Носир Зокир
Яқинда Ўзбекистон телевидениясининг «Ёшлар” телеканали орқали берилган бир кўрсатувда мухбир «Шарқ фалсафаси, бу – борига сабр қилиб яшашдир» деди ва шу кўрсатув давомида бошдан оёқ шу ғоя тарғиб қилинди.
Умуман шу кунларда матбуотда, масжидларда, турли йиғинларда одамларни ўткинчи қийинчиликларга сабр қилиб яшашга дават этувчи сўзлар кўп айтилмоқда. Мен бу тарғиботга муносабат билдирмоқчи эмас эдим. Лекин яқинда бир мансабдор шахснинг (номини атайин келтирмаяпман) фикрларини маҳаллий газеталардан бирида ўқиб, бу ҳақда ёзишга аҳд қилдим. У шундай ёзган эди: «Бизга ғарб демократиясининг кераги йўқ, шарқнинг ўз демократияси бор, улар ўз ғоясини бизга тиқиштирмасин”.
Ғарб демократиясининг асосий омилларидан бири – матбуот эркинлигидир. Нима шарқ халқлари, жумладан биз ҳам борига шукр килиш керак, деб муамоларимизни гапирмаслигимиз керакми? Умуман олганда шарқ фалсафаси «Борига шукур»дан иборат эмас. Масалан, шарқ файласуфи Абдуали Даккок шундай деган эди: « Ёмонликни кўрганда жим турган инсон тилсиз шайтондир». Ёки булмаса «Айбингни ошкора айтса гар қувон. Пинхона тутса гар ёмондан ёмон» деган фикрларни ғарб файласуфи эмас, шарқ мутаффакири Ахвадий айтган.
Бир куни бир олим телевиденияда чиқиш қилиб «Абдулла Қодирий биргина ўзбек халқини эмас, бутун шарқ халқларининг фахридир», деди . Ўша шарқ халқларининг фахри Абдулла Қодирий адабиётшунос ва муаррих Ғози Юнусга ёзган хатида шундай деган эди: «Ҳаётнинг янгидан муваффақиятларга судрагувчи, марифат деган муаммонинг калити, маданият дунёсининг бешиги, бу – ТАНКИДдир».
Нега шарқ файласуфларнинг юзлаб айтган фикрлари фалсафа бўлмайдию, «Борига шукур қилиб яша», деган гап шарқ халқларининг фалсафаси бўлиши керак?.Ёки бўлмаса ғарб давлатлари капитализм ғояларига амал қилиб яшайди. Капитализм, бу – хусусий мулкчилик, бозор иқтисодиёти деганидир. Бу ғоялар бизнинг конституциямизда ҳам кафолатланган. Гарчанд, бу моддаларга тўлиқ амал қилинмаётган бўлса ҳам.
Бундан кейин ҳам борига шукр қилиб яшайверишимиз керакми? Тўғри, халқимизни шукр қилиб яшашга даъват этувчилар турли қийинчиликлар оқибатида одамлар тушуниб- тушунмай яқин атрофимизда бўлаётгани каби тўс- тўполонлар чиқариб юборишини олдини олиш учун ҳаракат қилишаётган бўлиши мумкун. Биз ҳам бундай тартибсизликларга қаршимиз. Лекин Ўзбекистон конституциясининг 12-моддасида «Ўзбекистон Республикасида ижтимоий ҳаёт сиёсий инcтитутлар, мафкуралар ва фикрлар хилма – хиллиги асосида ривожланади. Ҳеч қайси мафкура давлат мафкураси даражасида ўрнатилиши мумкин эмас» деб ёзилган.
Бас шундай экан, инсонларни фақат сабр-тоқатга даъват этувчи фикрлар билан бирга биз юқорида номларини зикр этган ва этмаган шарқ алломаларини фикрлари ҳам ОАВларда бериб борилса, шунда биз фикрлар хилма- хиллигига амал қилган бўламиз. Зеро, АҚШ президенти Барак Обама бир анжуманда айтганидек «Фақат ҳар бир шахснинг ҳуқуқлари ва қадр- кимматига таянган адолатли тенгликкина бардавом бўлиши мумкин»