(Қишлоғингиз тарихини биласизми ?)
Мен бир неча йиллар муқаддам бу мавзуни кўтариб, газетада чиқиш қилган эдим. Аммо ҳеч қандай натижа бўлмади. Туман раҳбарлари мен ўртага ташлаган таклифга ҳатто қизиқиб ҳам қўйишмади. Орадан бир неча йил ўтиб, туманга шу ерда ўсиб-ўлғайган ёш йигит биринчи раҳбар бўлиб ишга келгандан сўнг, менинг юрагимга умид учқунлари пайдо бўлди.
Афсуски биринчи раҳбар илгариги раҳбарларга ўхшаб мен кўтарган бу таклифга бефарқ қараб қўя қолмади, балки қаттиқ эътироз билдириб, қайтага гап-сўзни кўпайтириб юборди. Туман ҳокимининг нега бундай йўл тутганига тушуниш қийин эди. Аслида бу фикр мустақилликга эришганимизнинг дастлабки йилларида пайдо бўлганди. Ўша пайтларда “Ўзбекистон адабиёти ва санъати” газетасида
Жиззах вилоятидаги Зарбдор районини Тешиктепа райони деб аташ ҳақида фикр билдирилган эди. Чунки эски атамалар номларини ҳаётга жорий қилиш учун имконият пайдо бўлганди. Мен “Тешиктепа” атамаси туман тарихига мутлақо алоқаси йўқ эканлигидан бошламоқчиман. Бунинг учун ҳозирги кунда район маркази ҳисобланган Оқбулоқ қишлоғи тарихи ҳақида маълумот берсак чакки бўлмас.
Жиззах-Ховос катта йўлининг йигирма иккинчи километрида, шундоққина йўл устида кичкинагина овулга дуч келасиз. Бу, Оқбулоқ овулидир. Уни “Водакачка” деб ҳам аташади. Овулнинг жануб томонидан бошланган қўриқдан ер остидан бир тегирмон сув отилиб чиқиб ётибди. Бундай чўл ўртасидаги ёнбағирликдан оқиб чиқиб ётган бу тиниқ сув Зомин тоғларидан келаётган бўлиши мумкин.
Бундай дейишимизга асос бор: худи шу ердан Зомин тоғларигача қиялик бошланади. Мазкур булоқ суви таъмида билинар-билинмас шўрлик аломати бор, лекин истеъмол қилса бўлади. Демак, бу сув кенг чўл қатлами остидан сизиб оқиб келгани учун озроқ шўрланган бўлиши мумкин. Булоқ сув Пахтакор тумани ҳудудида жойлашган Тескара деган жойгача оқиб борган.
Ўша ердан Арнасой кўлига борадиган зовур сувларига қўшиб юборилган. Демак, бир вақтлар сув 60-65 километр масофагача оқиб борган. Оқбўйра овулининг шимолий-шарқ томонида Бой эшон, Сармон, Бўрончи, Қорабош овуллари жойлашган. Оқбулоқ қишлоғи анна шу овулла р таркибида вужудга келган маскандир. Айрим манбаларга Қараганда, Оқбулоқ қишлоғининг тарихи 200 -йилдан ҳам нарига бориб тақалади.
Ҳозир қишлоқда яшаётган аҳолининг аждодлари Зомин томонларидан кўчиб келишганликлари маълум. Чунки илгариги замонларда одамлар бир ерда доим яшамай, қаерда сув, ўт мўл бўлса, ўша ерга кўчиб бориб яшаб кетаверган. Юқорида тилга олганимиз, булоқ суви кечаси ой ёруғида, оппоқ булоқ кўринади. Балки, Оқбулоқ деган ном анна шундан келиб чиққандир.
Ҳозир булоқ суви оқадиган катта ўзанда катта зовур қазилиб, бу ернинг кўркига путур етказилган. Илгарги замонларда Оқбулоқ қишлоғи қўриғида мўл-кўл қовун-тарвузлар, ғалла етиштирилган. Боғ-роғлар гуркираб ривожланиб, кўзни қувонтирган. Куз фаслида қовун сайили, ҳосил байрами авжга чиққан. Оқбулоқлик Норбой полвон Эрматовни шу ернинг халқи жуда яхши эслайди.
У кишининг елкаси ҳеч қачон ерга тегмаган. Самаркандда бўлиб ўтган бир сайилдаги курашда Норбой полвон рақибининг иккита қавурғасини синдириб юборган.
Оқбулоқ қишлоғида инқилобгача (Далват тўнтаришгача) 800 дан ортиқ оила истиқомад қилган. Ҳозир қишлоқ анча кенгайган. Унинг атрофида саноат корхоналари, кўплаб маданий-маиший муассалар, ташкилотлар қад кўтарган. Шу ўринда туман маркази билан бирлашиб кетган “Юксалиш” (Ударниик) хўжалиги ҳакида ҳам икки оғиз гапирсак. Мазкур давлат хўжалиги 1928- йилда ташкил топган.
Бу ердан ўтадиган темир йўл инқилобдан олдин кўрилган бўлиб, 1917- йилда бу ерда жойлашган станцияга Николай пошшонинг генерали Ломакин номи берилган. 1977 -йилда Ломакин номи бекор қилиниб, станция Зарбдор номи билан атала бошлади. Кейин бу ерда ташкил этилган янги туманга ҳам Зарбдор номи берилди. Энди “Тешиктепа” номи қандай пайдо бўлганлиги ҳақида тўхталамиз.
Николай пошшо даврида, худи шу темир йўл ўтган Зарбдор станциясида баландлиги 45 метр бўлган сув тўплагич иншооти барпо этилган. Мазкур иншоот пишиқ ғиштдан айлана шаклда чиройли қилиб қурилган. Энг тепасида чир айлана тешиклари бор. Ана шу тешиклардан теварак-атроф кузатиб турилган. 1894- йилда барпо этилган бу минорани маҳаллий халқ “Тешиктепа” номи билан атаб келишган.
Ҳозир мазкур сув иншоотидан фойдаланилмайди. Унинг ёнида замонавий сув тўплагич минораси қурилган. Илгарилари Ломакин станциясига Оқбўйра овулидан тоза ичимлик сув учун қувур тортилган. “Водокачка” деган ном анна шундан қолган. Манна шундан ҳам кўриниб турибдики, Зарбдор туманини “Тешиктепа” номи билан аташга ҳеч қандай асос йўқ..
Зарбдор деган ном эса кечаги “урр-рра-урр-рра” замонларнинг маҳсулидир. Демак, тарихий номларни тиклашда Зарбдор туманини Оқбулоқ номи билан аташга тўлиқ асос бор, деб ўйлаймиз. Оқбулоқ қишлоғи инсон иродаси ва матонати меҳнати билан барпо этилиб, бир вақтлар қақраган чўл бўлган жойда мағрур қад кўтариб турибди.
Жуда кўп ажойиб инсонларнинг номи, орзу-умидлари, келажаги шу жаннатмакон қишлоқ номи билан чамбарчас боғланган. Биз бундан кўз юммаслигимиз керак.
Абдулфайз Баротов
I-гурух ногирони, журналист.