тўғри келди.
Эгам ана шу ўйлар билан юрган кунларнинг бирида, уйига Ҳожибек кириб келди. У Эгам билан ҳол-аҳвол сўрашгач, шундай деди:
-Мен 15 январь куни тўйхонанинг биринчи навбатини ишга туширмоқчиман. Сизнинг тўй тараддудида юрганингизни биламан. Тўйингизга бепул хизмат қилсак дегандим. Шунга нима дейсиз?
Эгам бу таклифдан боши осмонга етди, хурсанд бўлганидан лўнжини йиғолмай қолди. Саховатпеша Ҳожибекка қайта-қайта раҳматлар айтиб. кузатиб қўйди. 15 январда тўйхона Эгамнинг қариндошлари, қўни-қўшнилар ва азиз меҳмонлар билан лиқ тўлди. Тўйхонада биринчи марта наҳор оши билан базмни бирга ўтказиш тажрибаси синовдан ўтди. Наҳор оши эрталаб тўй қилувчининг уйида бўлиб ўтади. Унга кўпроқ қўни-қўшнилар, маҳалладаги кекса кишилар айтилиб, уларга алоҳида таклифнома тарқатилади. Энг қизиғи наҳор ошида бўлганларнинг кўпчилиги ҳеч бир такаллуфсиз базмга ҳам ташриф буюришиб, даврани тўлдиришади. Натижада узоқ-яқиндан келган азиз меҳмонларга жой етишмай қолиши ҳолатлари бу ерда ҳам кузатилади.
Эгамнинг тўйида наҳор оши билан базмни биргаликда ўтказиш ҳолати ўзини оқламади дейиш мумкин. Таклиф қилинганлар билан тўйхонадаги ўринлар сони масаласида муаммолар келиб чиқди. 50-60 нафар тўйга таклиф қилинганлар жой етишмаганлигидан қайтиб кетишди. Ана шунда наҳор ошини ортиқча даҳмазага айлантирмасдан, уни бир кун олдин содда ва ихчам тарзда ўтказиш қулай эканлиги ўз исботини топмоқда. Бозор иқтисодиёти аллақачонлардан бери урфга айланиб келган, аммо ҳозир замон талабига жавоб беролмайдиган айрим маросим муносабатларни жой-жойига қўйишига барчанинг ишончи ортмоқда.