Абулфайз Баpoтoв
Тақдир ҳазилими ёхуд ўхшатмаса
учратмас деганлари шуми?
Жиззах вилояти, Жиззах туманидаги Райимқул Қосимов мева-сабазавотчилик хўжалигининг Олмачи қишлоғида яшаган Ўриш Жўрабоевнинг Фарғонадан қандай қилиб келин туширгани ҳақида.
1997 йиллар… Зарбдор туманининг Бўстон шаҳарчасида жойлашган собиқ “Жиззахчўлқурилиши” бирлашмасига қарашли собиқ “Бўстонсувқурилиши” трести геодезсти Ўриш Жўрабоев қўшалоқ тўй ўтказишни кўнглига тугиб қўйганди.Катта ўғли Машрабжон ҳа демай Тошкент ирригация ва қишлоқ хўжалигини механизациялаш мухандислар институтини тугатади.Укаси Комил билан никоҳ тўйларини битта қилиш ҳақидаги Ўриш аканинг бу фикри хотини Турсунойга ҳам, қариндош-уруғларга ҳам маъқул келди. Ҳозирги бозор иқтисодиёти даврида тежамкорликка нима етсин дейишди улар.
Аммо катта ўғли Машрабжон, “ҳозир уйланмайман…” деб, оёғини тираб туриб олди.Ўриш аканинг фиғони фалакка чиқди. Хотини Турсунойга, “ўғлингдан сўраб кўр, балки кўнглига ёққани бордир,”- деди.Она сўраб кўрди. Машрабжон, “уйлансам ҳам, институтни тугатганимдан кейин уйланаман…”-деди.
Во, дариғ! Ўриш аканинг жони халқумига келди.
-Қанақа боласан ўзинг? Иккита тўйга етарли нарса таёрлаб қўйган бўлсак. Ака қолиб ука уйланиб кетса, одамлар нима дейди. Ёки сен ҳам “ўтириб қолганлар” қаторидан ўрин олмоқчимисан.
Кўниб қолар деб Машрабжонга қўшниларининг сулув-сулув қизларини кўрсатишди. Бўлмади. Қариндош-уруғларининг гўзал-гўзал қизларини кўрсатишди. Бўлмади. Яна ўша гап: “институтни туганимдан сўнг уйланаман…”
Начора. Укасининг тўйи бўлиб ўтди.Иккита тўйга мулжалланган масаллиқ битта тўйга сарф бўлди Машрабжон институтни ҳам тугатди Кутилмаганда хотини Турсуной шундай гап топиб келди:
-Дадаси, Машрабжонингизнинг ёқтирган қизи бор экан. Биласизми, қаердан? Фарғонадан…
-Дадаси деган тилинг кесилсин,- деди Ўриш ака бошини чангаллаб.- Трестда оддий бир хизматчи бўлсам. Фарғонадан келинни қандай қилиб олиб келаман. Бунинг устига тожиклар яқин йўлни “блокада” қилиб ётган бўлса…
Кейин суриштириб кўришса, бўлажак келин Донахон Машрабжоннинг курсдоши бўлиб, Фарғонанинг Ёзвонидан экан. Ўриш аканинг боши қотди Рози бўлмай деса, ўғли ўша қизга кўнгил бериб қўйган бўлса.
Фарғонага Ленинобод вилоятидан автобус ва енгил машиналарни ўтказмаётган эди. Фақат поезд билан борса бўларкан. Қамчиқ довони орқали борай деса, йўл анча узоқ бўлиб кетади. Эр-хотин маслаҳатлашиб Фарғонага поезд билан боришга қарор қилишди. Тожикистон чегарасида бизнинг вагонларимизни тожикларнинг паравози шатакка олиб, тўхтамай нақ чегарадаги Бешариққача судраб борди.У ерда ўзимизнинг паровозимиз кутиб турарди Келин Ёзёвоннинг Қоратепа қишлоғида яшаркан. Поезддан тушиб автобусга чиқишди. Ниҳоят, қуда бўлмишнинг дарвозаси олдида пайдо бўлишди.
Дарвоза ва бинони кўришиб, эру-хотин ҳангу-манг бўлиб қолишди.Ё, алҳазар! Агар Фарғонада эканликларини билишмаса эди, Жиззахнинг Олмачисидаги ўз уйимиз олдида турибмиз, деб ўйлашлари шак-шубҳасиз эди. Қуда бўлмиш яшаётган уйнинг ҳам, дарвозасининг тузилиши ҳам Ўриш аканинг Олмачидаги уйи ва дарвозасининг айнан ўзгингаси эди.Ҳовлига кирганларидан сўнг ҳайратлари баттар ошиб, жойларида таққа тўхтаб қолишди.Ҳовлидаги ишкомлар, сўри, ошхона… Ёпирай, Ўриш аканинг Олмачидаги ҳовлисидаги кўринишининг айнан ўзи-я… Худди келишиб иш тутишганларидек, бу ердаги ишком ҳам 7 та эди. Айвон ҳам ўнг томонда. Айвон устунлари ҳам олтита. Ҳатто безаклари ҳам худди эгизаклардек бир-бирига ўхшаш. Худди бир мўъжиза юз берган-у, Ўриш аканинг Жиззахдаги ҳовлисини девлар таг-туби билан кўчириб, Қоратепа қишлоғига олиб келиб қўйгандек.
Қудалар ҳам бу савдодан хабардор эканлар.Донахон онасига кўнглини ёрибди: “яхши кўрганим бор, Жиззахда… “ Фарғонанинг не-не йигитлари қолиб, Жиззахнинг Олмачисидан куёв топган қизидан аввалига улар ҳам бироз ранжишибди. Кейин тақдирга тан беришиб, совчи келиб қолар деб йўлга кўз тикиб ўтиришган эканлар.
Қуда бўлмиш Мадалим Ғаниев ҳам Ўриш акага ўхшаб Тошкент ирригация ва қишлоқ хўжалигини механизациялаш мухандислар институтини тугатган экан.Ўриш акага ўхшаб унинг ҳам касб-кори – геодезист. “Сувқурилиш” трестида ишларкан.Суҳбат давомида яна бир нарса маълум бўлди.Қуда бўлмиш ҳам калла-поччага ўч экан.Унинг қозонида ҳам Ўриш аканинг қозонига ўхшаб калла-почча қайнаб турмаса овқат егандай бўлмаскан. Буниси ҳам майлику-я, фарзандлари ҳақида айтмайсизми? У киши ҳам худди Ўриш акага ўхшаб уч ўғил, уч қизнинг отаси экан.
Ўриш ака қудаси туғилиб-ўсган Қоратепа қишлоғи ҳақида яхши гапларни эшитди. Мамлакатимизнинг биринчи президенти Йўлдош Охунбобоев ва саънатга кўнгил қўйиб ва шу йўлда қурбон бўлган Нурхон шу қишлоқда туғилиб ўсган экан.Лекин қоратепаликлар кўпроқ Абдулла Қодирийнинг “Ўтган кунлар”идаги Кумушбибилари билан фаҳрланадилар. Улар Кумушбибини бизнинг қишлоқда туғилиб, вояга етган дейишни яхши кўрадилар.
Хуллас, “битим имзоланди”. Тўй куни белгиланди. Фарғоналикларнинг садағаси кетсанг арзийди. Катта талаб қўйишмади. Бахтли яшса бўлгани дейишди. Эр-хотин қайтишда яна поездга чиқишди. Чегарада вагонларни тожикларнинг паравози судраб Бекобод чеагарасига олиб келиб ташлади.Уйларига етиб келганларидан сўнг Турсуной эрига шивирлаб шундай деди:
-Ҳой, дадаси, сиз эътибор бердингизми, билмадим, ҳалиги, ҳалиги… Турсуной ғулдираб қолди.
Ўриш аканинг кўнглига ғулғула тушди.
-Нимага эътибор бермаган эканман. Тинчликми, қани гапирсангчи?
-Ҳалиги… Ҳожатхонасининг эшиги ҳам бизникига ўхшаб яримта экан…
Ўриш ака ҳожатхонасига бутун эшик тополмай, ярми йўқ кўк эшикни ўрнатиб қўя қолган эди. Ўхшатмаса учратмас деганларидек, ҳожатхона эшикларининг ҳам бир-бирига ўхшашлига ўхшашлигига қаранг?
Орадан ўн кунча қақт ўтганидан сўнг, ўриш ака хотини ва бир-икки нафар уруғлари билан яна поездга осилганича Фарғонага жўнади. Фотиҳа ўқилди. Қуда тараф Донахоннинг институтдаги домлалари ва курсдошларини чақириб, бир пиёла чой берадиган бўлди.
Энди келинни олиб келишда анчагина муаммолар кўнадаланг турарди. Енгил машина, автобус деганларини Тожикистон ҳудудидан ўтказишмайди. Битта йўл қолганди. У ҳам бўлса, худди Отабек Кумушбибини Қамчиқ довонидан Тошкентга қандай олиб ўтган бўлса, Ўриш ака ҳам келинини шу довон орқали Жиззахга олиб келиши керак.
Ўриш ака “Бўстонсувқурилиш” трестининг бошқарувчиси Зокир Пармонов ҳузурига кириб, дардини айтди:
-Жон, ука, ГАЗ-31” хизмат машинангиз билан битта “КАМАЗ” машинасини берсангиз. “КАМАЗ”га юкларни, “ГАЗ-31” га келинни ортамизда қайтамиз.
Бошқарувчи унинг талабларини қондирди. “КАМАЗ” Ангерендан ўтган сўнг, баландликка чиқолмай оқ тутун чиқариб тўхтаб қолди. Ундаги нарсаларни “ГАЗ-31” га ортишди. Ундаги одамлар Фарғонага йўловчи машинада йўлга тушишди.
Энди қуда бўлмиш ташвишга тушганди. У бир амаллаб автобус ёллади. Қамчиқ довони чегарасида эса автобусни ДАН ходими тўхтатди.
-Довондан автобусларнинг юришига рухсат йўқ,-деди назоратчи.- Қайтинглар.
Бу 1997 йилдаги гаплар эди. Довон ҳали ҳозиргидек таъмирланмаган эди.
Ўриш ака билан шофёр назоратчига ялинишга тушдилар.
-Жон, ука, бизларни қўйиб юборинг.- Келиннинг юкларини олиб кетаяпмиз. Жиззаха тўй бўлаяпти. Тўйга етиб бормасак шарманда бўламиз.
ДАН ходими гапни қисқа қилди:
-Агар ҳозирроқ қайтиб кетмасангиз, сизни ҳибсга оламан,- деди шофёрга қараб.
Шофёрнинг капалаги учиб кетди. Шоша-пиша автобусдан юкларни туширди-да, Ўриш ака билан чала-чулпа хайрлашиб, жўнаб қолди.
…Борлиққа аллақчон тун чўккан. Ҳайбатли Қамчиқ довони Ўриш аканинг нақ бошида осилиб турибди.Келиннинг лаш-лушлари йўл четида уйилиб ётибди. Ўриш ака бошини чангаллаб ўтирарди. Унинг ахволини кўрган ДАН ходимининг юраги ачиди шекилли, Ўриш акага деди:
-Агар Жиззахга кетадиган машина учраб қолса, менга дарров айтинг.- Юкларингизни ортиб жўнатиб юбораман.
У шундай деб нари кетди.
Осмонда юлдузлар хира милтираб нур сочади. Анча наридаги чироқ ёруғида ДАН ходими қаққайиб турибди.Узоқдан машина ёруғи кўринади Ўриш ака ДАН ходими томон югуради.
-Назоратчи ака,-деди у нафаси халқумига тиқилиб.- Ана машина келаяпти.
ДАПН ходими Ўриш акадан анча ёш кичик. Машина Жиззахга эмас, бошқа томонга кектаётган бўлиб чиқади Узоқдан яна ёруғ кўринади.”чоп ўртоқ Жўрабоев,”- дея, Ўриш ака яна ДАН ходими томон ўқдек учади.Ана шундай югур-югурлар икки соатча давом этди. Ниҳоят, Жиззах томонга борадиган машина келиб қолди. Лекин шофёр тихирлик қилиб, юкни олиб кетишдан бош тортди. ДАН ходими уни мажбур қилди. Ўриш ака эса ялинарди.
Ниҳоят юкни ортиб жўнашди Ўриш ака кабинада чайқалиб кетар экан, ўйларди: “келин етиб борган бўдлса керак. Базм аллақачон бошлангандир. Менсиз тўй ўтадиган бўлди-да, Наҳорги ошга етиб борсам ҳам кошки эди…
Сўнгра кеча кўрган тушини эслаб аччиғи чиқиб кетди.Тушида ҳовлисида тўй бўлаётган эмиш. Хотини Турсуной Ўриш акага, “нега сиз тўйда йўқсиз”-деб хархаша қилармиш. Хотин кишининг туши рост чиқади деганлари тўғри экан, шейилли.
-Лаънат бўлсин бундай тушга деб, беихтиёр гапириб юборганини сезмай қолди Ўриш ака.
-Нима дедингиз, биродар,- деди шофёр рул чамбарагини айлантирар экан.- Кимни лаънатлаяпсиз?
Шофёр шу дамгача қовоғини осилтириб келаётган эди.
-Шундай ўзим,- деди Ўриш ака минғиллаб.
-Биродар, мен Жиззахгача бора олмайман,- деди шофёр қатъий қилиб.- Ёқилғи етмайди. Зоминга уйимга етиб олишим керак.Жуда чарчаганман. Сизни Даштободдда тушириб қолдираман.У ёғига бир амаллаб етиб оларсиз.
Ўриш ака эътироз билдириш ўринсиз эканлигни англаб индамади. Даштобод шаҳрида жойлашган “Бўстонсувқурилиш” трестига қарашли 27-механизациялашган кўчма колонна участка бошлиғи Қиёмиддин Маматмуродов ярим кечада бирон номини айтиб чақираётганидан уйғониб кетди. Ҳовлига чиқиб қараса катта машина устида Ўриш ака турибди.”Сизни тўйга айтгани келдим ,”-деди-да, кейин қўлларини ғалати силкитганича, “тўйлар муборак” дея ашула айтиб юборди.Қиёмиддлин ҳангу – манг бўлиб қолганди.
-Шофёр Қиёмиддинга воқеани аста тушунтирди. Бу манзарадан эси тескари бўлиб кетган Қиёмиддин юкларни туширишга ёрдламлаша бошлади. Бу пайтда эса Олмачида тўй базми аллақачон тугаган эди. Ўриш ака бўлмаганлиги сабабли, тўйга хотини бошчилик қилди. Меҳмонрлар, “тўй қутлуғ бўлсин” деб, унга қўл учи қилишарди Базм ниҳоятда чиройли ўтди.Наҳорги ошга юкларни машинрага ортга Ўриш ака билан Қиёмиддин етиб келди. Ҳамма енгил нафас олди. Турсуной эса ўпкаси тўлиб йиғлаб юборди.У Ўриш акани ўйлаб тонгача мижжа қоқмаган эди.
-Ўриш ака, азият чекиб тушириб келган фарғоналик келинингиз қандай экан?- сўраймиз у кишидан.
-Келиним ҳақиқий Кумушбиби экан,- деган эди Ўриш ака ўшанда ўйчанлик билан.- Тонг саҳардан туради-да, ҳовлини ва ташқарини чиннидай қилиб супуриб қўяди. Ибо билан салом беради. Бизларни ғафлат босган экан.
Мана шунга бир неча йиллар ўтди. Ҳозир келин Донахон Ғаниева Зарбдор тумани, Бўстон шаҳарчасидаги саноат касб-ҳўнар коллежида ходимлар бўлими бошлиғи. Уч нафар фарзанди бор. Келиннинг отаси Мадалим Ғаниев уч йил муқаддам оламдан ўтди. Ўриш аканинг автоҳалокат сабабли бандаликни бажо келтирганига икки йил бўлди.