Совет Иттифоқи қулагандан сўнг мустақил Ўзбекистоннинг биринчи президенти,собиқ Ўзбекистон коммунистик партиясининг биринчи секретари Ислом Каримов ўзбекистон келажакда эркин ва демократик жамият қуриш йўлидан боришига ваьдалар берди. Агар собиқ Совет даврида Ўзбекистонда лойиқ (секулар) жамият қурилгани, қарийб 100 фоиз саводхонликка эришилганлигини, республикада Совет Иттифоқининг Россия, Украина, Белоруссия каби давлатлардан анча камроқ даражада ривожланган бўлсада нисбатан кучли фан, саноатга, индустриаллашган қишлоқ хўжалигига эгалигини ҳисобга олсак бу мақсадга эришиш унчалик қийин эмасдек эди.
Мана Ўзбекистон мустақил бўлганига 17 йилдан ошди. Натижа: Ўзбекистон президенти Ислом Каримов конститутсия бўйича 2000 йилда ваколати тугаган бўлсада конститутсияга ўзгартиришлар киритиб, конститутсияни оёқ ости қилиб қарийб 20 йилдан бери ҳокимият тепасида. Ўзбекистон дунёдаги 10 та энг репрессив давлатлар орасида, аҳоли жон бошига даромад (инцоме) 610 доллар. Совет Иттифоқи парчаланмасдан олдин даромад Ўзбекистонда 950 доллар, Қозоғистонда 700 доллар, ҳозирги кунда қозоғистонда даромад 5000 доллардан юқорилигини, дунё бўйича (ворлд) 2006 йилда 7439 доллар бўлганини ҳисобга олсак, Ўзбекистоннинг сиёсий ва иқтисодий жиҳатдан ниҳоятда аянчли аҳволга тушиб қолганлигини кўрамиз.
Бу давр мобайнида дунёдаги собиқ 30 тача коммунистик мамлакатлардан 20 тадан кўпчилиги аллақачон эркин, демократик, даромади бурунгига нисбатан анча юқори жамият қуришга эришди. Лекин Ўзбекистон бу даражага эриша олмади. Ҳаттоки Ўзбекистонга яқин қўшни собиқ коммунистик давлатлар Монголия, Қиргьизистон эркин, демократик жамият қуришда биздан анча илгарилаб кетди. Айниқса баьзи авторитар мусулмон давлатлари Индонезия, Малайзия демократик давлатларга, Албания, Бангладеш, Ироқ, Ливан, Мали, Покистон, Палестин, Сенегал, Туркия гибрид, демократия даражаси жуда паст бўлган араб давлатларидан Иордания, Бахрейен, Бирлашган Араб Амирликлари, Марокко, Миср, қатар, қувайетда ҳам эркинлик ва демократия даражаси анча олға силжиди..
Ўзбекистоннинг ночор аҳволга тушиб қолганлигининг сабаби ҳозир ҳаммага аён: Ўзбекистон президенти Ислом Каримов конститутсиянинг: “1-модда. Ўзбекистон-суверен демократик республика. Давлатнинг “Ўзбекистон Республикаси” ва “Ўзбекистон” деган номлари бир маьнони англатади. 93-модда. Ўзбекистон Республикасининг Президенти: 1) фуқароларнинг хуқуқлари ва эркинликларига, Ўзбекистон Республикасининг Конститутсияси ва қонунларига риоя этилишининг кафилидир;” дейилганига қарамасдан бир неча марта ўзбекистонда демократик ислохотларни янада “кучайтириш”,” чуқурлаштириш” ниқобида остида конститутсияни қўпол равишда бузиб Ўзбекистонда ўзининг диктатурасини ўрнатди.
Албатта Ислом Каримов ўз диктатурасини ўрнатишга “осонликча” эришгани йўқ, Бунинг учун
Ўзбекистон мухолифатига конститутсияга биноан легал фаолият юритиш учун шароит яратиш ўрнига мухолифат аьзолари ўлдирилди, қамоққа ташланди, қамоқларда даҳшатли, ноинсоний қийноқларга дучор қилинди, қувғин қилинди. Мухолифат лидерлари ҳукуматнинг кўп репрессияларидан сўнг Ўзбекистонни тарк этишди, мамлакат ичида қолган лидерлар ва аьзолар ҳам ҳукуматнинг қаттиқ тайзиқи ва доимий назорати остида.
Мамлакатда сиёсий ва иқтисодий ислохотлар ўтказилмади.Совет Иттифоқи давридаги илмий,техникавий потентсиял ривовлантириш ўрнига,аксинча кескин камайтирилди.
2003 йилда Грузия, 2004 Украинада, 2005 йилнинг мартида Қирғизистинда муваффақиятли оширилган рангли револютсиялар шу йилнинг 13-14 май кунлари Андижон шаҳрида Ўзбекистон ҳукумати томонидан қонли равишда тўхтатилди.
Айниқса Ислом Каримов режимининг тинч намойишчиларни даҳшатли ўққа тутганлиги ва камида 750 намойиш қатнашчиларининг қурбон бўлганлиги унинг башарасини дунёга ошкор қилди. Режимнинг қонли жинояти АҚШ , Европа Иттифоқи ва бошқа демократик давлатлар томонидан кескин қораланди. Лекин Россия,Хитой давлат рахбарлари қоралаш ўрнига аксинча Ўзбекистон ҳукуматига сиёсий , ҳарбий, иқтисодий ва маьнавий ёрдам беришди. Шуниси жуда ачинарлики мусулмон давлатлари (албатта Туркия бундан мустасно) ва ислом ташкилотлари бу хунрезликни қораламади.
Ислом Каримов режимининг тақдири қуйидаги салбий ёки ижобий таьсир қилувчи омилларга боғлиқ:
Ўзбекистоннинг эркин, демократик жамиятга айланишига бир неча омиллар тўсқинлик қилади.
1) Ўзбекистон халқининг узоқ йиллар давомида эркинлик кескин чегаранланган ислом давлатлари Бухоро, Қўқон, Хива хонликлари, Чор Россияси ва 70 йилдан кўпроқ коммунистик тузумга яшаганлиги туфайли демократик аньаналарнинг суст ривожланганлиги,
2) Ўзбекистон ҳокимият тепасида собиқ коммунистларнинг ҳамон кўпчилиги.
3)Икки буюк давлатлар Россия ва Хитойнинг репрессив Ўзбекистон хукуматига сиёсий, ҳарбий, иқтисодий ёрдам бериши,
Ўзбекистоннинг эркин, демократик жамиятга айланишига бир неча омиллар ёрдам беради:
1) Ўзбекистон халқининг зулмсиз, эркин, фаровон яшашга интилиши,
2) Қўшни Қозоқистон, Қирғизистон ва иқтисоди Ўзбекистонга нисбатан анча ривожланган, эркинлик ва демократия бўйича бошқа мусулмон давлатларига ўрнак бўла оладиган Туркиянинг ижобий таьсири,
3) АҚШ, Европа Иттифоқи ва бошқа ривожланган демократик давлатларнинг таьсири.
Ҳозирги даврда ҳам Ўзбекистон собиқ Совет Иттифоқи мусулмон давлатлари Озарбойжон, Қирғизистон, Қозоқистон,Тожикистон,Туркманистон ваТуркия каби лойиқ (секулар) жамият сифатида қолмоқда.Лекин кўп илмий техникавий салохият ёьқотилгани, иқтисодий сиёсий ахвол оғирлашгани учун, Ўзбекистон эркин ва демократик жамиятга айланмасдан Ислом Каримов дикратурасига айлангани оқибатида Ўзбекистоннинг исломий давлатга айланиш эҳтимоли кучаймоқда.
Абдужалил Бойматов,
Ўзбекистон Инсон Хуқуқлари Жамияти секретариатининг аьзоси.
8- январ, 2009 йил.